logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida xalqaro munosabatlar

XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida xalqaro munosabatlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3500.8994140625 KB
Ko'chirib olish
XIX ASRNING OXIRI XX ASRNING BOSHLARIDA XALQARO MUNOSABATLAR  REJA:  Fransiya-Prussiya urushidan keyin xalqaro munosabatlar. Germaniyaning gegemonlik uchun kurashi.  Rus-turk urushi va Yevropa davlatlarining urush natijalaridan manfaatdorlik uchun kurashi.  Birinchi jahon urushi yakunlari. Versal-Vashington tizimining yaratilishi  Vashington konfrensiyasi va xalqaro maydonda yangi ziddiyatlarning paydo bo’lishi. Versal- Vashington tizimi yaratilishining asosiy sabab va oqibatlari. TAYANCH TUSHUNCHALAR : Bonapartchilar imperiyasi. Germaniyaning milliy birlashishi. Ispan taxti uchun kurash. Ems muzokaralari. Sedan jangi. Burjua respublikachilari harakati. 4 sentyabr davlat to’ntarish, urushning xarakteri, tabiatidagi o’zgarishi. Parij qo’zg’olonlari. Sulh. Parij Kommunasi. Millatga qarshi hukumat. Burjua respublikachilari. Milliy gvardiya Markaziy qo’mitasi. Kommuna kengashi. Davlat to’ntarishi. XIX ASRNING IKKINCHI YARMIDA YEVROPA XARITASI URUSHNING SABABLARI  60-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab Napoleon III ning mavqei pasayib bordi. Buning sababi Fransiyaning tashqi siyosatdagi muvaffaqiyasizliklarini, jumladan, uning Prussiya boshchiligida Germaniyaning birlashtirilishi jarayoniga to’sqinlik qila olmaganligini fransuz burjuaziyasi kechira olmadi. Ayni shu yillardan boshlab Angliya-Fransiya o’rtasidagi savdo shartnomasidan ham ular qattiq norozi edilar. Chunki, ingliz tovarlarining fransuz bozorlariga kirib kelishi bilan fransuz tovarlariga bo’lgan raqobat kuchaygan edi  Fransiyada ikkinchi imperyaning inqirozi 1. Respublika o`rnatishni talab qilgan Lion Mishel Gambet boshchiligidagi liberal oqimni Fransiyada kuchayishi 2. Napoleon III hukamatini Avatyuristik tashqi siyosati va katta harbiy harajatlar Napoleon III va uning atrоfidagilarni fikricha bu holatdan chiqish uchun yagona yo`l Prussiya ustidan muvofaqqiyatli urush ed. U Germaniyani birlashtirmaslik orqali Fransiyani Yevro`padagi liderligini saqlab qolishni hohlardi. Lion Mishel GambettFransiya imperatori Napoleon III URUSHNI KELTIRIB CHIQARGAN BAHONA Bahona ham topildi. Shu orada Ispaniya taxti bo’shab qoldi. Ispaniya qirolichasi Izabella 1870- yil 2-iyulda quvg’in qilingan edi. Taxtga nemis shahzodasi Leopold Gogensollern taklif qilindi. Fransiya esa janubiy hududlarda Prussiya mavqeini oshib ketishini xohlamadi, shuning uchun u qattiq norozilik bildirdi « EMS DEPESHASI »  Pruss qiroli Vilgelm I Ems shaharchasida davolanayotgan bo’lib Fransiyaning elchisi Benedettini korol huzuriga kirishga erishdi va Ispaniya taxtiga Leopold nomzodini taklif qilmaslikni iltimos qildi. Darhaqiqat, 12-iyulda Leopold Ispaniya taxtidan voz kechganligini e‘lon qildi.  13-iyul kuni Benedetti o’z hukumatining korol Vilgelm I agar Ispaniya taxti uchun Leshgold o’z nomzodini qo’ygan bo’lsa aslo rozi bo’lmaydi, deb bayonot bersin degan talabini olib yana Vilgelm I ning huzuriga bordi. Ammo korol uni qabul qilmadi va qolgan gapni Berlinda gaplashamiz, deb javob berib yubordi. Ayni paytda korol Vilgelm I o’z konsleri Bismarkka Ems shaharchasidan turib telegramma yubordi. Unda 13-iyuldagi suhbat mazmuni berilgan edi. Bu tarixda «Ems depeshasi» deb ataladi.  1870 yil 19 iyuldagi diplomatik kelishmovchiliklar natijasida Fransiya Prussiyaga urush e`lon qildi Napoleon III Vilgelm I Fransiya – Prussiya urushi REJA:  1. Urushning sabablari, boshlanishi va borishi. Sedan jangi.  2. Fransiyada 4-sentyabr voqealari.  3. Fransiyaning taslim bo’lishi, urush oqibatlari.  4. 18-mart to’ntarishi. Parij Kommunasi. TAYANCH TUSHUNCHALAR:  Bonapartchilar imperiyasi. Germaniyaning milliy birlashishi. Ispan taxti uchun kurash. Ems muzokaralari. Sedan jangi. Burjua respublikachilari harakati. 4 sentyabr davlat to’ntarish, urushning xarakteri, tabiatidagi o’zgarishi. Parij qo’zg’olonlari. Sulh. Parij Kommunasi. Millatga qarshi hukumat. Burjua respublikachilari. Milliy gvardiya Markaziy qo’mitasi. Kommuna kengashi. Davlat to’ntarishi. URUSHNING SABABLARI  XIX asrning 50-60 yillarida Fransiyada yirik kapital hukmronlik qilib, hokimiyat tepasida Napoleon III u 1851 yil 2 avgustda o’tkazilgan davlat to’ntarishi bilan qirol taxtiga chiqdi. 1852- yilda u o’zini imperator deb e‘lon qildi. Bu Fransiya tarixida ikkinchi imperiya deb ataladi. Bu davrda mamlakatda ishlab chiqarish tez sur‘atlarda rivojlandi. Sanoatda o’zgarishlar o’z nihoyasiga yetib, temir yo’l tarmoqlari ko’payib bordi. Ko’plab zavod va fabrikalar qurildi.  60-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab Napoleon III ning mavqei pasayib bordi. Buning sababi Fransiyaning tashqi siyosatdagi muvaffaqiyasizliklarini, jumladan, uning Prussiya boshchiligida Germaniyaning birlashtirilishi jarayoniga to’sqinlik qila olmaganligini fransuz burjuaziyasi kechira olmadi. Ayni shu yillardan boshlab Angliya-Fransiya o’rtasidagi savdo shartnomasidan ham ular qattiq norozi edilar. Chunki, ingliz tovarlarining fransuz bozorlariga kirib kelishi bilan fransuz tovarlariga bo’lgan raqobat kuchaygan edi URUSHNING SABABLARI  1869 yilda Luara havzasining shaxtyorlari ish tashladilar. 1870-yil yanvarida Parijda 200000 kishilik ishchilarning dahshatli namoyishi bo’lib o’tdi.  Napoleon III hukumati mamlakatda norozilik kuchayotganligini obro’si tushib borayotganligini nazarda tutib, Prussiyaga qarshi urush boshlashga qaror qildi. U shu yo’l bilan mamlakatdagi ahvolni o’nglab olish, obro’sini ko’tarishga umid bog’ladi. Buning uchun Prussiyani tor-mor etish, Germaniyani birlashishiga yo’l qo’ymaslik, Reynning g’arbidagi yerlarni bosib olish, Fransiya hududlarini kengaytirish rejalashtirilgan edi. Napoleon III va uning atrоfidagilarni fikricha bu holatdan chiqish uchun yagona yo`l Prussiya ustidan muvofaqqiyatli urush ed. U Germaniyani birlashtirmaslik orqali Fransiyani Yevro`padagi liderligini saqlab qolishni hohlardi. 1. Respublika o`rnatishni talab qilgan Lion Mishel Gambet boshchiligidagi liberal oqimni Fransiyada kuchayishi 2. Napoleon III hukamatini Avatyuristik tashqi siyosati va katta harbiy harajatlarFransiyada ikkinchi imperyaning inqirozi Fransiya imperatori Napoleon III Lion Mishel Gambett 1866 yilda Fransiya bilan urushning muqarar ekanligiga ishongan Bismark, urushni tezroq boshlanishini hohlardi va bunga bahona izlardi. Tajribali diplomat bo`lgan Pruss kansleri Fransiyani birinchi bo`lib urush boshlashni hohlardi . Janubiy nemis davlatlari o`z xoxishlari bilan Prussiya bayrog`I ostida umummilliy demokratik harakatga chaqirishi lozim edi.Prussiya kansleri Otto fon Bismark URUSHNING PRUSSIYA UCHUN ZARURIYATI  Germaniyaning konsleri Otto fon Bismark ham bir necha yillardan buyon urushga tayyorlanib kelmoqda edi. Uning maqsadi Germaniyada Prussiyaning hukmronligini mustahkamlashda g’ov bo’lgan Fransiyani mag’lub etish va har qanday demokratik harakatlarni bostirishdan iborat edi.  60-yillarning oxirlarida Prussiya tashqi siyosatda muvaffaqiyatlarga erishib, janubiy Germaniya davlatlarini o’z tomoniga og’dirib olishga, Avstriya-Vengriya va Chor Rossiyasini betaraf qilishga muvaffaq bo’ldi. Shunday qilib, har ikki tomon Fransiya ham, Prussiya ham urushga intilmoqda va bunga bahona qidirmoqda edi. URUSHNI KELTIRIB CHIQARGAN BAHONA  Bahona ham topildi. Shu orada Ispaniya taxti bo’shab qoldi. Ispaniya qirolichasi Izabella 1870-yil 2-iyulda quvg’in qilingan edi. Taxtga nemis shahzodasi Leopold Gogensollern taklif qilindi. Fransiya esa janubiy hududlarda Prussiya mavqeini oshib ketishini xohlamadi, shuning uchun u qattiq norozilik bildirdi. «EMS DEPESHASI»  Pruss qiroli Vilgelm I Ems shaharchasida davolanayotgan bo’lib Fransiyaning elchisi Benedettini korol huzuriga kirishga erishdi va Ispaniya taxtiga Leopold nomzodini taklif qilmaslikni iltimos qildi. Darhaqiqat, 12-iyulda Leopold Ispaniya taxtidan voz kechganligini e‘lon qildi.  13-iyul kuni Benedetti o’z hukumatining korol Vilgelm I agar Ispaniya taxti uchun Leshgold o’z nomzodini qo’ygan bo’lsa aslo rozi bo’lmaydi, deb bayonot bersin degan talabini olib yana Vilgelm I ning huzuriga bordi. Ammo korol uni qabul qilmadi va qolgan gapni Berlinda gaplashamiz, deb javob berib yubordi. Ayni paytda korol Vilgelm I o’z konsleri Bismarkka Ems shaharchasidan turib telegramma yubordi. Unda 13- iyuldagi suhbat mazmuni berilgan edi. Bu tarixda «Ems depeshasi» deb ataladi. Napoleon III Vilgelm I1870 yil 19 iyuldagi diplomatik kelishmovchiliklar natijasida Fransiya Prussiyaga urush e`lon qildi Fransiya Urushga tayyor emas edi: 1. Qo`rg`onlar qurib bitirilmagan edi 2. Temir yo`llar uo`q edi 3. Gospital va shifokorlar yetishmas edi 4. Safarbarlik qiyinchilik bilan amalga oshirilar edi. Prussiya 1. Shimoliy german ittifoqi armiyasini to`la safarbarligi 2. Oziq ovqat va kiyim kechak bilan harbiy omborlar to`ldirilgan edi 3. Aloqa va transport aniq ishlar edi 4. Kruppni mashxur uzoqqa otadigan pushkalari bilan janga tayyor edi Prussiya piyoda askarlari Fransuz piyoda askarlari URUSHNING DASTLABKI HARAKATLARI  Urushning dastlabki harakatlari Bismarkning tuzgan rejasidagi, aynan, Fransiya tomonidan boshlandi. Ana shundan, Germaniyaning Fransiyaga qarshi urushi, dastlabki kunlarida nemislar uchun milliy- ozodlik xarakterida edi.  Fransiya hukumati urushni oshlar ekan, o’z kuchlarini yetarli hisobga olmagan edi. Qo’shin yetarli harbiy anjomlar bilan qurollanmagan va layoqasiz generallar ham urushdagi g’alabani ta‘minlay olmadilar.  Urush boshlagan Fransiya 31-iyulgacha hujumga o’ta olmadi. Nihoyat 1-avgust kuni boshlangan hujum 2-avgustda Pruss armiyasi  tomonidan to’xtatilib, 4- va 6-avgustda fransuzlar uchta jangda (Veysenburg, Freshviller, Forbak)da tor-mor etildi. FRANSIYA MAG’LUBIYATI  Marshal Bazen 100000 qo’shini bilan Mes qal‘asi yonidagi jangda tiz cho’kdi.  Marshal Mak-Magon 140000 armiyasi, ular orasida imperator Napoleon III o’zi ham Sedan oldidagi jangda yengildi.  Napoleon boshliq 82000 soldat, ofiser va generallar Prusslarga taslim bo’ldilar.  Bu sharmandali mag’lubiyat Fransiyadagi ikkinchi imperiyaning umri tugaganligini bildirdi Birinchi janglar Fransiya uchun mag`lubiyatli bo`ldi Prussiya hujmkor urush boshladi Fransiya esa himoyadi 1870 yil 1 sentyabrda Sedan ( Belgiya chegarasi yaqinidagi joy) jangida Fransuzlar mag`lubiyatga uchradi, Fransuz armiyasini qolgan qismi Sedan qal`asiga yashirindi 2 sentyabr kuni qattiq qarshiliklardan so`ng qal`a ishg`ol etildi Imperator boshchiligidagi 80 mingdan iborat qo`shin taslim bo`ldi Fransiya mag’lubiyati sabablari Prussiya qurolli kuchlarini joyiga qo’yib uch armiyaga bo’ldi va kerakli,muhim joylardan urnashtirib fransuzlarni kutib turdi.4 yil urushga tayyorgarlik ko’rgan Fransiya urushning boshidayoq Fransiya urushga tayyor emasligi ma‘lum bo’ldi. -armiyani boshqarishda tartibsizlik va sarosimalik; -harbiy qismlar jamlanmagan va chalkash; -marshrut noaniq,ta‘limot yo’q; -general qancha askar borligini bilmasdi. FRANSIYADA 4-SENTYABR VOQEALARI  Sedan halokati habari 2-sentyabrdayoq Parijga yetib keldi. Bu mudhish haqiqatni eshitgan parijliklar 4sentyabrda quzg’olon ko’tardilar.  Blankichilar Lui Ogyust Blanki (1805-1881) xalq harakatining tashabbuskorlari bo’ldilar. Poytaxt aholisi mehnatkashlarning respublikasi tuzishni talab qilib chiqdilar.  Namoyishchilar qonun chiqaruvchi palataning majlislar zaliga bostirib kirdilar. Parij harbiy gubernatori General Troshyu boshchiligida yangi hukumat tuzilib,  burjua respublikachisi Leon Gambetta -ichki ishlar vaziri,  advokat Jyul Favr -tashqi ishlar vaziri,  general Leflo-harbiy vazir bo’ldilar.  Bu amalda davlat to’ntarishi edi. Uni xalq, ommasi amalga oshirgan edi, lekin hokimiyatni burjuaziya ilib ketdi. GERMANIYA UCHUN ISTILOCHILIK URUSHI  Davlat to’ntarishi Fransiya-Prussiya urushining xarakterini ham o’zgartirib yubordi. Ikkinchi imperiya ag’darilib, Fransiya respublika, -deb e‘lon qilingach, germanlarning birlashishiga qarshilik qilmay quydi, urush endi Fransiya uchun adolatli kurashga aylandi.  Sedan halokatidan keyin dastlabki kunlardanoq Prussiyaning yunkerlar va german yuqori tabaqalari qo’llagan hukmron doiralari urushni davom ettirishga va Fransiyadan hech bo’lmaganda, Elzas va Lotaringiyani bosib olishga intilar, urush endi Germaniya uchun istilochilik urushiga aylangan edi. FRANSIYANING TASLIM BO’LISHI URUSH OQIBATLARI  19-sentyabrda 320000 kishilik pruss armiyasi Parijni qamal qildilar. Muvaqqat hukumat mudofaani tashkil qilolmadi. 173000 askar,yetarli qurol-yarog’ va o’q-dorisi bo’lgan fransuz armiyasi yorib o’tishga ham harakat qilmay dushmanga taslim bo’ldi.  Hukumat xiyonat yo’lidan bordi. Masalan, Jyul Favr sulh so’rab Bismark bilan uchrashdi. Bu habar xalqqa yetib bordi. Ularning taslimchilik siyosatidan parijliklar voqif bo’ldilar. 31- oktyabr poytaxt aholisi O.Blanki, Delekruz va boshqa sotsialistlar boshchiligida Ratushaga bostirib kirdilar, biroq hukumat qo’zg’olonni bostirdi FRANSIYANING TASLIM BO’LISHI URUSH OQIBATLARI  28-yanvarda Jyul Favr yarashishini iltimos qilib Versalga -Bismark huzuriga jo’nadi. Bismark Parijni taslim bo’lishini talab qildi. Hukumat xalqqa bildirmay,taslim bo’ldi va xalqqa sezdirmay yarash bitimini imzoladi.  8-fevralda Milliy Majlisga shoshilinch saylov o’tkazildi. Saylangan 750 ta deputatning 450 tasi monarxistlar edi. Ular reaksioner Ter boshliq hukumat tuzdilar. 16- fevralda u ham Bismark huzuriga jo’nadi. 26-fevralda bitim imzolandi 1martda Bordodagi Milliy Majlisda bu bitim ratifikasiya qilindi. (549-107) Viktor Gyugo, Leon Gambetta, Jorj Klemanso va boshqa 107 kishi qarshi ovoz berganlar. Germaniya Elzas va Lotaringiyani bosib oldi. Fransiya Germaniyaga 5 mln. frank tovon to’ladi. Adolf Tyor – uchinchi fransuz imperyasi prezidenti Harbiy harakatlar davom etardi. 1870 yil 20 sentyabrda Prusslar Parijni tola qamal qilishdi. Qisqa vaqt ichida mamlakayning shimoli-sharq qismini ishg`ol qilishdi 1871 yil 28 yanvarda muvaqqat hukumat haqoratlangan shartlarda Prussiya bilan biyim imzoladi so’ng esa tinchli sulhini tasdiqlovchi Milliy Majlisga saylovlar o`tkazdi.Yangi hukumat boshlig`I qilib 74 yoshli Adolf Tiyer saylandi. 26 fevralda Versal saroyida dastlabki tinchlik shartnomasi imzolandi 1 marta nemis qo`shinlari Parijga bostirib kirdi va shaxarni bir qismini ishg`ol etdi. 1871 y 10 mayda Frankfurtda tinchlik shartnomasi to`laligicha imzolandi. 09 4A 142B 27 23 05 11 0D 0C 27 05 1B 05 18 3A 05 05 14 18 11 0D 09 0909 06 1871 y 10 may Fransiya Respublikasi bilan Germaniya imperyasi o`rtasida tinchlik sulhi imzolandi 1. Elzes va Lotaringiyani Germaniyaga o`tishi 2. 5 mlrd frank kontributsiya ( nemis askarlari kontiributsiya to`languncha Fransiya shimolida qolish huquqiga ega bo`ldilar) to`lanishi. 1871 y 18 yanvarda Versal saroyining oynali zalida Germaniya imperyasi tantanali ravishda e`lon qilindi. Pruss qiroli Vilgelm imperator etib saylandi . Mamlakatni birlashtirish uchun bo`lgan kurash tugatildi. Germaniyani birlashtirishni tuganlashda Rossiyani o`rni beqiyos edi. Vilgelm I Aleksandr II shunday deb yozgan edi “ Prussiya hech qachon yoddan chiqarmaydi faqat siz tufayligina urush favqulotda kattalashib ketmadi” Fransiya – Prussiya urushini Yevro`pa davlatlari uchun ahamiyati 1. Rim Italiya qirolligi tarkibiga kirdi 2. German davlatlarini Gogensoller bayrog`I ostida birlashtirish yakunlandi. 3. Yevro`pa xaritasida yangi davlat- liderlikka intiluvchi Germaniya imperyasi paydo bo`ldi 4. Yevro`paga tahdid soluvchi Elzis va Lotaringiya muamosi paydo bo`ldi. Qamal qilingan Parij og`ir axvolda edi: 1. Qish sovuq keldi, ko`mir yetishmas edi odamlar bir parcha non uchun navbatda turishar edi. 2. Xalq och edi. Qora bozorda hamma narsani sotibolish mumkin edi lekin Parij axolisida pul yo`q edi. 3. Qamal natijasida sanoat to`xtab qolgan edi. 4. Korhona egalari va savdogarlar foydadan ololmasligi xizmatchilar ish haqidan mahrum edilar. 5. Boshpana uchun to`lashga hech narsa yo`q edi. 6. Tinchlik sulhidan keyin Parij qamali olib tashlandi lekin poytaxtdagi axvol og`ir edi. 7. Milliy gvardiya a`zolariga ish haqi to`lash yo`xtatildi.Fransiya – Prussiya urushining oqibatlari. 18-MART TO’NTARISHI VA PARIJ KOMMUNASI  Prussiyaga qarshi urushdagi mag’lubiyat, hukumatning taslimchilik siyosati va hoinona sulh bitimlari xalqning qahr- g’azabini keltirdi. Bu uquvsiz hukumatning xalqqa qarshi siyosati tufayli, mamlakatda ishsizlik (600000\486000), ochlik, o’rta tabaqalarning xonavayron bo’lishi ommani hukumatga qarshi kurashga undadi.  Ter hukumati xalq harakatini bostirishga qaror qildi. Harakat rahbarlarini qamadi. Milliy gvardiyaning harakatini to’xtatdi va uni qurolsizlantirishga buyurdi. Uy-joy to’lovlari vaqtini kechiktirishni bekor qildi, demokratik gazetalarni yopdirdi.  Fevral o’rtalarida Parijda Milliy Gvardiya Markaziy Qo’mitasi tuzildi. Uning ixtiyorida poytaxt ishchilari va mehnatkashlaridan iborat 266ta batalondan 215 tasi bor edi. Hukumat Milliy Gvardiyani tor-mor qilish uchun barcha choralarni ko’rdi  18-mart tungi soat 3 da Milliy Gvardiya to’plari joylashgan Monmartr tepaligida hukumat qo’shinlari paydo bo’ldi. Ularni Ter hukumati yuborgan bo’lib, gvardiyachilarning to’plarini qo’lga olish buyurilgan edi. Bu to’plar ishchilarning mablag’lari hisobiga yasalgan edi. Qorong’uda boshlangan hujumda zambaraklarning bir necha soqchilari o’ldirildi.  Non do’koniga navbat olish uchun borayotgan ishchilar, asosan, ayollar bu voqeani ko’rib barchani «oyoqqa» turg’azdilar. Xalq to’plandi, generallar xalqqa qarata o’z to’plaridan o’q uzish va ularni tarqatishni buyurdi, ammo askarlar ularga itoat etmadilar va armiyaning bir qismi xalq tomoniga o’tdi.  Xalq, qurollanib, Miliy Gvardiyachilar bilan birga shahar markaziga yo’l oldilar. Ularga Sent-Antuan kvartal(daha) ishchilari qo’shildilar. Hukumat ularga qarshi jandarmeriyani yubordi. Qo’zg’olonchilar jandarmeriya qismlarini yanchib yubordilar. Kunduzi soat 2 ga borib shahar markazi, Orlean vokzali va boshqa muhim joylar qo’lga kiritildi.Ko’p o’tmay kazarmalar, hukumat binolari ishg’ol qilindi. Hukumat tashqi ishlar vazirligi binosiga yashirindi, so’ngra esa Versalga qochdi. U yerda aksi inqilobiy kuchlarning shtabi joylashgan edi. Kechga borib milliy gvardiya poytaxtdagi barcha muassasalarni ishg’ol qildilar. Ratusha binosi ustida g’oliblarning bayrog’i ko’tarildi. Parijda xalq hokimiyatini o’z qo’liga oldi.  1871-yil 18-mart tarixda xalq tomonidan amalga oshirilgan jahonda birinchi davlat to’ntarishi kuni bo’lib kirdi . 1871 y 4 martda Davlat axolida tezlik bilan yashash joyi uchun soliq to`lashni talab qilgan, qarzdorlarni uylaridan haydab chiqarish bilan tahdid solgan. Milliy gvardiyachi askarlardan qurol yaroqlarni topshirish talab etilgan 1871 y 18 martda Parijda qo`zg`alon boshlandi 18 martada butun shaxar, shunigdek hukumat idoralari Parij qo`zg`alonchilar qo`liga o`tdi Tyer uning minsterlari hukumat idoralari ishchilari , shunigdek poytaxtni ko`pchilik zodagonlari Parijni tashlab Versalga borib oldi. Hokimyat Milliy gvardiya markaziy qo`mitasi qo`liga o`tdiParij axolisi Manmartdagi Milliy gvardiyaga ikkita qurol yarog`ni tashishga yordam berayotgan tarixiy rasm , MILLIY GVARDIYA MARKAZIY QO’MITASI  Milliy Gvardiya Markaziy Qo’mitasi Parij inqilobchilarining 1-inqilobiy hukumati bo’ldi. Davlat organlariga ishchilar, ziyolilar, inqilobiy harakatning qatnashchilari va yo’lboshchilari boshchilik qildilar.  Milliy Gvardiya MQ mehnatkashlarining eng zaruriy ehtiyojlari uchun 1 mln frank ajratdi, ularning qarzlari va uy-joy to’lovlari muddatini uzaytirdi. MILLIY GVARDIYA MARKAZIY QO’MITASI HATOLARI  Milliy Gvardiya MQ g’alabadan oxirigacha foydalana olmadilar.  Terning muntazam armiya qismlarini poytaxtdan olib ketishga befarq bo’ldi,  Versaldagi aksil inqilobiy kuchlarni yakson qilmadi, Ter hukumati esa bu fursat va imkoniyatlardan foydalanib kuch to’plashga ulgurdi.  Milliy gvardiya MQ Parij kommunasiga saylovlar bilan ovora bo’lib qoldi 1871 y 26 martda Parij Kommunasi – shaxar o`z o`zini boshqarish organiga saylovlar bo`lib o`tdi Kommuna Parijliklarni uy soliqlaridan ozod etdi Kommuna raxbarlari isloh qilish haqidagi istaklarni e`lon qilishdi: Doimiy armiyani qurollangan xalq bilan almashtirish Saylov o`tkazish va davlat aparatidagi amaldorlarni almashtirish Cherkovni davlatdan ajratish Pulsiz ta`limni joriy etish Mexnatni adolatli tashkil etish va boshqalar… KOMMUNA KENGASHI - PARIJ KOMMUNASINING OLIY ORGANI  Uning a‘zolari ko’zga ko’ringan arboblar - «Qo’rqmas va oq ko’ngil ritsar» deb nom olgan Gustov Flirans,  maorif komissari - jurnalist Eduard Vayyan,  prokuror Raul Rigo,  moliyachi-tarixchi Tridon,  qo’mondon Emil Dyuval(general) va boshqalar kirdi.  Parij Kommunasi Fransiyaning yangi hukumati sifatida ish olib bordi.  Kengashning umumiy majlisi oliy qonunchilik hokimiyat organi edi, shuning uchun u ijroiya organ ham hisoblanardi. KENGASH 10 TA KOMISSIYADAN IBORAT EDI:  moliya,  harbiy,  adliya,  ijtimoiy xavfsizlik,  maorif, tashqi ishlar, aloqa, ichki ishlar,sanoat, qishloq ishlari kabi sohalar edi. Tezda zarbxona ishi yo’lga qo’yildi. Ishchi Kamelina uning boshlig’i edi.  moliya,  harbiy,  adliya,  ijtimoiy xavfsizlik,  maorif,  tashqi ishlar,  aloqa, ichki ishlar, sanoat,  qishloq ishlari kabi sohalar edi. Tezda zarbxona ishi yo’lga qo’yildi. Ishchi Kamelina uning boshlig’i edi. IJTIMOIY-IQTISODIY TADBIRLAR.  Kommuna o’z faoliyatida xalqqa suyanib ish ko’rdi va ularning talablarini bajardi. Masalan uy-joy to’lovlari, muddatini uzaytirish, lambartga garovga qo’yilgan qiymati 20 frankkacha bo’lgan buyumlarni egalariga qaytarib berish haqida Dekret chiqaradi. Ishchilarni ish bilan ta‘minlash idorasi tuzildi.  Mehnat - ayirboshlash komissiyasi tuzildi. Uning raisi Leo Frankel edi.  Xo’jayinlari tashlab ketgan zavod- fabrikalarni ishchilarga topshirish haqida dekret 20-aprelda chiqarildi. Temir yo’llar Kommuna nazoratiga olindi. IJTIMOIY-IQTISODIY TADBIRLAR.  Xalq maorifi yangidan tashkil etildi.  U majburiy, bepul, dunyoviy ta‘lim tamoyillari asosida, asosan mehnatkashlarning bolalari uchun deb e‘lon qilindi.  Oliy, o’rta ta‘lim qayta qurildi.  Bog’chalar, muzeylar, kutubxonalar, teatrlar eshiklarini xalqqa ochib qo’ydi. 1871 y aprel Parij kommunasi askarlari bilan Versal jangchilari o`rtasida qurolli to`qnashuvlar boshlandi. Lekin kuchlar teng emas edi: Bismark muddatidan oldin asirga olingan fransuz asirlarini uylariga qaytardi, Tiyer esa kommunachilar bo`lgan janga safarbar etdi. Versalliklar german hukmdorlaridan qurol yarog` olishar edi. Viloyatlar ham kommunani qo`llab quvatlamadi. Mamlakatda Parijliklarga nafrat kuchaygan edi, chunki dushman mamlakatga hujm qilib turganda ular qo`zg`alon ko`tarishgani xiyonat deb hisoblangan edi. Ikkala tomon ham shavqatsizlarcha harakat qilar edi KOMMUNANING YENGILSHI  Kommuna hukmron tabaqalariga nisbatan to’g’ri yo’l tuta olmadi. Siyosiy va iqtisodiy sohada qo’yilgan xatoliklar mag’lubiyatta olib keldi. Masalan, siyosiy jihatdan hokimiyatni qo’lga olgan kommunarlar yonginalari turgan Versaldagi o’z muxoliflarini yenga olmadilar, shu bilan birga o’z tasarruflariga o’tgan bank mablag’lari (2 mlrd. frank)dan to’g’ri foydalana olmadilar, ayniqsa, to’ntarish faqat Parijda bo’lib, boshqa shahar va viloyatlar, eng asosiysi xalq ommasi qo’llab- quvvatlamaganligi va shu kabi boshqa sabablar natijasida Kommuna 1871-yil 27-mayda quladi. Kommuna 72-kun yashadi, xolos. Bu to’ntarish agar xalq, qo’llab-quvvatlamasa, qurol kuchi bilan amalga oshirilgan har qanday harakat, zo’rlik bilan o’rnatilgan hokimiyat uzoq yashamasligini ko’rsatdi. 1871 y 28 may oxirgi kommuna himoyachilarini Per-Lashez qabristoni tosh devorlari oldida otib tashlandi. Shundan so`ng Versalliklar tomonidan terror boshlandi. Shaxarda harbiy dala sudlari faoliyat ko`rsatardi, ko`pchiliklarni esa sud qilmay otib tashlashar edi. Parij kommunasi yana bir marta hokimyat va xalq o`rtasida siyosiy kelishuvchanlik zarur ekanligini ko`rsatdi.

O'xshashlar

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Italiya
XX asrning ikkinchi yarmi - XX asr boshlarida Sharqiy Yevropa davlatlari
XIX asr oxiri XX asr boshlarida Shimoliy Afrika
XVII –XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya
XIX-asr oxiri XX-asr boshlarida Rossiya Qrim urushidan so’ng ahvoli