Salomatlik haqida tushuncha, kasallikni oldini olish - Tibbiyot - Slaydlar

Salomatlik haqida tushuncha, kasallikni oldini olish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

777.5 KB

Ko'chirib olish

REJA: 1. Salomatlik tushunchasi va me’yorlari 2. Salomatlikka xavf soluvchi omillar. Yuqumli kasalliklarni yuqish yo’llari 3. Zararli odatlar www.arxiv.uz

Salomatlik tushunchasi va me’yorlari • Sanalogiya- salomatlik haqida ta’limot bo’lib, jamiyat salomat-ligini saqlash va ularni amalga oshirish yo’llarini o’rgatadi. • Jahon sog’liqini saqlash tashkiloti Nizomiga muvofiq salomatlik— jismoniy, ruhiy va ijtimoiy jihatdan osoyishtalik holatidir. Sog’lom ki-shigina o’zining asosiy vazifasi — mehnat qilish faoliyati bilan shug’ul lana oladi, oilasini boqadi, jamiyat va davlatga foyda keltiradi. Shunday ekan, salomatlik har bir kishi uchun ne’mat, baxt – saodat, mehnat unumdorligini, mamlakat iqtisodiy qudratini va xalq farovon-ligini oshirishning zaruriy shartidir. www.arxiv.uz

• Jamiyat jismoniy salomatligining asosiy ko’rsatkichlaridan biri — bu uzoq umr ko’rishdir. • Tibbiyot hodimlarining vazifasi nafaqat inson salomatligini saq-lash yoki tiklash ya’ni uzoq umr ko’rishga erishish, balki faol uzoq umr ko’rishga erishishdir. Insonning sog’lig’i, uning subyektiv ko’rsat-kichlari ya’ni shikoyatlarining yo’qligi va obyektiv ko’rsatkichlari uning yuqori mehnat qobiliyatini saqlashi bilan belgilanadi. • Demak, salomatlikni baholashda nafaqat tinch holatda, balki faol zo’riqishda, ya’ni faol sinamalar o’tkazish jarayonida ham tashxis qo’-yish mumkin. • Tibbiyot hamshirasi jamiyat a’zolari salomatligini saqlashda, sog’-lom turmush tarzini targ’ib qilishda “jamiyat salomatligi” tushuncha-laridan foydalanishi zarur. www.arxiv.uz

• “ Jamiyat salomatligini” baholashni o’rganishda tibbiyot hodimlari sotsial, tabiiy va biologik omillarni inobatga olishi lozim. Tibbiyot hamshirasi aholi salomatligini ta’minlash borasidagi profilaktik ish-larni olib borishda uch guruh ko’rsatkichlardan foydalanadi: • demografik ko’rsatkichlar; • aholini jismoniy rivojlanganlik ko’rsatkichlari; • kasallanish, shikastlanish, nogironlik ko’rsatkichlari. • Tibbiyot hamshirasi aholi orasida profilaktika ishlarini olib bo-rishda ularga salomatlik mezoni va yo’nalishini tushuntirishi lozim. Chunki butun xalq salomatligining mezoni va yo’nalishini ishlab chiqish bu g’oyat katta, qiyin va ma’suliyatli vazifadir. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Inson salomatligini ta’minlashda nafaqat tibbiyot hodimlari, balki ilm – fanning tarmoqlari, ishlab chiqarish orqali hukumat ham ishtirok etishi lozim. Qo’yilgan maqasadga birlamchi profilaktik tad- birlar orqali erishiladi. • Maqsadga erishish uchun quyidagilar: • 1. Insonni ongi (bolalikdan o’z sog’lig’iga nisbatan to’g’ri tarbiyalash) • 2. Mehnat va dam olish tartibini to’g’ri yo’lga qo’yish. • 3. Harakat (badan tarbiya, sport, chiniqish). • 4. Ratsional ovqatlanishlar e’tiborga olinadi. www.arxiv.uz

• Tug’ilish — yil davomida tug’ilganlar sonining 1000 ta aholi soniga nisbatan olingan miqdori. Hozirgi sharoitda tug’ilish o’rtacha 15 dan 25 foizgacha o’zgarib, shaharda qishloqdagilarga nisbatan kamdir. • O’lim — 1000 aholi soniga nisbatan olingan yil davomida o’l-ganlar soni bo’lib, o’rtacha 9 – 15 foizni tashkil etadi. • Bolalar soni hozirgi vaqtda O’zbekistonda asosiy muammolardan biri bo’lib, oilalarni rejalashtirish haqida tushuntirish ishlarini yaxshi yo’lga qo’yish, onalarning yetarlicha tibbiy bilimga ega bo’lib borishlari natijasida anchagina kamaytirildi. www.arxiv.uz

Kasallanish — aholi salomatligining izdan chiqish hollari, bu aholi salomatligiga baho berishda katta ahamiyatga ega. Kasallanish haqidagi ma’lumotlar quyidagi manbalardan olinadi: • a) davolash – profilaktika muassasalariga murojaat etishlariga qarab; • b) tibbiy ko’rik natijalariga qarab; • d) o’lim sabablariga qarab. Aholi salomatligining ko’rsatkichlariga tayangan holda tibbiyotimizni rivojlantirishda quyidagilar aniqlab olinadi: • 1. Aholining tibbiy yordam turiga talabi. • 2. Kerakli mutaxassislar soni va xillari. • 3. Davolash – profilaktika muassasalarining soni va xillari. • 4. Tibbiyot hodimlari faoliyatining hajmi va unumdorligi. • 5. Dispanserizatsiya ishini amalga oshirish yo’l – yo’riqlari. www.arxiv.uz

Salomatlikka xavf soluvchi etuvchi omillar . Yuqumli kasalliklar yuqish yo’llari. • Salomatlikka salbiy ta’sir etuvchi omillarga quyidagilar kiradi: • Tashqi muhit omillari. Inson o’z atrofini o’rab olgan tashqi muhit bilan o’zaro munosabatda bo’ladi. Suv, havo, o’simliklar, hayvonot dunyosi, oziq – ovqat mahsulotlari, yashash joyi, kiyim – kechagi, shovqin, tebranish, radiatsion nurlanish, turli dori vositalari, biologik profilaktik preparatlar, zamonaviy havo laynerlari, qishloq xo’jalik zararkunandalariga qarshi ishlatiladigan xilma – xil zaharli kimyoviy moddalar va boshqalar inson atrofini o’rab olgan muhit hisoblanadi, sanab o’tilgan omillar esa insonning jismoniy va ruhiy salomatligiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Yashash sharoitidagi ijtimoiy muammolar ham inson salomatligiga ta’sir qilishi mumkin. www.arxiv.uz

• Salomatlikka salbiy ta’sir etuvchi omillardan biri noto’g’ri va tar tibsiz ovqatlanish bo’lib, a’zolar normal faoliyatining buzilishi va kasalliklar kelib chiqishida muhim o’rin egallaydi. Organizm yetarli darajada oziq moddalar bilan ta’minlanmasligi natijasida uning himoya xususiyatlari pasayib, kasallik paydo bo’lishi uchun zamin yaratiladi, tez charchash, ish qobiliyatining pasayishiga olib keladi. Bolalarning yetarlicha ovqatlanmasligi ularning o’sish va jismoniy rivojlanishini kechiktiradi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Gipodinamiya (yunoncha – hypo – kam, past va dynamic – kuch) mushaklarning yetarli darajada ishlamasligi, qisqarish kuchining kama • yib ketishi bo’lib, odatda doimo o’tirib ishlash, kam harakatlilik, umu- • man mushaklarga tushadigan og’ilikning kamayib qolishi tufayli kelib chiqadigan gipokineziya, ya’ni odam harakat faolligining kamayib keti- shi demakdir. Odam uzoq kasal bo’lib yotganida ham unda gipodina- miya kuzatiladi. • Jismoniy faollik kamayib qolar ekan avvaliga quvvat sarfi kamayib, so’ng to’qimalarning qon, kislorod va oziq moddalar bilan ta’minlanishi yomonlashadi. Yurak mushak tolalarining tuzilishida o’zgarishlar pay-do bo’lib, a’zolardagi idora etuvchi tuzilma holati, jumladan gormonal va nerv sistemasining ishi buziladi. Gipodinamiyada mushaklardan mushaklardan markaziy nerv sistemasiga borib turadigan signallar kamayib qoladi, bu esa bosh miya faoliyatiga yomon ta’sir qiladi, chunki markaziy nerv sistemasidagi tonusini saqlab turishda, qon aylanishi bilan moddalar almashinuvining idora etilishida mushaklar faoliyati muhim ahamiyat- ga ega. www.arxiv.uz

• Harakat faolligi keskin susayganda suyaklar tuzilishi ham o’zgaradi. Mushaklar atrofiyaga uchrashi munosabati bilsn organizmni yog’ bosa di, moddalar almashinuvi izdan chiqib, markaziy nerv sistemasining holati o’zgaradi. Odam tez toliqadi (astenizatsiya sindromi). Yurak tomir sistemasining faoliyati o’zgaradi, yurak qisqarishlarining kuchi kamayadi, qon tomirlar holati yomonlashadi: bunda avvaliga odam tez yurganida salga hansirab qolishi, yuragining tez – tez urishi, jismoniy ish vaqtida yurak sohasi og’rishi kuzatiladi. Keyinchalik esa atero-skleroz, gipertoniya kasalligi kelib chiqishi mumkin. • Kam harakat qilish, ko’p o’tirish natijasida muskullar erta quvvat-sizlanib, bo’shashib qoladi, kishining qaddi bukilib, fiziologik qarish jarayoni tezlashadi. www.arxiv.uz

• Yuqumli kasalliklarni qo`zg`atadigan infeksiyon agentlar (mikrob, virus zamburug`, rekketsiya, spiroxeta, plazmodiy va boshqalar) quyidagi yo`llar orqali odamga yuqadi: • zararlangan havo (nafas a'zolari) orqali: gripp, sil, bo'g`ma, qizamiq, nizomiq va boshqa kasalliklar; • zararlangan suv, oziq-ovqat, idish-tovoq, yuvilmagan qo`l bilan ta'omlarni iste'mol qilish orqali: qorin tifi, salmonellyoz, ichburug` (dizenteriya), yuqumli gepatitni "A" turi, gijja tuxumlari yuqadi; • odam tanasi jarohatlanganda, ya'ni teri kesilganda, qirilganda, kuyganida havo, suv, tuproqdagi, zararlangan buyumlardagi mikrob va viruslar terining jarohati orqali odam tanasiga kirish tufayli qoqshol, saramas, kuydirgi kasalliklari yuqadi; • jinsiy yo`l orqali OIV, zaxm, so`zak kasalliklari yuqadi; • kasallik yashirin kechayotgan bemor odamdan olingan qon yoki uning zardobi davolash maqsadida boshqa odamga quyilganda (OIV, gepatit B,C turlari) yuqadi; • - bir bemorga ishlatilib chala sterillangan yoki umuman sterillanmagan shprits, igna va boshqa tibbiy asboblar, sartaroshlik asboblarini boshqa odamga ishlatish tufayli OIV, gepatit B,C va boshqa kasalliklar yuqadi; www.arxiv.uz

• - kasallangan hayvon va parranda mahsulotlarini yaxshi pishirmasdan iste'mol qilganda (go'sht, tuxum, sut kabilar) brutsellyoz, exinakokk, kuydirgi va boshqa kasalliklar yuqadi; • -kasallangan hashoratlar (bit, burga, kana, chivin kabilar) chaqqanda tepkili terlama, bezgak, gemorragik isitmalar va boshqa kasalliklar yuqadi; • - kasallangan mushuk, it, qoramol kabilarni ehtiyotsizlik bilan parvarish qilganda (zamburug'lar qo'zg'atadigan trixofitiya, mikrosporiya, parsha va boshqa kasalliklar) yuqadi; • - quturgan it, mushuk, qoramol, sichqon, kalamush va boshqa kemiruvchilar tishlaganda, tindalaganda quturish kasalligi yuqadi. www.arxiv.uz

• Infeksiya tarqalishining oldini olishda laboratoriya analizlarining ahamiyati. • Ayrim odamlarga qandaydir yuqumli kasallikning mikrobi, virusi va boshqa infeksion agentlar yuqqanida u kasallanmasligi mumkin, yoki o`zi sezmagan holda kasallikning yengil shaklini o'tkazadi. Kasallik belgilari yuzaga kelmagani uchun, u odam davolanmaydi. Ammo, tomog`ida, ichaklarida, o`t haltasida, o'pkasida, qonida mikrob yoki virusni tashib yuradi va o'zi sezmagan holda, uzoq muddat davomida boshqa odamlarga infeksiyani yuqtiradi. Bunday holat ko'pincha gepatitning B, C turlarida, ich terlama, ichburug', sil, gijja, OIV va boshqa yuqumli kasalliklarda uchraydi. • Infeksiya tarqalishining oldini olishda laboratoriya analizlarining ahamiyati. • Ayrim odamlarga qandaydir yuqumli kasallikning mikrobi, virusi va boshqa infeksion agentlar yuqqanida u kasallanmasligi mumkin, yoki o`zi sezmagan holda kasallikning yengil shaklini o'tkazadi. Kasallik belgilari yuzaga kelmagani uchun, u odam davolanmaydi. Ammo, tomog`ida, ichaklarida, o`t haltasida, o'pkasida, qonida mikrob yoki virusni tashib yuradi va o'zi sezmagan holda, uzoq muddat davomida boshqa odamlarga infeksiyani yuqtiradi. Bunday holat ko'pincha gepatitning B, C turlarida, ich terlama, ichburug', sil, gijja, OIV va boshqa yuqumli kasalliklarda uchraydi. www.arxiv.uz

Zararli odatlar. • Alkogolizm — ashaddiy ichkilikbozlik, ayrim kishi larning o’z salomatligi va mehnat qobiliyatiga, shuningdek jamiyat faro vonligiga zarar yetkazadigan darajada muntazam ravishda me’yoridan ortiq spirtli ichimliklar ichishdir. • Spirtli ichimlklar odam organizmidagi hamma tuzilmalar va a’zolarga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Odam o’zi ichayotgan ichkilik miqdorini bilmay, me’yorini yo’qotib qo’yadi, natijada markaziy va periferik nerv sistemasi faoliyati buzilib ruhiy xastaliklar, nevroz va boshqa kasallik-lar paydo bo’ladi, ichki a’zolar faoliyati ishdan chiqadi. Ichkilikbozlik (hatto biror tasodif bilan ichilganda ham) odam ruhiyatining o’zgarishi, ya’ni mast holatda o’z joniga qasd qilish va boshqa baxtsiz hodisalarga ham sabab bo’lishi mumkin. www.arxiv.uz

• Ichkilikning zaharli ta’siri moddalar almashinuvining buzilishi, nerv sistemasining zararlanishiga olib keladi. Ko’p ichadigan odamda ko’z xi ralashib, ba’zan quloq ham og’irlashib qoladi. Ichkilikning me’daga ta’siri natijasida barcha funksiyalari buzilib, surunkali alkogol gastri-tiga sabab bo’lishi mumkin. Ichkilikbozlikning ayniqsa jigarga zararli ta’sir ko’rsatadi: odam hadeb ichaveradigan bo’lsa, jigar sirrozi yuzaga keladi. Alkogolizm pankreatit, qand kasalligi, stenokardiya va miokard infarkti xastaliklariga ham sabab bo’ldi. • Tamaki chekish — kishi sog’lig’iga jiddiy putur yetkazadigan eng zararli odatlardan biridir. Dastavval tamakini hidlash va chaynash odat bo’lgan. Tamaki chekilganda undagi asosiy modda – nikotin organizm-ga kuchliroq ta’sir etadi. Nikotin markaziy va periferik nerv sistemasiga vaqtincha qo’zg’atuvchi ta’sir ko’rsatadi. Arterial qon bosimini oshiradi, mayda tomirlarni toraytiradi, nafasni tezlashtiradi, me’da shirasini ko’-paytiradi. Nikotin bilan birga tamaki tutuni ham a’zolarni zaharlaydi, shuning uchun chekmaydigan kishilarning chekilgan xonada bo’lishi ham zararlidir. www.arxiv.uz

• Tarkibida yonish mahsuloti bo’lgan tamaki tutuni bilan nafas olin- ganda arterial qondagi kislorodni kamaytirib yuboradi (kislorod tashuvchi gemoglabin o’zining kislorodini biriktirib olish faoliyatini yo’qotadi ). U bronxlar shilliq pardasiga ta’sir ko’rsatib, surunkalibronxit va o’pka emfizemasiga sabab bo’ladi. • Chekish ko’pincha og’iz bo’shlig’i, tomoq, Bronx va o’pkaning xavfli o’smalariga sabab bo’ladi.Uzoq vaqt chekish tez qarishga sabab bo’ladi. • Nikotin ateroskleroz, gipertoniya, gastrit, gastroenterokolit, miokar-diodistrofiya va ba’zi endokrin kasalliklarining kechishini og’irlash-tiradi. Chekishdan voz kechmay turib yara kasalligi, tromboflebit, obliteratsiyalovchi endarterit, Reyno kasalligi, stenokardiya, miokard infarkti kabi xastaliklardan tuzalish mumkin emas. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Narkomaniya (yunoncha – narke – karaxtlik va mania – telbalik, jahl, shod- xurramlik) — bangilik, giyohvandlik, narkotik ta’sirga ega moddalarni qabul qilish natijasida kelib chiqadigan kasallikdir. Ushbu xastalik bilan og’rigan kishining jismoniy va ruhiy faoliyati xumorini bosadigan tegishli narkotik modda is’temol qilishiga bog’liq. Quyidagi ikki hollarda narkotik moddalarga o’rganib qolish mumkin. Birinchi holda kishi o’z hoxishidan tashqari, e’tiborsizligi natijasida narkotik moddalarga o’rganib qoladi. Bunday bangilik ko’pincha vrach buyur-gan narkotik moddalarni noto’g’ri qabul qilish natijasida kelib chiqadi. • Ikkinchi hol ongli ravishda kayf qilish maqsadida narkotik modda-larga o’rganishdir. Bangilikka odatda o’zini tiya bilmagan ruhan zaif, i rodasi kuchsiz, birovlarga taqlid qiluvchi, xumorni tarqatishdan boshqa narsani bilmaydigan o’ta xudbin kishilargina beradilar. Bunga mubtalo bo’lganlar narkotik moddalarni qayta – qayta va ko’p miqdor-da iste’mol qilgisi kelaveradi. Keyinchalik esa narkotik moddalarni iste’ mol qilmasdan turolmaydigan, u bo’lmasa o’zini xuddi “biror yetishma-yotganday” his qiladigan bo’lib qoladi. Bunday ahvoldan qutulish va o’zini biroz yengil his qilish uchun yana narkotik moddalarga ruju qo’yadi. Shu tariqa narkotik moddalarga moyillik – bangilik kelib chiqadi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Avvaliga bangilarda ruhiy o’zgarishlar (tajanglik, kayfiyat buzuqligi, xotira pasayishi) paydo bo’lsa, keyinchalik jismoniy o’zgarishlar (terlash, yurak o’ynashi, og’iz qurishi, ozib ketish, qo’l oyoq titrashi, rangining siniqishi, ko’z qorachig’ining kengayishi) avj oladi. • 4.Ruhiy-emotsional zo’riqishlar — odam organizmining nor- • mal faoliyati uning ruhiyati qay darajadaligiga bog’liq. • Odamlar ruhiyati va kayfiyatidagi har qanday o’zgarishlar a’zo va sistemalarning faoliyatiga bevosita ta’sir ko’rsatadi. Odamning ruhan ezilishi, ko’ngliga og’ir botadigan kechinmalar va hayotidagi turli salbiy voqealar ruhiy zo’riqishlarga olib keladi. • Ruhiy emotsional zo’riqishlar natijasida odamlarda gipertoniya, stenokardiya va miokard infarkti qolaversa, ruhiy kasalliklar, zararli odatlarga ruju qo’yish kabilar kelib chiqadi. • Aholi turmush tarzining yaxshilanishi, ijtimoiy sharoitning barqa- rorlashuvi ruhiy-emotsional zo’riqishlar oldini olishning asosiy shart- laridandir. www.arxiv.uz

1. I.Karimov Istiqlol va ma’naviyat. Toshkent. “O’zbekiston” 1994 y 2. Q.Sodiqov Giyohvandlikning zararli oqibatlari. (ma’ruzalar matni). Toshkent 2001 y. 3. Q.Sodiqov, S.X.Aripova Oilaviy hayotning tibbiy asoslari. Toshkent 2003 y. 4. http://ziyonet.uz 5. http://referat.arxiv.uzFoydalanilgan adabiyotlar: www.arxiv.uz

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT! ZIYO KELAJAK © 2013www.arxiv.uz

O'xshashlar

Salomatlik haqida tushuncha 2

Yoshlar orasida narkomaniyaning oldini olish

Analizatorlar haqida tushuncha

Yaqindan ko'rish va uni oldini olish

OITSning belgilari, oldini olish, davosi profilaktikasi