logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tibbiyot
  4. Nafas olish va diffuziya

Nafas olish va diffuziya

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

283.6494140625 KB
Ko'chirib olish
nafas olish va diffuziya NAFAS OLISH VA DIFFUZIYA  REJA 1. Nafas olish ontogenezi 2 . Umurtqali va umurtqasiz hayvonlarda nafas olish mexanizmi 3. Nafas olish akti 4. Kislarod va korbanat angidridning to’qimalar bilan aloqasi NAFAS OLISH SISTEMASINING ONTOFILOGENEZI  Tirik tabiatning barcha vakillari bir hujayrali sodda hayvonlardan tortib, toki sutemizuvchilargacha nafas olishiga ko’ra ikki guruhga bo’linadi: havo ya’ni kislorod bilan nafas oluvchilar-aeroblar va kislorodsiz muhitda yashovchi anaeroblar. Aksariyat ko’pchilik organizmlar aeroblar jumlasiga kiradi.  Evolutsion taraqqiyotning turli bosqichlarida nafas olish vazifasini oldin butun tana yuzasi, keyinchalik alohida nafas a’zolari:suvda yashovchi hayvonlarda jabralar, quruqlikda yashovchi hayvonlarda bu vazifani traxeya naychalari yoki o’pkalar bajaradi. Amfibiya va qushlarda nafas oishda qo’shimcha a’zolar teri va nafas qopchalari qatnashadi.  Solishtirma anatomiya nuqtai nazaridan suvda erigan kislorod bilan nafas oluvchi a’zolar quruqlikda yashovchi hayvonlar nafas sistemasiga nisbatan filogenetik qadimiy a’zolardir. Vaholanki, hayot ya’ni dastlab tirik organizmlar eng avvalo suvda paydo bo’lgan. Hayvonot olamining turli vakillarida qon yoki to’qima suyuqligi tarkibidagi bir necha xil maxsus oqsillar nafas a’zolaridan to’qimalarga kislorod yetkazib beradi. Xususan, o’rgimchaksimonlar, qisqichbaqasimonlar va ko’pgina molluskalarda bu vazifani geomotsinin o’tasa, ayrim kutikulali chuvalchanglarda xlorokruonin bajaradi. Tuban umurtqasiz hayvonlarda mazkur oqsillar plazmada kolloid eritma holida uchrasa,yuqori darajada rivojlangan umurtqasiz hayvonlarda gaz almashinuviga ixtisoslashgan alohida hujayralar ichida bo’ladi. Xordali hayvonlarda eritrositlar muhim rol o’ynaydi. Eritrositlar ichiga joylashgan gemoglabin o’ziga kislorodni, karbonat angidridni osongina biriktirib olish va shuningdek, ajratish xususiyatiga ega. NAFAS OLISH SISTEMASINING ONTOFILOGENEZI  Halqali chuvalchanglarda, ayrim bo’g’imoyoqlilarda, molluskalarda, ignaterililarda ma’lum miqdorda erigan gemoglabin bo’ladi. Ikkilamchi og’izli hayvonlarda gemoglabinga nisbatan samaraliroq kislarod tashuvchi oqsil- mushak oqsili mioglobin bo’ladi. Umurtqali va umurtqasiz hayvonlarda nafas olish mexanizmi  Tuban umurtqasiz hayvonlarda alohida nafas olish sistemasi bo’lmaydi. Gaz almashinish asosan butun tana sathi orqali, diffuziya yo’li orqali amalga oshadi. Bunday nafas olish kovakichaklilar, yassi va yumaloq chuvalchanglar uchun xosdir. Halqali chuvalchanglar tanasida juda ko’p kapillarlar bo’lib ana shu kapillarlar orqali gaz almashinishi kuzatiladi.  Diffuz nafas olish tana sathi keng, xitin qavati yupqaroq bo’lgan tuban qisqichbaqasimonlarda ham uchraydi. Suvda yashovchi yuqori umurtqasiz hayvonlar asosan jabralari bilan, quruqlikda yashovchiilar esa o’pka va traxeyalar bilan nafas oladilar. Evolutsiyada jabra birinchi marta ko’p tukli halqali chuvalchanglarda uchraydi. Bunday jabralarda epiteliy o’simtasi bo’lib, qon tomirlarga boy bo’ladi. Quruqlikda yashovchi o’rgimchaksimonlarda bargsimon o’pka hasharotlarda tanani chigal shaklda o’rab olgan, har xil diametrdagi traxeya naylari mavjud. Umurtqali hayvonlarning nafas olish sistemasi .   Barcha xordalilarda nafas sistemasi bilan hazm a’zolarining boshlang’ich qismi uzviy bog’langandir.  Lansetnik-tuban tuzilgan xordali hayvon bo’lib, yutqin devoriga joylashgan 130-150 juft jabralari bilan nafas oladi.  To’garak og’izlilar-ham tananing oldingi qismiga joylashgan 7-10 juft jabralar orqali nafas oladi.  Baliqlarning nafas olish sistemasi ancha takomillashgan jabra yaproqlaridan iborat. Ularda jabra yoriqlari soni kamaygan bo’lsada, lekin nafas olish sathi va yaproqlar soni kapillarlar turi hisobiga kengayadi. Jabra yoriqlari halqumidagi bo’rtmalar hisobiga hosil bo’ladi. Dastlab juft jabra qopchiqlari rivojlanib tashqariga qarab o’sadi. Bu qopchiqlarda qarama-qarshi teri o’simtalari rivojlanadi. Ular uchrashgan joyda to’qima teshiladi va jabra yoriqlari paydo bo’ladi. Ko’pchilik baliqlarda besh juft jabra qopchiqlari rivojlanadi.  Panja qanotli baliqlarda jabralar bilan bir qatorda atmosfera havosi bilan nafas oluvchi suzgich pufak ham bo’ladi. Suzgich pufak halqumning yon sohasidan hosil bo’lgan o’simta bo’lib, unda juda ko’plab qon tomirlar rivojlangan. Suzgich pufak jabra arteriyasidan qon bilan ta’minlanadi, oksidlangan qon to’g’ri yurakka boradi. umurtqalilarda nafas olish mexanizmi nafas olish akti  Nafas olish akti, odam va sutemizuvchi hayvonlarda gaz almashinuvi uchun zarur bolgan alveolalar ventelatsiyasi nafas olish va nafas chiqarishning navbat bilan o’tishi oqibatida amalga oshadi.nafas olish paytida alveolalarga kislarod bilan o’yingan atmosfera havosi kelib tushadi.  Ko’krak qavatining kengayishini chiqaruvchi 2 ta mexanizm mavjud :  1.qovurg’alarming ko’tarilishi 2.diafragmaning yassilashuvi 3. alveolalarning hajmiga va plevra bo’shlig’idagi manfiy (-)bosimga bog’liq. Bunga asosiy rolni diafragmaning ixtisoslashgan insperator muskularga bog’liq. Bu muscular kuchli ahamiyatga ega. Nafas olish akti  Nafas olish sikli 2 fazadan iborat .  1.nafas olish ( INSPERATSIYA )  2.nafas chiqarirish (EKSPERATSIYA ) nafas olish nafas chiqarishga nisbati 1:1,3 bo’ladi.  Nafas olish sikli komponentlarning nisbati pottern deb nomlangan nafas olishni xarakterlaydi. diffuziya  DIFFUZIYA BU –alveolair gazga bo’shlig’idagi hava tarkibidagi kislarod qonga o’tadi ,qondagi karbonat angidrid gazi esa alveolalarga o’tadi , buning sababi shuhdaki, alveolalardagi havo tarkibidagi kislarodning bosimi yuqori,qon tarkibida esa karbonat gazining bosimining yuqori bo’lishidir .bular hammasi parsal bosim orqali amalga oshadi.  Parsal bosim ----- turli gazlar aralashmasining ma’lum bir garga bo’lgan bosimi tushiniladi.  To’qimalarda ---- P o2 niki o’rtacha 20-40mmcu ga teng ,lekin bu ko’rsatkich bir xil bo’lmaydi .  Alveolalar ----- mayda pufakcha ko’rinishidagi bronxlardan taraqiy etadi , devori juda yupqa 0.004 mm  Sathi --- - 100m2  Ikkala o’pkada ularning soni --- 750 million DIFFUZIYA KISLAROD VA KARBONAT ANGIDRIDNING QON BILAN TASHILISHI KISLAROD VA KARBONAT ANGIDRIDNING QON BILAN TASHILISHI Hujayradagi oksidlanish almashuvi jarayonlarining yakuniy maxsuloti CO2 qon bilan o’pkaga tashiladi . Va o’pka orqali tashqi muhitga chiqarilib yuboriladi . CO2 fizikaviy erigan shaklga va kimyoviy birikma tarkibida tashiladi.CO2 bog’lanish bog’lanishning kimyoviy reyaksiyasi O2 ming qo’shilish reyaksiyasiga nisbatan murakab chunki CO2 transporti uchun ma’lum mexanizmlar bir vaqtning o’zida qondagi kislatali ishqorli muvozanatning doimiyligini ta’minlaydi. CO2 to’qima kapilyarlarga kelib tushib, suv bilan qo’shilib mustahkam bo’lmagan korbonat CO2da kislataga aylanadi . Ushbu qaytar reyaksiyaning yo’nalishi muhitdagi PCO2ga bog’liq bo’lib, eritrotsitlarda bir butun 5 ming marta tezlashtiradi.  Etiboringiz uchun raxmat

O'xshashlar

Nafas olish fiziologiyasi
Sun’iy nafas olish tizimlari
Nafas olish sistemasi kasalliklari kashandalik
Nafas olish a’zolarini himoyalovchi vositalar
Nafas olish a`zolarining tuzilishi, funksiyasi, gigiyenasi va yoshga bog`liq xususiyatlari