logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. VI- VII asrlarda Turon xalqlarining madaniyati

VI- VII asrlarda Turon xalqlarining madaniyati

Yuklangan vaqt:

14.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

969.2021484375 KB
Ko'chirib olish
VI- VII asrlarda Turon xalqlarining madaniyati Qadimgi turkiy yozuvi (Urxun-yenisey yozuvi) yoki Qadimgi turk runik yozuvi — tosh, metall, yogʻoch va boshqa ga oʻyib bitilgan qad. Turkiy yozuvlar. V-VII asr (baʼzi manbalarda VIII-X asr)larga mansub. Urxun va Yenisey daryolari havzalaridan topilganligi sababli shu nom bilan yuritiladi. Tashqi koʻrinishidan got (qad. German) yozuviga oʻxshash boʻlganligi uchun runik yozuv deb ham atalgan Urxun-Yenisey yozuvi haqida dastlab XVIII asrning boshlarida rus olimi S. Remezov, keyinroq shved olimi F. Stralenberg hamda nemis olimi D. G. Messershmidtlar xabar bergan. Bu yozuv (lar)ning turkiy xalklarga mansubligini birinchi marta fransuz olimi J. P. AbelRemyuza (1820), soʻngra rus olimi N. M. Yadrinsev (1889) isbotlagan. 1890 i. N. M. Yadrinsev va 1891-yil V. V. Radlov rahbarligida Urxun daryosi boʻyiga uyushtirilgan arxeologik ekspeditsiyalar natijasi sifatida 1892-yil 2 ta atlas eʼlon qilindi. Bilga xoqon bitiktoshi Bilga xoqon bitiktoshi — marmar bitiktosh, turkiy yozuv yodgorligi. Bilga xoqon sharafiga qoʻyilgan (735-yil). Ulan Batordan 400 km janubdagi Qorabalgʻasun shahrining harobalaridan taxminan 40 km shimolda joylashgan. Boʻyi 3 m 45 sm, eni 1 m 74 sm, kalinligi 72 sm.  Bilga xoqon bitiktoshi 80 satrdan iborat: 41 satri toshning yuz tomoniga, 15 satrdan 30 satr ikki yon tomoniga, 7 satr orqa tomoniga, 2 satr toshning tarashlangan 2 qirrasiga yozilgan. Mazkur bitiktoshni Kultegin bitiktoshi bilan birga 1889-yilda rus olimi N. M. Yadrinsev Moʻgʻulistonning Kosho Saydam vodiysida Koʻkshin Urxun daryosi boʻyidan topgan. Yodgorlik matni nemis, fransuz, dan, ingliz va rus tillariga tarjima qilingan, turk va oʻzbek tillarida tavsif etilgan. Tuproqqalʼa yodgorligi  Tuproqqalʼa 1938—1950-yillarda S. P. Tolstoye rahbarligidagi Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi tomonidan oʻrganilgan. Uning tarhi toʻgʻri burchakli (500×350 m) boʻlib, gumbazsimon yoʻlakli va burjli mudofaa devori bilan oʻralgan. Devorning mustahkam janubiy darvozasidan otashkada tomonga markaziy koʻcha oʻtgan. Koʻndalang tushgan koʻchalar shaharni 10 ta kvartalga (mahalla) ajratgan. Tuproqqalʼaning madaniy qatlamidan milod boshlaridan VI asrgacha boʻlgan davrga oid ashyoviy materiallar chiqqan. Turk runik yozuvi Afrosiyob devoriy suratlari V. Vyatkin tomonidan ochilgan (1913-yil). Keyingi qazishlar davri (1965-68)da oʻzbek arxeologlari 30 ga yaqin saroy xonasini ochishga muvaffaq boʻlganlar, bu xonalarning koʻplari devoriy rasmlar, naqshlar bilan bezatilgan. Shulardan katta (11x11 m) va kichik (7x7 m) xonalardagi rasmlar birmuncha yaxshi saqlangan. Xonalardan birida erkak va ayol ark oldida oʻtirgan holda tasvirlangan. Turkiy liboslar Erkaklar kiyimi otga minib yurishga moʻljallangan boʻlib kalta kaftan va keng koʻylaklar, hamda Baland qoʻnjli etiklar kiyishgan. Ayollar kiyopinchiq lar aklar kiyimiga oʻxshab kalta kaftanlar va bir tomonlama qayramali yopinchiqlar ham bor edi. EʼTIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.

O'xshashlar

VI-VII asrlarda Turon xalqlarining madaniyati
Urug’chilik tuzumining yemirilishi dastlabkqtriya
Afrika xalqlarining tarixiy etnologiyasi
VI-VIII asrlar manbalari
Qadimgi Xorazm siviliztsiyasi