Bolalar o’sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari - Tibbiyot - Slaydlar

Bolalar o’sishi va rivojlanishining umumiy qonunlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

284.5 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:Mavzu: Bolalar o’sishi va Bolalar o’sishi va rivojlanishining umumiy rivojlanishining umumiy qonunlari qonunlari Reja:Reja: 1.1. Organzm bir butindir.Organzm bir butindir. 2.2. O’sish organizmning O’sish organizmning miqdor ko’rsargichi.miqdor ko’rsargichi. 3.3. RR ivojlanish organizmning ivojlanish organizmning sifat ko’rsatgichi. sifat ko’rsatgichi. 4.4. O’siy va riuvojlanishning O’siy va riuvojlanishning umumiy qonunlari. umumiy qonunlari. 5.5. Akseleratsiya-o’sish va Akseleratsiya-o’sish va rivojlanishning rivojlanishning tezlashuvi.tezlashuvi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• O’sib kelayotgan organizmni to’g’ri tarbiyalash O’sib kelayotgan organizmni to’g’ri tarbiyalash uchun bola organizmning o’sish va rivojlanish uchun bola organizmning o’sish va rivojlanish kabi asosiy xususiyatlarni bilish zarur. kabi asosiy xususiyatlarni bilish zarur. O’sish va rivojlanish barcha tirik organizmlar O’sish va rivojlanish barcha tirik organizmlar kabi odam organizmiga xos xususiyatdir. kabi odam organizmiga xos xususiyatdir. Organizmning har tomonlama o’sish va Organizmning har tomonlama o’sish va rivojlanishi uning paydo bo’lgan vaqtidan rivojlanishi uning paydo bo’lgan vaqtidan boshlanadi. Bu ikki protsess murakkab boshlanadi. Bu ikki protsess murakkab jarayon bo’lib, bir butun va bir biriga jarayon bo’lib, bir butun va bir biriga bog’langandir. O’sish davrida tana bog’langandir. O’sish davrida tana hujayralarining ko’payishi natijasida tirik hujayralarining ko’payishi natijasida tirik organizm o’lchamlarining ortishi yani bo’yning organizm o’lchamlarining ortishi yani bo’yning cho’zilishi og’irlashning ortishi tushuniladi. Bola cho’zilishi og’irlashning ortishi tushuniladi. Bola malum yoshgacha to’xtovsiz va har hil malum yoshgacha to’xtovsiz va har hil jadalliklar bilan o’sadi. Shunga qaramasdan jadalliklar bilan o’sadi. Shunga qaramasdan barcha to’qima va hujayralarda yani barcha to’qima va hujayralarda yani organizmda o’sish bir vaqtda, qizlarda o’rtacha organizmda o’sish bir vaqtda, qizlarda o’rtacha 17-18 yoshgacha yigitlarda 19-20 yoshgacha 17-18 yoshgacha yigitlarda 19-20 yoshgacha tugallanadi. O’sish qatorida hujayralarda tugallanadi. O’sish qatorida hujayralarda ularning bajaradigan vazifasi ortishi jarayoni ularning bajaradigan vazifasi ortishi jarayoni kuzatiladi. Bu rivojlanish jarayonidir.kuzatiladi. Bu rivojlanish jarayonidir. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Rivojlanish deganda: o’sayotgan organizm to’qima Rivojlanish deganda: o’sayotgan organizm to’qima xujayralarining va organlarning shakllanishi ya’ni xujayralarining va organlarning shakllanishi ya’ni bola organozmi hujayralarning shakllanishi o’smirlik bola organozmi hujayralarning shakllanishi o’smirlik va yetuk yoshdagi odamlarga hos bo’lgan va yetuk yoshdagi odamlarga hos bo’lgan bir muncha murrakkab to’qima va organlarga bir muncha murrakkab to’qima va organlarga ega bo’lishiga aytiladi. Odam organizmining ega bo’lishiga aytiladi. Odam organizmining rivojlanishi umir bo’yi davom etib rivojlanishi umir bo’yi davom etib turadigan to’xtovsiz jarayondir. Bolaning turadigan to’xtovsiz jarayondir. Bolaning rivojlanish tuxum xujayralarining otalanishdan rivojlanish tuxum xujayralarining otalanishdan boshlab umr oxirigacha davom etadi. boshlab umr oxirigacha davom etadi. Organizm jismonan, aqlan va jinsiy Organizm jismonan, aqlan va jinsiy rivojlanadi yani murakkablashadi.rivojlanadi yani murakkablashadi. • Organizm o’sish va rivojlanishda barcha Organizm o’sish va rivojlanishda barcha etaplarni bolani: o’smirlik, o’spirinlik, yosjlik, etaplarni bolani: o’smirlik, o’spirinlik, yosjlik, yetuklik davrini bosib o’tadi. Odam yetuklik davrini bosib o’tadi. Odam xayotning har bir davrida shu davrning xayotning har bir davrida shu davrning xarakterli xususiyatlari oldingi davrning xarakterli xususiyatlari oldingi davrning qoldiqlari kelgusi davrning kurtaklari qoldiqlari kelgusi davrning kurtaklari paydo bo’ladi.paydo bo’ladi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• O’sish- organizmning miqdori korsatkichi O’sish- organizmning miqdori korsatkichi hisoblansa, rivojlanish sifat ko’rsatkichi hisoblansa, rivojlanish sifat ko’rsatkichi hisoblanadi. Bu ikki jarayon notekiswlik, umrsizlik, hisoblanadi. Bu ikki jarayon notekiswlik, umrsizlik, geteroxning va akseleratsiya jarayonlari asosida geteroxning va akseleratsiya jarayonlari asosida yuzaga chiqadi. Odam organizmi paydo bo’lgunidan yuzaga chiqadi. Odam organizmi paydo bo’lgunidan to vafot etgunga qadar ketma-ket keladigan to vafot etgunga qadar ketma-ket keladigan morfologik, bioximik va fiziologik o’zgarishlarga morfologik, bioximik va fiziologik o’zgarishlarga uchraydi. Bu o’zgarishlar o’sish va rivojlanish uchraydi. Bu o’zgarishlar o’sish va rivojlanish bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy faktorlarga bosqichlarini yuzaga keltiruvchi irsiy faktorlarga bog’langan. Biroq, bu irsiy faktorlarning bog’langan. Biroq, bu irsiy faktorlarning yuzaga chiqishda yosh xususiyatlarning yuzaga chiqishda yosh xususiyatlarning shakllanishida ta’lim tarbiya, bolaning shakllanishida ta’lim tarbiya, bolaning ovqatlanishi, turmushning gigiyenik sharoiti, ovqatlanishi, turmushning gigiyenik sharoiti, sport va mexnat faoliyati katta ta’sir sport va mexnat faoliyati katta ta’sir ko’rsatadi. Bolaninbg dastlabki qadam tashlashi, ko’rsatadi. Bolaninbg dastlabki qadam tashlashi, hayoti davomidagi harakat funksiyasining hayoti davomidagi harakat funksiyasining rivoj;lanishi, bolaning birinchi aytgan so’zi va rivoj;lanishi, bolaning birinchi aytgan so’zi va hayoti davomida nutq funksiyasining rivojlanishi. hayoti davomida nutq funksiyasining rivojlanishi. Bolaning o’smirga aylanishi markaziy nerv Bolaning o’smirga aylanishi markaziy nerv sistemasining rivojlanishi, reflektor faoliyatining sistemasining rivojlanishi, reflektor faoliyatining murakkablashuvi, bular organizmida kechadigan murakkablashuvi, bular organizmida kechadigan uzluksiz o’zgarishlarning bir bo’lagidir. Bu uzluksiz o’zgarishlarning bir bo’lagidir. Bu o’zgarishlarni bolaning gavda proporsiyasining o’zgarishlarni bolaning gavda proporsiyasining o’zgarishlardan ham bilish mumkin. o’zgarishlardan ham bilish mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Yangi tug’ilgan chaqaloq qo’l oyoqlarini Yangi tug’ilgan chaqaloq qo’l oyoqlarini kaltaligi, gavda va boshning kattaligi bilan kaltaligi, gavda va boshning kattaligi bilan katta odamdan farq qiladi. Bolaning gavdaga katta odamdan farq qiladi. Bolaning gavdaga bo’lgan nisbati quyidagicha: yangi tug’ilgan bo’lgan nisbati quyidagicha: yangi tug’ilgan chaqaloqda 1-4,2 yoshda, 1-5,6yoshda 1-6,12 yosh, chaqaloqda 1-4,2 yoshda, 1-5,6yoshda 1-6,12 yosh, 1-7,kattalarda 1-8ga teng . Odam yoshi bilan birga 1-7,kattalarda 1-8ga teng . Odam yoshi bilan birga boshini o’sishi sekinlashadi, oyoq qo’llar boshini o’sishi sekinlashadi, oyoq qo’llar o’sishi tezlashadi. Jinsiy balog’atga yetguncha o’sishi tezlashadi. Jinsiy balog’atga yetguncha qiz va o’gil bolalar gavda propatsiyasida qiz va o’gil bolalar gavda propatsiyasida majoziy tafovu sezilmaydi. Biroq balogat majoziy tafovu sezilmaydi. Biroq balogat yosh davri kelishi bilan jinsiy farq yuzaga yosh davri kelishi bilan jinsiy farq yuzaga keladi. O’g’il bolalarda oyoq qo’llar uzunlashadi, keladi. O’g’il bolalarda oyoq qo’llar uzunlashadi, gavda kaltalashadi, tazi tor bo’la boshlaydi.gavda kaltalashadi, tazi tor bo’la boshlaydi. • Bola bo’yining uzunligi va notekis o’sishi va Bola bo’yining uzunligi va notekis o’sishi va rivojlanishi quyidagilarda misol ko’rish mumkin. rivojlanishi quyidagilarda misol ko’rish mumkin. Bola bo’yining uzunligidagi notekislik: bola 1 Bola bo’yining uzunligidagi notekislik: bola 1 yoshga bo’y uzunligi 25sm uzayib 75 sm ga yoshga bo’y uzunligi 25sm uzayib 75 sm ga yetadi. Xayotning ikkinchi yilida atigi 10 yetadi. Xayotning ikkinchi yilida atigi 10 sm o’sadi. 6-7 yoshgacha bo’y o’sishi yana sm o’sadi. 6-7 yoshgacha bo’y o’sishi yana sekinlashadi. Boshlang’ich maktab yoshida 7-10sm sekinlashadi. Boshlang’ich maktab yoshida 7-10sm o’sadi. Jinsiy yetilish munosabati bilan o’sadi. Jinsiy yetilish munosabati bilan qizlarda 12 yoshgach, o’g’il bolalarda 15 qizlarda 12 yoshgach, o’g’il bolalarda 15 yoshdan boshlab bo’yiga o’sish tezlashadi. yoshdan boshlab bo’yiga o’sish tezlashadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Tananing vazni yoshga qarab o’zgaradi. Tananing vazni yoshga qarab o’zgaradi. Yangi tug’ilgan chaqaloq o’rtacha vazni Yangi tug’ilgan chaqaloq o’rtacha vazni 3,5kg. Bola tug’ilgandan kunidan 1 oyda 3,5kg. Bola tug’ilgandan kunidan 1 oyda 600gr. 2 oyda 800gr ortadi. 1yosh -9-10kg, 2 600gr. 2 oyda 800gr ortadi. 1yosh -9-10kg, 2 yoshda vazniga 2,5 –3,5 kg qo’shiladi. 4-5-6 yoshda vazniga 2,5 –3,5 kg qo’shiladi. 4-5-6 yoshlarda har yili 1,5 –2 kg qo’shiladi. 7- yoshlarda har yili 1,5 –2 kg qo’shiladi. 7- yoshdan uning vazni tez ortib boradi.14-15 yoshdan uning vazni tez ortib boradi.14-15 yoshda har yili 5-8kg ortadi. Aqliy yoshda har yili 5-8kg ortadi. Aqliy rivojlanishning notekisligi barcha sinf rivojlanishning notekisligi barcha sinf o’quvchilarda ko’rish mumkin. Bunda o’quvchilarda ko’rish mumkin. Bunda o’quvchi oz sinifdoshlaridan o’zib ketishi o’quvchi oz sinifdoshlaridan o’zib ketishi mumkin. Bolaning yoshlariga nisbatan aqliy mumkin. Bolaning yoshlariga nisbatan aqliy kamol topishi ularning shaxsiy qobilyatiga kamol topishi ularning shaxsiy qobilyatiga va atrof muhit sharoitiga ham va atrof muhit sharoitiga ham bog’liqdir. Shu bilan birga kichik maktab bog’liqdir. Shu bilan birga kichik maktab yoshdagi bolalar o’rtasida o’ta qobilyatlilari yoshdagi bolalar o’rtasida o’ta qobilyatlilari ham uchrab turadi. Bular vunderkindlar ham uchrab turadi. Bular vunderkindlar (nemis tilida - sexirli bolalar) deyiladi. (nemis tilida - sexirli bolalar) deyiladi. Ko’pgina atoqli olimlar yoshligidanoq katta Ko’pgina atoqli olimlar yoshligidanoq katta qobilyatiga ega bo’lganlar.Abu Rayxon Beruniy, qobilyatiga ega bo’lganlar.Abu Rayxon Beruniy, Ibn Sino, Alisher Navoiy misol bo’ladi. Ibn Sino Ibn Sino, Alisher Navoiy misol bo’ladi. Ibn Sino 16-17 yoshida mahxur tabib bo’lgan. 16-17 yoshida mahxur tabib bo’lgan. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Dunyoning birinchi vunderkinti deb Italiya yozuvchisi Dunyoning birinchi vunderkinti deb Italiya yozuvchisi Torvado Tasso elon qilingan. U 13 yoshida Balon Torvado Tasso elon qilingan. U 13 yoshida Balon universiteti talabasi bo’lgan. Buyuk kompozitor monart universiteti talabasi bo’lgan. Buyuk kompozitor monart misol bo’ladi. U 4 yoshida musiqa yozgan. Hozirgi misol bo’ladi. U 4 yoshida musiqa yozgan. Hozirgi vaqtda bunday bolalarga katta etibor berilmoqda. Ular vaqtda bunday bolalarga katta etibor berilmoqda. Ular uchun litseylar, gimnaztikalar tashkiletilmoqda. uchun litseylar, gimnaztikalar tashkiletilmoqda. Bolalarning jismoniy va aqliy jihatidan o’sish , Bolalarning jismoniy va aqliy jihatidan o’sish , turmush sharoiti, ob- havoning sharoiti, iqlim, quyosh turmush sharoiti, ob- havoning sharoiti, iqlim, quyosh rabianasiyasitasir etadi, agar bola kichkinaligidan rabianasiyasitasir etadi, agar bola kichkinaligidan muntazam ravishda jismoniy mashqlar va spot muntazam ravishda jismoniy mashqlar va spot bilan shug’illansa u sog’- salomat o’sadi va uning bilan shug’illansa u sog’- salomat o’sadi va uning organlari uygun rivojlanadi. organlari uygun rivojlanadi. • AkseleratsiyaAkseleratsiya • XIX- XX asr boshlarida ko’p masmlakatlarda bolalarning XIX- XX asr boshlarida ko’p masmlakatlarda bolalarning bo’yiga o’sishning tezlashganligi aniqlangan. Bu haqda bo’yiga o’sishning tezlashganligi aniqlangan. Bu haqda 1875 yilda matbuotda elon qilingan. 1935 yilda nemis 1875 yilda matbuotda elon qilingan. 1935 yilda nemis olimi Koh o’sish va rivojlanishdandagi tezlashuvni olimi Koh o’sish va rivojlanishdandagi tezlashuvni akselerasiya deb aytgan. Akseleratiya-lotincha tezlashuv akselerasiya deb aytgan. Akseleratiya-lotincha tezlashuv degan manoni bildiradi. Akseleratsiya-yosh avlodning degan manoni bildiradi. Akseleratsiya-yosh avlodning jismonan va ruxan o’sishidir.jismonan va ruxan o’sishidir. • So’ngi 100 yil ichida yangi tug’ilgan chaqal;oqning So’ngi 100 yil ichida yangi tug’ilgan chaqal;oqning bo’yi 5-6sm ga, kichik va o’rta maktab yoshdagi bo’yi 5-6sm ga, kichik va o’rta maktab yoshdagi bolalar bo’yi 10-15 sm ga vazni esa 8-10 kg ga bolalar bo’yi 10-15 sm ga vazni esa 8-10 kg ga ortdi. ortdi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

• Umruzayishi, hayz kechroq tugashi va Umruzayishi, hayz kechroq tugashi va odam rivojlanishidagi boshqa o’zgarishlarni odam rivojlanishidagi boshqa o’zgarishlarni o’z ichiga oladi. Akseleratsiya ko’pgina o’z ichiga oladi. Akseleratsiya ko’pgina olimlarni qiziqtirib kelgan. Bunga sabab: olimlarni qiziqtirib kelgan. Bunga sabab: ultrabinafsha nurlar desa, ikkinchisi magnit ultrabinafsha nurlar desa, ikkinchisi magnit to’lqinlari, bazilari esa komik nurlar deb to’lqinlari, bazilari esa komik nurlar deb aytadilar. Oksidlar, tuzlar, vitaminlar ortishi, aytadilar. Oksidlar, tuzlar, vitaminlar ortishi, fan va tex ta’lim-tarbiya, sport va fan va tex ta’lim-tarbiya, sport va jismoniy mexnat bilan shug’illanish, genetik jismoniy mexnat bilan shug’illanish, genetik omillarni ham misol qilib keladilar. omillarni ham misol qilib keladilar. Mamlakatimizda mustaqillikga erishganimizdan Mamlakatimizda mustaqillikga erishganimizdan so’ng bolalarning individalosish va so’ng bolalarning individalosish va rivojlanishga katta etibor berilmoqda. rivojlanishga katta etibor berilmoqda. Chunki bolalar salomatligini saqlash davlat Chunki bolalar salomatligini saqlash davlat ahamiyatiga ega bo’lgan birinchi darajali ahamiyatiga ega bo’lgan birinchi darajali ishlardan hisoblanadi. ishlardan hisoblanadi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Bolalar o’sish va rivojlanishining buzilishlari

Bolalar kasalliklari

Ko'rishda nuqsoni bo'lgan bolalar

Bolalar sport tibbiyoti. Uning vazifalari va zamonaviy muammolari

Umumiy fizologiya