Fonetika bo‘limini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o‘tish metodikasi - Tilshunoslik - Slaydlar

Fonetika bo‘limini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o‘tish metodikasi

Yuklangan vaqt:

08.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

847.1201171875 KB

Ko'chirib olish

Davlat (o‘zbek) tili Mavzu: Fonetika bo‘limini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o‘tish metodikasi

DARS REJASI: 1. Fonetika haqida ma’lumot 2. Tovush va fonema 3. Bo‘g‘in va uning turlari 4. Urg‘u va uning nutqdagi ahamiyati 5. Fonetik hodisalar 6. Fonetika bo‘limini zamonaviy pedagogik texnologiyalar asosida o‘tish metodikasi 7. Yangi mavzu yuzasidan test topshiriqlari

1 .F O N E T IK A H A Q ID A U M U M IY M A ’L U M O TFonetika so‘zi yunoncha phone – «tovush» so‘zidan olingan. Til fonologik (fonetik) sathining birligi - fonema fonemaning real talaffuz qilingan, quloq bilan eshitilgan ko‘rinishi fon (allofon) yoki tovush hisoblanadi24 2513 26 27 21 28 2329 1E 062A 1E 2B 2301 1E 062C 10 2C 10 232D 06 10 1E 2E2F 2C 10 26 28 13 01 063106 3205 14 34 0B 17 2208 1F04 05 0C08

Fonema TOVUSH Bevosita kuzatishda bir nechta tovushlar orqali talaffuz qilinuv chi so‘z va uning ma’noli birliklarini shakllantirish va farqlash vazi fasini bajarishga xoslangan, ketma-ketlik jihatdan boshqa may da bo‘ lakka bo‘linmaydigan eng kichik til birligi . Fonemaning asosiy vazifasi ma’no farqlashdir. Masalan, ko’z-kuz so’zlarida o’ va u; tom-tosh so’zlarida m va sh fonemalari ma’no farqlashga hizmat qilyapti. Nutq jarayonida real talaffuz qilingan, qulog‘imiz bilan eshitgan eng kichik va boshqa mayda bo‘lakka bo‘linmaydigan nutq parchasi . Masalan, ko’z, kuz so’zlari 3 tadan tovushdan iborat. 01 0709 12 0F06 15 0915 1B 0F0405 090E08 0913 0F0416 07 0F06 09 1F 03 21 03 05 0D06 24 070813 140B13041716 021117 18 0F0416 110B071409 230810 1F 0A0B0C 0704030B05

FONEMALAR TASNIFI Fonema turlari Unli fonemalar Faqat un (ovoz)dan iborat bo‘lgan va bo‘g‘in hosil qiladigan fonemalarga unli fonemalar deyiladi. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida oltita unli fonema mavjud: i, u, e, o‘, o, a. Undosh fonemalar Talaffuz qilinayotganda o‘pkadan chiqayotgan havo oqimi ma’lum to‘siqqa uchraydigan, shovqin ishtirok etadigan fonemalarga undosh fonemalar deyiladi Hozirgi o‘zbek adabiy tilida 23 ta undosh fonema mavjud: , v, g, d, z, j, y, k, 1, m, n, p, r, s, t, f, x, ch, sh, q, g‘, h, ng.

UNLILAR TASNIFI • tilning gorizontal harakatiga ko‘ra; • tilning vertikal harakatiga ko‘ra; • lablarning ishtirokiga ko‘ra.0D0D 0E 0B 0708 0D 0E 0708 0D 0E 110A

UNDOSHLAR TASNIFI • hosil bo‘lish o‘rniga ko‘ra; • hosil bo‘lish usuliga ko‘ra; • ovoz va shovqinning ishtirokiga ko‘ra.0D0D 0E 0B 0C 0D 0E 0C0416 0D 0E 04150423

Bo‘ g‘in Unli tovushlar bo‘g‘in hosil qiladi So‘zda nechta unli bo‘lsa, bo‘g‘in miqdori ham shuncha bo‘ladi. Bir havo zarb bilan aytiladigan tovush yoki tovushlar yig ‘indisi 36 1909 1E 22041A 0D0811 2F 22041A 16 19 1F04 1A

Bo‘g‘in unli yoki undosh fonema bilan tugashiga ko‘ra 2 xil bo‘ladi 1) Unli bilan tugasa ochiq bo ‘ g ‘ in: bo-la, lo-la. 1) Undosh bilan tugasa yopiq bo ‘ g ‘ in: maktab, dehqon.36 11 05 0B 2C27 2D 0F 09 17 09 06 0B 2C27 2D 0F04 09 17 09 061129 0B

Tilda bo‘g‘inning amaliy ahamiyati 1. Satrga sig ‘may qolgan so‘zni ikkinchi satrga ko‘chirish bo‘g‘in asosida amalga oshiriladi. 1. She’riyatning barmoq vazni bo ‘g‘inlar sonining teng bo‘lishiga asoslanadi . 1. Bog ‘cha bolalari va boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini o‘qish, yozishga o‘rgatishda ham bo‘g‘in asosida ish olib boriladi.2425 20 0915 0D 2425 20 09 1C 02 2425 360819 09 080938 0B

Urg‘u haqida ma’lumot So‘z bo‘g‘inlaridan biri yoki gap tarkibidagi bo‘laklardan birining boshqalariga qaraganda cho‘ziq (kuchliroq) ovoz yoki ohang bilan talaffuz qilinishi urg ‘ u deyiladi.2E04160C090F04161716061113081006 0F041613080A 120D04160C061409260A 14061306 111B19 16 11 06 0E021E06

Urg‘u o‘z sifatiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi; 1) so‘z urg‘usi (yoki leksik urg‘u); 2) gap urg‘usi (yoki logik urg‘u). Urg‘u 1E 1608 08 2204 01 12 11 12 1329 121C 11

Tilda urg‘uning amaliy ahamiyati 1. O‘zbеk tilidа urg‘u gаp tаrkibidаgi so‘zlаrni bir-biridаn аjrаtishgа xizmat qiladi. 1. So‘zni yoki so‘z shаkllаrini bir-biridаn fаrqlаshgа hаm yordаm bеrаdi. 1. Gap mazmunini kuchaytirishga yordam beradi. Urg‘u0102 30 16041A 0102 2F 17 0102 33 2206

FONETIK HODISALAR FONETIK HODISALAR 1. Tovush tushishi 3. Tovush almashishi 2. Tovush ortishi 01 07 18020B 0A11 13020B 04

Fonetik o‘zgarishlar Og‘zaki: kitop(b) ( tovush almashishi ) go‘sh(t) ( tovush tushishi ) shoyir ( tovush ortishi ) Yozma: angla ( tovush almashishi ) og‘zaki ( tovush tushishi ) achchiq ( tovush ortishi )

Fonetik o‘zgarishlar • qiyin+ a =qiynaSo‘z yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida • chelak+ i =chelagiShakl yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida 2008 0D04 070A10 201D02 16 0D04 070A10

Fonetik o‘zgarish turlari (so‘z yasovchi qo‘shimchalar ta’sirida) Tovush almashishi Tovush tushishi Tovush ortishi bo‘y a o‘y i n i s i sov i pas t a ch ibo‘y o q+q→ +q→ sov u q +a→ o‘yna +ay→ pasay +q→ i ss iq +q→ a chch iq28 020415 28 0511 28 08

Fonetik o‘zgarishlar buy u r+uq→ → buyruqSo‘zning asos qismida tila+ k +i→ → tila g iSo‘zning qo‘shimcha qismida • tar a + q +i→tarog‘i • tar a + q →tar oq +i→taro g‘ iAsos hamda qo‘shimchad a 2008 02 38 20 3808 38 1E 3808 02

Bir so‘z tarkibida birdan ortiq fonetik o‘zgarishlarning kuzatilishi Bir turi: sanog‘i s o n+a→s a na san a +q→san o q sano q +i→sano g‘ i Har xil turi: o‘ynoqi o‘y i n+a→o‘yna o‘yn a +qi→o‘yn o qi

Klaster. Fonetika bo‘limi haqida o‘zlashtirgan bilimlaringizni quyidagi sxemaga tartibi bilan zina shaklida yozib chiqing. TOPSHIRIQLA R Fonetika Fonetika 0D 0D 0D 0D 0D

TOPSHIRIQLA R “ Tasavvur olami” usuli. Ushbu usul o‘quvchining fikrlash qobiliyatini shakllantirish, tasavvur olamini kengaytirishga yordam beradi. Shuningdek, yangi mavzuni mustahkamlashda ham foydalanish mumkin. Topshiriq. Berilgan rasm asosida og‘zaki matn tuzing. Matndan fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlarni yoddan aytib bering.

1. Quyida keltirilgan matndagi fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlar sonini aniqlang. Do‘stning senga qanchalik muhabbati borligini bilmoqchi bo‘lsang, uning eng yaxshi ko‘rgan narsasini so‘ra, shunda hamma narsa ayon bo‘ladi. Shu ikkalasidan keyin ham u qovog‘ini solmasa, bunday do‘stni boshga ko‘tarish, shirin jon bilan barobar tutish kerak. A) 5 B) 3 C) 6 D) 4 2. Quyida keltirilgan misralarda qanday fonetik o‘zgarishlar kuzatiladi? Ona − u, bag‘rida millat beshigi, Qalbida yopilmas qadr eshigi, Allasi oromdir − hayot qo‘shig‘i, Ayol omon bo‘lsa, dunyo go‘zaldir. A) tovush almashishi, tovush orttirilishi, tovush tushishi B) tovush almashishi, tovush ortishi C) tovush almashishi, tovush tushishi D) tovush ortishi, tovush tushishiMAVZU BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI

MAVZU BO‘YICHA TEST TOPSHIRIQLARI 3. Yer uzra qo‘ndi oqshom, oy shu’lasi bir mayin. Kel, oppog‘im, kel, erkam, men seni allalayin. Dudog‘ing guldan xushbo‘y, yuzlaring undan xushro‘y. Kel, oppog‘im, bag‘rimga jajji boshginangni qo‘y. She’riy parchada qaysi turkumga oid so‘zlar fonetik o‘zgarishga uchragan? A) ot, sifat, fe’l B) ot, sifat, ravish C) sifat, fel D) ot, sifat, olmosh 4. Qaysi gapda fonetik o‘zgarishga uchragan so‘zlar bir xil gap bo‘lagi vazifasida kelgan? A) Yoshligidan tabiiy fanlarga shunday mehr qo‘ydiki, bu fanlarning sirli olami uning butun borlig‘ini chulg‘ab oldi. B) Bolaning ko‘ngli cho‘kmasin deb yumshoq o‘rindiqqa o‘tqazdi. C) Oltin makre balig‘ining go‘zalligi uning ola-chipor, ko‘kimtir suzgichlarining oltin singari tovlanib turishidadir. D) Qushlar sovuq kunlar boshlanishi bilan issiq o‘lkalarga uchib ketishadi .

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!21 1F

O'xshashlar

Nutq uslublari mavzusini zamonaviy texnologiyalar asosida o’rgatish

Fonetika va grammatika asoslarini o’rgatish metodikasi

Ona tili o’qitish metodikasi – pedagogik fan

Morfologiya bo‘limini o‘tishda graforganayzerlardan foydalanish

Fonetika va fonologiya