Turkiy bitiklarda davlatchilik g’oyalari (dars ishlanma) - Tarix - Slaydlar

Turkiy bitiklarda davlatchilik g’oyalari (dars ishlanma)

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2017.5 KB

Ko'chirib olish

MavzuMavzu : Turkiy bitiklarda : Turkiy bitiklarda davlatchilik g’oyalari davlatchilik g’oyalari

 Turk xoqonligiTurk xoqonligi

Turk xoqonligi

Reja:Reja: 1) O’RXUN - ENASOY BITIKLARI1) O’RXUN - ENASOY BITIKLARI (KULTEGIN,(KULTEGIN, TO’NYUQUQ VA BILGAXOQON BITIKTOSHI)TO’NYUQUQ VA BILGAXOQON BITIKTOSHI) 2)TURKIY YOZMA YODGORLIKLAR 2)TURKIY YOZMA YODGORLIKLAR (“QUTADG’U BILIG”, “HIBBATUL HAQOYIQ”)(“QUTADG’U BILIG”, “HIBBATUL HAQOYIQ”)

 O’rxun-Enasoy obidalariO’rxun-Enasoy obidalari  O`rxun-Enasoy obidalari V-VII asrlarda O`rxun-Enasoy obidalari V-VII asrlarda qadimgi turk tilidagi va yozuvidagi tarixiy qadimgi turk tilidagi va yozuvidagi tarixiy yodgorlik sifatida qadrli. Mo`g`ulistondagi yodgorlik sifatida qadrli. Mo`g`ulistondagi O`rxun va Janubiy Sibirdagi Enasoy O`rxun va Janubiy Sibirdagi Enasoy daryolari sohillarida topilgani uchun ham daryolari sohillarida topilgani uchun ham shunday nomlangan. Mo`g`ulistondan shunday nomlangan. Mo`g`ulistondan Shimoliy dengizlargacha, Uraldan Shimoliy dengizlargacha, Uraldan Saxalinga qadar davom etgan hududda Saxalinga qadar davom etgan hududda shu yozuvdagi yodnomalar uchraydi. shu yozuvdagi yodnomalar uchraydi. Shimoliy Kavkazda XV asrda ham O`rxun Shimoliy Kavkazda XV asrda ham O`rxun yozuvidan foydalanilganyozuvidan foydalanilgan

 O`zbekiston hududida O`zbekiston hududida (Farg`ona, Surxondaryo v.b. (Farg`ona, Surxondaryo v.b. joylar) dan 20 dan ortiq turkiy-joylar) dan 20 dan ortiq turkiy- run yozuvi yodgorliklari run yozuvi yodgorliklari topilgan. topilgan.  Yirik O`rxun bitiklari Kultigin, Yirik O`rxun bitiklari Kultigin, Bilgaxoqon, To`nyuquq va Bilgaxoqon, To`nyuquq va boshqa bu yozuvdagi boshqa bu yozuvdagi yodnomalar (mas. Irq bitigi) yodnomalar (mas. Irq bitigi) adabiy manba sifatida adabiy manba sifatida qahramonlik qissa va qahramonlik qissa va dostonlariga mazmunan yaqin dostonlariga mazmunan yaqin keladi. Kultigin bitiktoshi 732 keladi. Kultigin bitiktoshi 732 y. Turk xoqonligi (551—y. Turk xoqonligi (551— 745)ning lashkarboshisi 745)ning lashkarboshisi sharafiga o`rnatilgan. sharafiga o`rnatilgan.

To’nyuquq bitigi.To’nyuquq bitigi.  Bitik ikkinchi turk xoqonligiga Bitik ikkinchi turk xoqonligiga asos solgan Eltarish xoqonning asos solgan Eltarish xoqonning maslahatchisi va sarkardasi maslahatchisi va sarkardasi To’nyuquqqa bag’ishlangan. To’nyuquqqa bag’ishlangan. To’nyuquq Qapog’on va Bilga To’nyuquq Qapog’on va Bilga xoqonlarning ham maslahatchisi xoqonlarning ham maslahatchisi bo’lgan. Tosh bitik 712-716 bo’lgan. Tosh bitik 712-716 yillarda To’nyuquq tirikligi yillarda To’nyuquq tirikligi paytida yozilgan. paytida yozilgan. YodgorlikniYodgorlikni 1897 1897 yilda Yelizaveta Klemens yilda Yelizaveta Klemens eri Dmitriy Klemens bilan eri Dmitriy Klemens bilan birgalikda Shimoliy birgalikda Shimoliy ММ oo ’’ gg ’’ ulistonning Bainulistonning Bain -- Sokto Sokto manzilidan topishganmanzilidan topishgan ..

 ToTo ’’ nyuquq bitiginyuquq bitigi – – qahramonlik ruhidagi qahramonlik ruhidagi asardirasardir .. ToTo ’’ nyuquq nyuquq turkiylarning dushman turkiylarning dushman qabilalariga qarshi qabilalariga qarshi kurashgankurashgan , , donoligidonoligi , , tadbirkorligitadbirkorligi , , jasurligi bilan jasurligi bilan koko ’’ p gp g ’’ alabalarni qoalabalarni qo ’’ lga lga kiritgan sarkadadirkiritgan sarkadadir . . Bitikda Bitikda uning davlat uning davlat boshqaruvidagi mahorati va boshqaruvidagi mahorati va xizmatlari ulugxizmatlari ulug ’’ lanadilanadi , , turk turk xalqiga sodiqligi madh xalqiga sodiqligi madh etiladietiladi

Asardagi voqealar ToAsardagi voqealar To ’’ nyuquq tilidan nyuquq tilidan hikoya qilinadihikoya qilinadi .. Turk xalqi Turk xalqi boshboshdoqlikboshboshdoqlik , , oo ’’ zibozibo ’’ larchiliklarchilik , , beparvolikka berilibbeparvolikka berilib , , oo ’’ z hukmdori z hukmdori atrofida birlashmasdan erkini atrofida birlashmasdan erkini qoqo ’’ ldan bergani qahramonning ruhiy ldan bergani qahramonning ruhiy kechinmalari orqali beriladikechinmalari orqali beriladi ..

To’nyuquq tarqoq bo’lgan turk elini birlashtirib, To’nyuquq tarqoq bo’lgan turk elini birlashtirib, shad(oliy hukmdor) unvonini oladi. To’nyuquq shad(oliy hukmdor) unvonini oladi. To’nyuquq Eltarish xoqon bilan birga dushmanlarga Eltarish xoqon bilan birga dushmanlarga qarshi kurashib, mamlakat obodonchiligi qarshi kurashib, mamlakat obodonchiligi uchun xizmat qildi.uchun xizmat qildi.

 Kul tegin bitigi.Kul tegin bitigi.  Bitik turk xoqoni Eltarish xoqonning kichik Bitik turk xoqoni Eltarish xoqonning kichik o’g’li Kul tegin qabriga qo’yilgan. Kul tegin o’g’li Kul tegin qabriga qo’yilgan. Kul tegin 731 yilda vafot etgan bo’lib, tosh 732 yilda 731 yilda vafot etgan bo’lib, tosh 732 yilda o’rnatilgan.Bitiktoshdagi voqyealar Kul o’rnatilgan.Bitiktoshdagi voqyealar Kul teginning akasi Bilga xoqon (asli ismi teginning akasi Bilga xoqon (asli ismi ММ o’g’iliyon) tilidan hikoya qilingan.Asar Kul o’g’iliyon) tilidan hikoya qilingan.Asar Kul teginning jiyani Yo’llug’ tegin qalamiga teginning jiyani Yo’llug’ tegin qalamiga mansub.Asar ikki qismdan iborat, birinchi mansub.Asar ikki qismdan iborat, birinchi kichik yozuv – 110, ikkinchi katta yozuv kichik yozuv – 110, ikkinchi katta yozuv 428 misradan iborat.428 misradan iborat.

 KUL TEGIN BITIGIKUL TEGIN BITIGI

 Bilga xoqon turkiy xoqonlardan Bilga xoqon turkiy xoqonlardan biridir. U yigirma yillik xukmronlik biridir. U yigirma yillik xukmronlik davrida turk elini bosqinchilar davrida turk elini bosqinchilar xurujidan ozod qildi. Bilga xoqon xurujidan ozod qildi. Bilga xoqon Eltarish xoqonning katta o’g’li – Eltarish xoqonning katta o’g’li – Kulteginning og’asidir.U 734 Kulteginning og’asidir.U 734 yilda, ellik yoshida o’z yilda, ellik yoshida o’z yaqinlaridan biri tomonidan yaqinlaridan biri tomonidan zaharlab o’ldirilgan.Bitig Yo’llug’ zaharlab o’ldirilgan.Bitig Yo’llug’ tegin tomonidan yozilgan.Vaqt tegin tomonidan yozilgan.Vaqt o’tishi bilan bitig tosh ag’darilib, o’tishi bilan bitig tosh ag’darilib, yozuvlarning ma’lum bir qismi yozuvlarning ma’lum bir qismi yetib kelgan.yetib kelgan. Bilga xoqon bitigi.Bilga xoqon bitigi.

 Yusuf xos Hojibning Yusuf xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asri“Qutadg’u bilig” asri  Yusuf xos Hojib bu Yusuf xos Hojib bu asarida ideal shaxs, asarida ideal shaxs, davlat qanday davlat qanday shakllanishi kerak, ideal shakllanishi kerak, ideal shaxs qanday bo’lishi shaxs qanday bo’lishi kerak, mansab kerak, mansab sohiblarining xususiy, sohiblarining xususiy, shaxsiy hayoti hamda davlat manfaatlariga munosabati qay tartibda bo’lishi shart , adib anashu muhim masalalarga e’tiborni qaratadi

 Dostonda voqealar Dostonda voqealar tasviri to’rt timsol tasviri to’rt timsol sifatida keltirib o’tilgan:sifatida keltirib o’tilgan:  Kuntug’di – adolat Kuntug’di – adolat ramziramzi  Oyto’ldi – davlat ramziOyto’ldi – davlat ramzi  O’gdulmish – aql ramziO’gdulmish – aql ramzi  O’zg’urmish – sabr- O’zg’urmish – sabr- qanoat ramziqanoat ramzi

““ Qutadg’u bilig”da bu Qutadg’u bilig”da bu timsollar turli mavqedagi timsollar turli mavqedagi shaxslar qiyofasida shaxslar qiyofasida nomoyon bo’ladi:nomoyon bo’ladi: Kuntug’di – podsho,Kuntug’di – podsho, Oyto’ldi – vazir,Oyto’ldi – vazir, O’gdulmish – vazirning O’gdulmish – vazirning o’g’li,o’g’li, O’zg’urmish –vazirning O’zg’urmish –vazirning qarindoshi qarindoshi

Ahmad Yugnakiyning “Hibbatul haqoyiq” (“Haqiqatlar armug’oni”) asari Adib bu asarda odob – Adib bu asarda odob – axloq masalalari, axloq masalalari, hukmdorning fazilatlari, hukmdorning fazilatlari, adolatsizlikka qarshi adolatsizlikka qarshi kurash, el-yurt kurash, el-yurt osoyishtaligi kabi osoyishtaligi kabi g’oyalarni ilgari suradi. g’oyalarni ilgari suradi. Bu asar pandnoma Bu asar pandnoma ruhida yozilgan asardir.ruhida yozilgan asardir.

Yusuf xos hojib nazdida Yusuf xos hojib nazdida vatanga xixmat bu, avvalo, vatanga xixmat bu, avvalo, xalqqa, el-yurtga xizmat xalqqa, el-yurtga xizmat qilishdir. Faqat shu yo’l qilishdir. Faqat shu yo’l bilangina Vatanning ozodligini, bilangina Vatanning ozodligini, uning iqtisodiy, harbiy va uning iqtisodiy, harbiy va siyosiy qudratini ta’minlash siyosiy qudratini ta’minlash mumkin. Shu maqsadda adib mumkin. Shu maqsadda adib XI asrdagi ko’plab ijtimoiy XI asrdagi ko’plab ijtimoiy guruh va tabaqalarga tavsif guruh va tabaqalarga tavsif beradi, ularning jamiyat va yurt beradi, ularning jamiyat va yurt oldidagi mas’uliyat va oldidagi mas’uliyat va burchlariga alohida to’xtalib burchlariga alohida to’xtalib o’tadi.o’tadi.

O'xshashlar

Qadimiy shaharlar dars ishlanma

1918-1939-yillarda Italiya (dars ishlanma)

Qadimgi turkiy xalqlar yodgorliklarida tarbiyaga doir fikrlar

O’rta Osiyoda ilk davlatchilik va boshqaruv tizimining shakllanishi. Qadimgi Baqtriya podsholigi

Turk xoqonligining tashkil topishi