Fe’l nisbatlari - Tilshunoslik - Slaydlar

Fe’l nisbatlari

Yuklangan vaqt:

19.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

64.6396484375 KB

Ko'chirib olish

Fe’l nisbatlari

Fe`l nisbatlari: 5ta  Bajaruvchining fe`lda ifodalangan harakat-holat jarayonida qay darajada ishtirok etishini ko`rsatuvchi shakllar fe`lning nisbat shakllari deyiladi. Ular 5xil.  Kiy - 0 shakl. Bajaruvchi aniq. (sen).  Kiy in di - o`z ustida bajardi.  Kiy il di - bajaruvchi noma`lum.  Kiy giz di – bajaruvchining ta`sirida boshqa bir bajaruvchi tomonidan amalga oshiriladi. Ya`ni bajaruvchi harakat- holatni boshqa bir bajaruvchiga o`tkazadi.  Kiy ish di – bajaruvchi boshqalar bilan birgalikda bajardi.

Fe`l nisbatlari: 5ta Nisba t O`zlikAniq Orttirm a Birgali k Majhul0D 0B 02 08 02 0E 0F 07 11

1.Aniq nisbat.  Aniq nisbat – bajaruvchi aniq ko`rinib turgan harakat-holatni ifodalab, tarkibida hech qanday nisbat qo`shimchasi bo`lmaydi. Ya`ni 0 shaklda bo`ladi. Masalan: yozdim, ko`rgan, bilgan, zavqlandi, birlashdi, yordamlashdi, ko`maklashdi

2.O`zlik nisbat  O`zlik nisbat – fe`lga – (i)n, -(i)l, qo`shimchalarini qo`shish orqali hosil qilinadi va bajaruvchining o`zi ustida amalga oshirilayotgan harakat-holatni ifodalaydi. Masalan: ko`r- in -di, beza- n -di, tug`- il -moq, qiyna- l -di. O`zlik nisbatda emas zavq-lan-moq, faxr- lan-moq.

3.Majhul nisbat  Majhul nisbat – bu nisbat ham fe`l asoslariga – (i)n, -(i)l, qo`shimchalarini qo`shish orqali hosil qilinadi. Ammo bunda harakat bajaruvchisi noma`lum bo`ladi. Masalan: kiy- il -di, yum- il -di, qil- in -di, beza- l -di. O`zlik va majhul nisbatlar bir xil fe`l asoslariga – (i)n, -(i)l, qo`shimchalarini qo`shish orqali hosil qilinadi. Lekin ular bajaruvchining ifodalinishi nuqtayi nazaridan farqlanadi. O`zlik nisbatda harakat-holat bajaruvchining o`zi ustida amalga oshadi. Majhul nisbatda esa bajaruvchi noma`lum bo`ladi. Qiyoslang: Tarandi ( o`zlik ) – taraldi ( majhul ) Kiyindi ( o`zlik ) – kiyildi ( majhul )

Eslatma!!! Ayrim fe`llar ham o`zlik, ham majhul nisbatda bo`la oladi. Buni gap mazmunida farqlaymiz. Qiyoslang: Lag`mon cho`zildi. (majhul) Karimjon ko`rpachaga cho`zildi . (o`zlik) Sovg`a berildi. (majhul) Orzularga berildi . (o`zlik) Mix qoqildi. (majhul) Karimjon qoqildi . (o`zlik)

4.Orttirma nisbat  Orttirma nisbat - fe`lga maxsus qo`shimchalar qo`shish orqali hosil qilinadi va bajaruvchining ta`sirida boshqa bir bajaruvchi tomonidan amalga oshirlgan harakat-holatni ifodalaydi. Maxsus qo`shimchalar: -t – unli bilan tugagan ko`p bo`g`inli fe`llarga qo`shiladi: sana- t , gulla- t , o`qi- t , ishla- t , to`qi- t . -sat – faqat “ko`rmoq” fe`liga qo`shiladi.: ko`r- sat. -ir, -ar, -iz, -az, -it – undosh bilan tugagan bir bo`g`inli fe`llarga qo`shiladi: bit- ir , chiq- ar , oq- iz , chiq- az , kir- it . -dir, -giz, -gaz, -g`iz, -g`az – jarangli undosh bilan tugagn fe`llarga qo`shiladi: yoz- dir , yur- giz , tur- gaz , tur- g`iz , tur- g`az . -tir, -kiz, -kaz, -qiz, -qaz – jarangsiz undosh bilan tugagan fe`llarga qo`shiladi: kel- tir , ket- kiz , yet- kaz , yut- qiz , o`t- qaz . O`tkaz – Bolani ariqdan o`tkaz. O`tqaz – Ko`chatlarni o`tqaz.

Eslatma!!! Ba`zan fe`l asosiga orttirma nisbat hosil qiluvchi birdan ortiq qo`shimchalar qo`shilishi mumkin. Masalan: o`qi- t o`qi- t-tir , to`l- dir to`l- dir-giz, yoz- dir yoz- dir-tir. Bunday holatda orttirma nisbat ma`nosi kuchayadi!

5.Birgalik nisbat  Birgalik nisbat – fe`lga -sh, -ish, qo`shimchasini qo`shish orqali hosil qilinadi va bir necha bajaruvchilar tomonidan birgalikda amalga oshirilgan harakat-holatni ifodalaydi. Masalan: kel- ish -di, yoz- ish -di, bor- ish -ma-di, o`yla- sh -di. Birgalik nisbatda emas yordam- lash -di, ko`mak- lash -di, bir- lash -di. Bolalar onasiga yordam lash di (aniq nisbat) Bolalar onasiga yordam lash ish d (birgalik)

Eslatma!!! Fe`l asosiga bir necha nisbat qo`shimchalari ketma- ket qo`shilishi mumkin. Bunday holda bu fe`lning qaysi nisbatda ekanligini eng oxirgi nisbat qo`shimchasiga qarab aniqlaymiz. Masalan: ort ort mjh yoz-dir-tir- il -di (majhul) ort ort brg tozala-t-tir- ish -di (birgalik) Xoliqova Mashhuraxon

O'xshashlar

Fe’l

Fe’l - so’z turkumi

Fe’l - Fe’lning noaniq formasi

Fe’l so’z turkumi 2

Fe’l so’z turkumi 3