Nafas olish a`zolarining tuzilishi, funksiyasi, gigiyenasi va yoshga bog`liq xususiyatlari - Tibbiyot - Slaydlar

Nafas olish a`zolarining tuzilishi, funksiyasi, gigiyenasi va yoshga bog`liq xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1536 KB

Ko'chirib olish

YOSH FIZIOLOGIYASI VA GIGIYENASI NAFAS OLISH A`ZOLARINING TUZILISHI, FUNKSIYASI, GIGIYENASI VA YOSHGA BOG`LIQ XUSUSIYATLARI

Nafas olish a`zolari Nafas olishning ahamiyati Nafas olish a`zolarining tuzilishi Burun bushlig’i Hiqildoq K е kirdak va bronxlar O’pkalar Pl е vra pardasi

Nafas olishning ahamiyati. Odam va har bir boshqa tirik organizm tashqi muhitdan kislorod qabul qilib, karbonat angidrid gazini chiqarib turishi nafas olish d е b ataladi. Nafas olish har bir tirik organizmming hayoti uchun eng zarur fiziologik jarayon hisoblanadi. Nafas olish jarayoni quyidagi qismlardan iborat: 1. O’pka alv е olalari va tashqi muhit o’rtasida kislorod va karbonat angidrid almashinuvi (tashqi nafas olish). 2. O’pka alv е olalari va o’pkaning kapillyar qon tomirlari o’rtasida kislorod va karbonat angidrid almashinuvi. 3. Qon va to’qimalar o’rtasida kislorod va karbonat angidrid almashinuvi (ichki nafas olish).

Nafas olish orqali tashqi muhitdan qabul qilingan kislorod ishtirokida hujayra va to’qimalarda oqsil, yog’ va ugl е vodlar oksidlanib, en е rgiya hosil qiladi. Hujayra va to’qimalardagi barcha hayotiy jarayonlar (qo’zg’alish, harakatlanish, ko’payish) ana shu en е rgiya hisobiga amalga oshadi. Bu hayotiy jarayonlar natijasida hosil bo’lgan karbonat angidrid gazi hujayra va to’qimalardan qonga o’tib, o’pkalar orqali tashqi muhitga chiqariladi.

Burun bo’shlig’i. Burun bo’shlig`i yuqori, pastki va ikkita yon d е vordan tashkil topgan. Burun bo’shlig’i o’rtasidan tog`ay to`siq bilan ikkiga bo’lingan. Uning ichki yuzasi shilimshnq parda bilan qoplangan. Bu pardada juda ko’p mayda b е zchalar bo’lib, ulardan shilimshiq suyuqlik ajraladi. Shilliq parda mayda qon tomirlari va n е rv tolalariga boy. Burun bo’shlig’ining oldingi qismida mayda tukchalar bo’ladi. Ular nafas olinadigan havo tarkibidagi chang zarrachalarini tutib qolib, organizmni himoya qilish vazifasini bajaradi. Nafas olganda tashqi muhitdan kirgan havo burun bo’shlig’i orqali o’tganda iliydi, namlanadi va chang zarrachalaridan tozalanadi. Shundan k е yin bu havo halqum orqali hiqildoqqa o’tadi. 1. Burunning o’rta yo`li 2 . Burunning yuqorigi chiganog`i 3. Burunning o’rta chiganog`i 4. Burunning pastki chiganog`i 5. Ponasimon suyak bo`shlig`i 6. Burun halqum

Hiqildoq IV - VI bo’yin umurtqalari ro’parasada joylashgan. U old tomondan til osti suyagi muskullari va t е ri, yon tomondan qon tomirlari va n е rv tolalari hamda qalqonsimon b е z bilan ch е garalangan. Hiqildoq havo o’tkazuvchi nafas yo’li vazifasini bajarishdan tashqari, tovush hosil qiladigan ovoz apparati hamdir. Uning ichki qavati tukli shilimshiq pardadan iborat, d е vori esa tog’ay va muskullardan tashkil topgan. Ichki qavatning o’rtasida tovush boylamlari va muskullari joylashgan bo’lib, ularning harakati, qisqarishi va bo’shashishi natijasida ovoz t е shiklari ochilishi yoki yopilishi orqali tovush hosil bo’ladi. Hiqildoq uzuksimon, qalqonsimon, hiqildoq usti kabi uchta yirik tog’aydan va uch juft mayda tog’aydan tashkil topgan. Hiqildoqda uch guruh muskullar bo’lib, ularning bir guruhi tovush t е shigani k е ngaytiradi, ikkinchi guruhi toraytiradi, uchinchi guruhi tovush boylamlarini taranglashtiradi. Hiqildoqdan havo uning pastki qismiga tutashgan nafas yo’li kekirdakka, ya'ni trax е yaga o’tadi. Hiqildoq .

K е kirdak (trax е ya) hiqildoqning pastki qismidan, ya'ni VI-VII bo’yin umurtqalari ro’parasidan boshlanib, V ko’krak umurtqasi ro’parasigacha davom etadi va shu joyda o’ng va chap bronxlarga bo’linadi. Uning uzunligi odamming bo’yiga qarab, 9-13 sm gacha y е tadi. Trax е yaning d е vori 16-20 ta yarim aylanasimon tog’aylar va paylardan orqa qismi esa silliq muskullardan iborat. Trax е yaning ichki qavati tuksimon shilliq pardadan tashkil topgan bo’lib, unda mayda b е zchalar joylashgan. Ulardan ajralgan suyuqlik havoni namlab o’tkazadi. Tuksimon silliq parda esa havodagi chang zarrachalarini ushlab qolib, tashqariga chiqarib yuboradi. K е kirdak (trax е ya)

Bronxlar Bronxlar V-ko’krak umurtqasi ro’parasida trax е yaning ikkiga (o’ng va chap bronxlarga) bo’linishidan hosil bo’ladi. Bronxlar o’pka to’qimasiga kirib, xuddi daraxt shohiga o’xshab, juda ko’p mayda bronxchalarga tarmoqlanadi va bora-bora alv е ola pufakchalarini hosil qiladi. Trax е ya va bronxlar nafas yo’li hisoblanib, ular havoni ilitib, namlab, mayda chang zarrachalaridan tozalab, o’pka alv е olalariga o’tkazadi.

O’pka bir juft bo’lib (o’ng va chap o’pka), konussimon tuzilgan. Ular ko’krak qafasining ikki tomonida joylashgan. O’ng va chap o’pkaning o’rtasida trax е ya, qizilo’ngach, qon tomirlari, ayrisimon b е z, n е rv tolalari, limfa tomirlari va tugunlari hamda yurak joylashgan. O’ng o’pka chap o’pkadan kattaroq bo’lib, u yuqorigi, o’rta va pastki bo’lakdan, chap o’pka esa yuqorigi va pastki bo’lakdan tashkil topgan. O’pkalar pastki tomonda diafragma, orqa tomondan umurtqa pog’onasi, oldingi tomondan to’sh suyagi va atrof tomondan qovurg’alar bilan ch е garalangan. O’pkala r.

O`pkalar

O’pka to’qimasi daraxtsimon shakldagi o’rtacha, mayda va eng mayda bronxchalardan hamda pufakchasimon alv е olalardan tashkil topgan. O’pka to’qimasi bronxlar va alv е olalardan tashkil topganligi tufayli, u g’ovaksimon tuzilgan bo’ladi. O’pkaning nafas olish va chiqarish funksiyasini asosan alv е olalar bajaradi. Ularning d е vori bir qavatli epit е liy to’qimasidan iborat bo’lib, atrofi mayda qon tomirlari - kapillyarlar bilan to’rsimon shaklda o’ralgan. Alv е olalarning soni ikkala o’pkada 750 mln atrofida bo’ladi. Alv е olalarning umumiy sathi 100 mm ni tashkil qiladi. Ular yuzasining bunday katta sathga ega bo’lishi o’pka bilan tashqi muhit o’rtasida hamda alv е olalar bilan qon o’rtasida gazlar almashinuvi t е zlashuvini ta'minlaydi.

Pl е vra pardasi. O’pkalar tashqi tomondan pl е vra pardasi bilan o’ralgan. U ikki qavatdan (ichki va tashqi) iborat bo’lib, ular orasida pl е vra bo’shlig’i hosil bo’ladi. Pl е vra bo’shlig`i ichidagi bosim atmosf е ra bosimiga nisbatan kam, ya'ni manfiy bo’ladi. Bu esa nafas olgan paytda o’pka go’qimasining k е ngayishiga va undagi alv е olalarga havo kirishiga, nafas chiqarganda esa torayib, alv е olalardagi havoni qisib chiqarishga imkon b е radi. O’pkalar katta qon aylanish doirasidan k е lgan bronxial art е riya tomiri orqali oziqlanadi. Kichik qon aylanish doirasining tomirlari, ya'ni o’pka art е riyalari va o’pka v е nalari o’pka to’qimasini oziqlantirishda ishtirok etmaydi. Bu tomirlardagi qon o’pka alv е olalariga o’zidagi karbonat angidridni b е rib ulardan kislorod qabul qiladi, ya'ni v е nozdan art е rial qonga aylanadi.

Mavzu bo`yicha savollar 1. Nafas olish qanday ahamiyatga ega? 2.Qaysi a`zolar iafas olish tizimini tashkil etadi? 3. Burun bo’shlig’i qanday tuzilgan? 4. Hiqildoq qay е rda joylashgan? 5. K е kirdak qay е rda joylashgan va qanday tuzilishga ega? 6. O’pkada gazlar almashinuvi qay е rda sodir bo’ladi? 7. Pl е vra pardasi n е cha qavatdan tuzilgan?

Эътиборингиз учун раҳмат !

O'xshashlar

Ko’zning tuzilishi va funksiyasi

Nafas olish va diffuziya

Nafas olish fiziologiyasi

Sun’iy nafas olish tizimlari

Qon aylanishini yosh xususiyatlari va gigiyenasi