Sivilizatsiya fani predmeti, maqsad va vazifalari - Tarix - Slaydlar

Sivilizatsiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Yuklangan vaqt:

30.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

111.2119140625 KB

Ko'chirib olish

Kirish. Fan predmeti, maqsad vazifasi Reja: 1. Sivilizatsiya tushunchasi va uning ilmiy-nazariy talqini masalasi. 2. Tarix fani va uning rivoji masalasi. 3. Ijtimoiy-iqtisodiy formatsiyalar va tarixga sivilizatsiyaviy yondoshuv masalasi. 4. Inson jamiyati tarixining boshlanishi. Qadimgi sivilizatsiyalar tarixini davrlashtirish masalasi. Jahon va mahalliy xaraktyerdagi sivilizatsiyalar .

1. Sivilizatsiya termini lotincha civilis so`zidan olingan bo`lib, fuqaroviy, ijtimoiy degan ma`nolarni bildiradi. Sivilizatsiya insoniyat jamiyati tarixiy taraqqiyoti jarayonida yaratilgan moddiy va ma`naviy boyliklarni yanadi ko`paytirish va takomillashtirib borish usullarining majmui bo`lib hisoblanadi. «Sivilizatsiya» tushunchasi dastlab fransuz ma`rifatchilari tomonidan adolat va erkinlik hukm suradigan fuqoralik jamiyati ma`nosida ishlatilgan. Keyinroq esa amerikalik antropolog L.Morgan bu tushunchani insoniyatning varvarlik va yovvoyilikdan kyeyingi rivojlanish bosqichini tushuntirishda qo`llagan.

U "silvaticus", ya’ni lotinchadan tarjima qilganda qo’pol, yovvoyi so’ziga qarshi ma’noda qo’llanilgan. Sivilizatsiya tushunchasi “madaniyat” tushunchasi bilan uzviy bog’liq ravishda paydo bo’lgan. Dastlab madaniyat va sivilizatsiya tushunchalari sinonim sifatida qo’llanilgan, ammo bora-bora bu ikki atama o’rtasida farq paydo bo’ldi. I.Kant bu tushunchalar o’rtasidagi yaqinlik va tafovut mavjudligini ko’rsatib o’tgan edi. Ko’pchilik faylasuflar “sivilizatsiya” deganda jamiyatning moddiy- texnika yutuqlarini, “madaniyat” deganda esa faqat uning ma’naviy qadriyatlarini tushunishgan.

XX asr boshlariga kelib, nemis faylasufi O.Shpengler “Yevropa quyoshining so’nishi” asarida madaniyat va sivilizatsiya tushunchalarini bir-biriga qarama-qarshi qo’ydi. Uning fikricha, sivilizatsiya madaniyatning eng yuqori bosqichi bo’lib, undan keyin esa madaniyat asta-sekin inqirozga yuz o’giradi. Nemis faylasufi sivilizatsiya deganda texnik- mexanik jarayonlar majmuini nazarda tutgan. Madaniyatning paydo bo’lishi insoniyatning yovvoyilikdan keyingi davri bilan bog’liq bo’lsa, sivilizatsiya - tarixiy jarayon, ijtimoiy hodisadir .

Sivilizatsiyaning yana bir ma’nosi - madaniyatning zamon va makonda chegaralangan tarixiy tipi (Misr sivilizatsiyasi, Mesopotamiya sivilizatsiyasi va b.). Sivilizatsiya madaniyat so’zining sinonimi sifatida, ko’pincha moddiy madaniyat ma’nosida ham qo’llaniladi. Shveytsariyalik tarixchi J.Starobinskiyning fikricha, sivilizatsiya tushunchasini ilk bor fransuz iqtisodchisi Viktor Riketi Mirabo (1715- 1789 yy) o’zining “Qonunlar do’sti” asarida qo’llagan.

S.Nilson : yovvoyilik, nomadizm (yunon. nomados – ko’chib yuruvchi, ko’chmanchili, dehqonchilik va sivilizatsiya . Ma’rifatparvarlik davridagi ensiklopediyalarda sivilizatsiya tushunchasi taraqqiyot konsepsiyasi bilan uyg’unlashib ketadi.

 xalqlar sivilizatsion taraqqiyotining rang- barangligini  tarixiy jarayonda yagonalik va rang- baranglikning o’zaro nisbati Jambatissta Viko (1668-1744) o’zining “Millatlar umumiy tabiati haqidagi yangi fan asoslari” deb nomlangan risolasida jahon tarixining barcha xalqlar uchun yagona bo’lgan tarixiy aylanma harakat sifatidagi dunyoviy konsepsiyasini ilgari surgan.

Viko fikriga ko’ra, barcha xalqlar o’z rivojlanishida bir xil bosqichlardan o’tadi: ibtidoiy varvarlik (“xudolar asri”)dan feodalizm (“qahramonlar asri”) orqali demokratik respublika yoki konstitutsiyaviy monarxiya (“sivilizatsiya asri”) sari harakatlanadi. Vikoning g’oyalari madaniyatlar va sivilizatsiyalarnin g rivojlanishida sikllilik nazariyalari (Danilyevskiy, Shpengler, Toynbi) ga asos bo’lgan.

1877 yilda amerikalik tarixchi va etnograf L.Morgan (1818-1881 yy) o’zining “Qadimgi jamiyat” kitobida sivilizatsiya atamasini yagona madaniy- tarixiy jarayonning ma’lum darajasini belgilash uchun qo’llashni taklif etdi. Morgan sistemasi: ibtidoiy jamiyat taraqqiyoti yovvoyilik, varvarlik va sivilizatsiya bosqichlari. N.Ya.Danilyevskiy (1822-1885) -diniy, madaniy, siyosiy, ijtimoiy- iqtisodiy asoslar

Arnold Toynbi (1889-1975) “ Tarixni anglash” asari Din har qanday sivilizatsiyaning o’zagi va tayanchidir. 21, keyinchalik 37 ta sivilizatsini sanab o’tadi. Mark Blok (1886-1944) va Lyusyen Fevr (1878- 1956) -taraqqiyotning asosini mentalitet tashkil qiladi. Uolt Rostou - taraqqiyotida texnik- iqtisodiy ko’rsatgichlar hal qiluvchi rol o’ynaydi.

 Sivilizatsiyali hayot insonni madaniyatli qiladi va uning har tomonlama kamol topishi uchun shart- sharoit yaratadi. Sivilizatsiya kategoriyasining serqirraligi va ko’p serma’noligi tufayli unga aniq ta’rif berish mushkul.  “ Sivilizatsiya” ning yuzdan ortiq ta’riflari mavjud bo’lib, har bir o’ziga xos ta’rifida ijtimoiy hayotning ma’lum tomonlari, jihatlariga alohida urg’u beriladiki, bu umuman sivilizatsiyaning ijtimoiy hodisa sifatidagi mohiyatini to’laroq anglab etishga xizmat qiladi. 01 17 1003 2007 040803 0C 040D 06 01 19 17 20031D 20031D 2007 06 0A 2007

Ijtimoiy ong Fan, madaniyat, maorif, axloqiy qarashlar, g`oya, din. Ijtimoiy siyosiy munosabatlar Ijtimoiy , milliy siyosiy, davlat, huquqiy. Ishlab chiqarishning iqtisodiy usuli Qayta ishlab chiqarish; mulkchilik tizimi shakllari; almashtirish, taqsimlash, iqtisodiy boshqarish. Ishlab chiqarishning tyexnologik usuli Myehnat enyergiya tabiat ishlab chiqarish tyexnologiya ishlab chiqarishni qurollari vositalari tyesurslari usullari tashkil etish Inson, oila, xalq Ehtiyojlar, qobiliyatlar, bilim, qiziqishlar, ko`nikmalar, iroda.

1958 yil CHikagoda bo`lib o`tgan ilk shaharlar haqidagi munozaralarda K. Klakxolm G. CHayld taklif etgan ro`yxatni qisqartirib undagi uchta belgini- shaharlar, mahobatli ijtimoiy inshootlar, yozuvni qoldirish lozim degan fikrni bildiradi. Bu uch belgi taraqqiyot uchun turtki bo`lgan aloqalar tizimi vositasida ma`lum jamiyatda sodir bo`lgan ijtimoiy hamda siyosiy jarayonlar bilan birlashib tarixiy Sivilizatsiyalar madaniyatining cho`qqisini tashkil etadi. SHuningdyek bu belgilar, Sivilizatsiyani avvalambor, madaniy majmua sifatida belgilaydi.

Shaharlar haqidagi mavjud ma`lumotlar tahlili shuni ko`satadi-ki, u yoki bu Shahar mavjudligi davomiyligining muhim sharoitlari yoki maqomi ularda turli davrlarga oid qalinligi 20 myetrgacha boradigan boy madaniy qatlamlarning mavjudligi, Shahar tizimining bir rivojlanish bosqichidan ikkinchisiga o`tishdagi ma`lum tuzilishi: dastlabki manzilgoh yoki manzilgohlar guruhi -Shaharmonand- ilk Shahar antik davr rivojlangan Shahari ( bu davr Shaharlari- ark- qal`a, Shaharning o`zi, Shahar atrofidan iborat bo`lgan) kabilar bilan izohlanadi. Kyeyinroq o`rta asrlar Shaharlari tuzilishi jihatidan murakkabroq bo`lib-ko`handiz - ark, Shaharning o`zi (madina yoki shahriston) ayrim hollarda, shahri birun (ichki Shahar), shahri darun (tashqi Shahar), shuningdyek, savdo- hunarmandchilik Shahar oldi-raboddan iborat edi.

Tarix o`zining ildizlari bilan uzoq moziyga borib taqaladi. Inson ongli ravishda xatti harakat qila boshlagach, o`z hayoti, turmush tarzidagi asosiy voqyeiliklarni eslab qolish qobiliyatlari kuchaydi va bularni kyelgusi avlodga hayot darsi tarzida yetkazib byerish ehtiyojini anglab, tushunib yetadi. Bu esa o`z navbatida ijtimoiy gyenotip (nasldan naslga o`tish) larning saqlanishi va boyib borishi imkonini yaratdi. Haqiqiy voqyeiliklar haqida avloddan avlodga og`zaki ravishda o`tib kyeladigan rivoyatlar miflar bilan uyg`unlashib kyetadi. Bu rivoyatlar vaqt o`tishi bilan adabiyot sahifalariga o`tadi.

Abdurauf Fitrat «Najot yo`li» asrida «Tarix ilmi o`tgan qavmlarning umumiy ahvolini bizlarga ibrat va dasturamal qilib naql va muhokama etadi»- dyeb ta`riflaydi. Tarix juda qadimgi ilmlardan ekanlikligini, yunonliklar eng birinchi bo`lib tarix yozgan qavmlardan ekanligini ta`kidlaydi. Qaysi millat ravnaqi taraqqiyotni istasa, tarixini bilishi lozim bo`ladi. Tarix bir ko`zguga o`xshaydiki , har bir qavm o`zining ahvoli va ijtimoiy hayoti qoidalarini undan ko`rib, yaxshini yomondan farq qiladigan bo`ladi. Ingliz ma`rifatparvar tarixchisi O.Bolingbrokning ta`kidlashicha insoy har qanday tarixning pryedmyeti hisoblanadi. Har bir voqyea, tarixiy jarayon insonning hatti harakati, uning biron maqsadga intilishi bilan izohlanadi.

Tarixni davrlashtirishda inson jamiyati tarixining boshlanishi masalasi muxim o`rin tutadi. V.Yаkovyets uzining «Stanovlyeniye postindustrial`noy tsivilizatsii (1992); «U istokov novoy tsivilizatsii (1992); «Ritm smyenы tsivilizatsiy i istorichyeskiye sud`ba Rossii» (1994); «Istoriya tsivilizatsii (1995); «Istoriya mirovaya tsivilizatsii (1999) kabi kator asarlarida Sivilizatsiya tyermining ilmiy taxlilini kyeltirgan. Uning fikricha Sivilizatsiya tyermini ikki ma`noda uz, mazmunini va yechimini topadi; jaxon Sivilizatsiyasi va maxalliy xaraktyerga ega bulgan Sivilizatsiyalar.

O'xshashlar

Metrologiya fanining maqsad va vazifalari

Manbashunoslik fanining maqsad va vazifalari. Manbashunoslikning yo’nalishlari

Industrial sivilizatsiya va uning mazmuni

Post industrial sivilizatsiya

Ijtimoiy antropologiya predmeti va metodlari