Samarqand Sayqali ro’yi zamin - Tarix - Slaydlar

Samarqand Sayqali ro’yi zamin

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

975.5029296875 KB

Ko'chirib olish

Samarqand Sayqali ro’yi zamin

 “ Ma’naviyat inson qalbidagi ilohiy nurdir.” M.Imomnazarov  “ Ma’naviyat insonga suv va havodek zarur. Sahrodagi sayyoh har doim buloqdan chanqog’ini bosadi. Xuddi shuningdek inson ham necha- necha azoblar va qiyinchilik bilan ma’naviyat chashmasini izlaydi”. I.A.Karimov

 Samarqand — jahonning eng qadimiy shaharlaridan biri, Rim, Afina, Vavilonlarning tengdoshidir. O’tmishning shoirlari va tarixchilari uni chinakam «Sharq jannatmakon bog’i», «Yer yuzi», «Sharq olamining bebaho durdonasi», «Jahon mamlakatlarning bezagi», «Sharqning Rim kabi shahri»… va hokazolar kabi go’zal o’xshatishlarni bejiz bag’ishlamagan edilar.  Samarqand vujudga kelgan Zarafshon daryosi vodiysining tabiiy mo’l-ko’lligi «Avesto» ning muqaddas she’rlarida maqtalgan edi. Eramizdan avvalgi 1-ming yillikning o’rtalarida yunon manbalari Samarqand shahri haqida nomini Marokand shaklida aytib o’tganlar, o’rta asrlar davrida qadimiy Samarqandning xarobalari Afrosiyob deb nomlanadigan bo’ldi. Samarqand shahri haqida eng birinchi yozma fikr eramizdan avvalgi 329 yilga oid, u paytda Iskandar Zulqarnayn boshchiligidagi yunon-makedon lashkarlari uni ishg’ol qilgan. Eramizning birinchi asrlarida shahar qudratli Kangyuy davlati hukmronligiga tushib qolgan edi.  VI—VII asrlarda Samarqandda turk hoqonligi bilan yaqin aloqada harakat qilgan ishxiy hukmdorlari taxtga chiqqan. VII asr oxirida – VIII asr boshida arab istilochilariing lashkarlari paydo bo’ldi.  1220 yil bahorida shaharni Chingizxonning qo’shinlari qo’lga olib, uning qadimgi zaminigacha buzib tashlaganlar. XIV asr — XV asrning o’rtalarida Samarqandning iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotining yangi beqiyos yuksalishi yuz beradi. Aynan shu davrda Temur tomonidan yaratilgan, Volgadan Gang daryosigacha, Tyan-Shan tizmasidan Bosforgacha yastanib yotgan ulkan davlatning poytaxti sifatida Samarqand jahonda mashhur bo’ladi. Amir Temur poytaxti Samarqandni go’zal shaharga aylantirishni orzu qilar edi.  Hindiston, Afg’oniston, Eron, Suriya, Kavkaz orti davlatlari, Turkiyaga qilgan har bir harbiy yurishdan u Samarqandga eng mohir me’morlar, zargarlar va allomalarni olib kelar edi. O’z davlati ichida Temur yaratuvchi ijodkor edi. U rassomlar va shoiralr, mutafakkir va olimlarni saxiylar bilan qo’llab-quvvatlar edi. Bu fe’l-atvor keyinchalik uning nevarasi – Mirzo Ulug’bekka ham o’tadi, uning besh asr avval yaratilgan yulduzlar katalogi va xaritasi butun dunyoni hozir ham hayratda qoldiradi.  Aynan Temuriylarnig hukmronligi davrida Samarqand o’zinnig eng yuksak kamolotiga yetgan edi.  Evropa davlatlarining hukmdorlari bu shaharni ziyorat qilishni o’zlari uchun sharaf deb bilganlar.

 "Ziji Ko‘ragoniy" - Ulug‘bek akademiyasidan yodgorlik  Astronom G‘.Jalolov sobiq ittifoq FA Astronomik kengashi qoshidagi astronomiya tarixi bo‘yicha komissiyaning a'zosi sifatida 1950-yillari Sharq astronomiyasi tarixi, jumladan, Ulug‘bek astronomiya maktabi tarixini o‘rganishda qizg‘in qatnashib, davriy ravishda chop etiladigan "Astronomiya tarixidan tadqiqotlar" kitobining birinchi sonidayoq "Ziji Ko‘ragoniy"ning shu kabi boshqa bir qancha "Zij"lardan farqi va afzalliklarini yetarlicha to‘la yoritgan maqolasini e'lon qilgan edi.  Samarqand rasadxonasi tadqiqot ishlarining asosiy mahsuli "Ziji Ko‘ragoniy" so‘zboshi, nazariy qism va zijdan(jadvallardan) iborat bo‘lib, ja'mi 430 sahifani egallaydi. "Zij"ning jadvallarsiz matnli qismi 60 sahifani, qolgan 370 sahifasi esa, astronomik, trigonometrik, geografik va astrologik jadvallarni tashkil qiladi.  So‘zboshi atigi ikki sahifadan iborat. Unda rasadxona va "Zij"ni tayyorlashda ishtirok etgan olimlar haqida gap boradi. Nazariy qism esa to‘rt bo‘limdan(maqoladan) iborat bo‘lib, birinchi bo‘lim o‘sha paytda asosiy taqvimlardan hisoblanmish - hijriy, Yezdigird, Jaloliy(Umar Xayyom loyihasi bo‘yicha XI asrda Malikshoh tomonidan isloh qilingan taqvim), xitoy, uyg‘ur va boshqa bir qancha taqvimlar hamda ularning biridan ikkinchisiga o‘tish haqidagi hisob-kitoblarni o‘z ichiga oladi.  Ikkinchi bo‘lim sferik va amaliy astronomiya masalalaridan tarkib topib, yoritgichlarning azimutlarini, Makkaga tomon yo‘nalishni aniqlash hamda yerda aholi punktlarining geografik uzunlama va kenglamalarini hisoblash usullarini bayon qiladi. Bu yerda mazkur jadvallarning tarkibi, ularning ishlatilishiga doir metodik ko‘rsatma va maslahatlar beriladi.  Uchinchi bo‘lim Quyosh, Oy va boshqa sayyoralarning harakat nazariyasiga bag‘ishlangan. Ularning astronomik uzunlama va kenglamalar bo‘yicha o‘rinlarini aniqlash va u bilan bog‘liq hodisalar, xususan, Quyosh va Oy tutilishlari haqida gap boradi.  Nihoyat, to‘rtinchi bo‘lim uncha katta bo‘lmay, "boshqa astronomik ishlar haqida"gi ma'lumotlarga, jumladan, bir necha sahifasi astrologiyaga oid jadvallarga bag‘ishlangan.  Bular ichida Quyoshning yulduzlar fonidagi yillik ko‘rinma harakati nazariyasi bilan bog‘liq muhim astronomik doimiylik-Quyoshning yillik ko‘rinma yo‘li tekisligining(ekliptikaning) osmon ekvatori tekisligiga (Yer ekvatori tekisligiga parallel tekislik) og‘ish burchagining kattaligi bo‘lib, uni aniqlash bilan o‘rta asr astronomlarining juda katta ko‘pchiligi shug‘ullangan. Quyida ularning ayrimlarini tanishtirib, Ulug‘bek rasadxonasi erishgan natija bilan solishtiramiz:  Navoiyning zamondoshi astronom Birjandiy "Ziji Ko‘ragoniy»ga sharh"ida: "Faxriy sekstanti yordamida(astronomik kuzatishlarni) yoy sekundlarigacha aniqlikda o‘lchash mumkin. Samarqandlik astronomlar eslatilgan og‘ishni(ekliptikaning osmon ekvatoriga og‘ishini - M.M.) Faxriy sekstanti yordamida o‘lchadilar. Unda Quyoshning zenitdan uzoqligi uning kulminatsiyasi paytida(ya'ni aniq tush paytida) aniqlanadi. Bu yoy masofani o‘lchash asosida vaqt o‘tishi bilan mazkur og‘malikning kattaligi o‘zgarib borishini topdilar", - deb yozadi.

 Mirzo Ulug'bek rasadxonasining o'rni ma'lum tarixiy sharoitlarda jumboqqa aylangan edi. Mahalliy ziyolilar va sharqshunos olimlar sa'y harakatlari bilan “Toli rasad” tepaligida rasadxona o'rni aniqlandi. Qo'qon xonligi arxivi manbalari, “Boburnoma”, Abu Tohir Xo'janing “Samariya” kitoblaridagi ma'lumotlar hamda XVII asrga oid vaqfnomalardan foydalanib, rasadxona binosining qoldiqlarini topdi

 V. L. Vyatkin – Mirzo Ulug'bek rasadxonasi qoldiqlarini o'rganishni boshlagan, Samarqand o'lkashunosi va arxeologi Mirzo Ulug'bek rasadxonasining o'rni tilga olingan XVII asrga oid vaqf hujjati. XIX asrning oxirida V. L. Vyatkin tomonidan o'qilgan

Abduqodir Chaldivor (19- asr o`rtalari — Samarqand — 1910) — me`mor, g`ishtkor, duradgor, toshtarosh. Samarqanddagi Qozi kalon, Baland hovuz masjidlari devorini qayta qurgan. Xo`ja Nisbatdor masjidi, Abdidarun majmuasi tarkibidagi ba`zi imorat va Xo`ja Doniyor maqbarasini qurishga rahbarlik qilgan.

 Xoja Doniyor maqbarasi Samarqanddagi eng mo’tabar va mashhur ziyoratgohlardan hisoblanadi. Doniyor, Daniil, Daniel musulmon, nasroniy va yahudiy adabiyotlaridagi avliyoning nomidir.  Rivoyatlarga ko’ra Amir Temur o’zining Kichik Osiyoga yetti yillik urushi vaqtida Suza shahridagi Avliyo Doniyorning tabarruk qo’nimgohidan bir qism xokini o’rnatilgan tartib qoidalar talabini amalga oshirib, Samarqandga olib kelgan. Maqbarada dunyodagi eng uzun 18 metrlik qabr mavjud. Maqbara binosi XX asr boshlarida qurilgan. Shunga qadar bu yerda Xoja Doniyorning qabri va masjidi bo’lganligi haqida ma’lumotlar bor.

 Xulosa qilib shuni aytmoqchimanki, nafaqat Samarqanddagi, balki boshqa ko’plab shaharlarimizdagi tarixiy, zamonaviy binolarning, inshootlarning, haykallar va muqaddas qadamjolarning hayotimizga ta’siri benihoya kattadir. Inson hamisha mukammallikka intilib yashaydi. Mukammal bo’lishning esa iloji yo’q. Ammo ma’naviyatli, ma’rifatli bo’lishning iloji bor. Ma’naviy yetuk bo’lish uchun esa albatta har bir shaxs o’z o’tmishini bilishi zarurdir. Chunki yurtboshimiz aytganlaridek “Tarixsiz kelajak yo’q!”

 E’tiboringiz uchun raxmat!

O'xshashlar

Samarqand

Samarqand Akademiyasi va dunyoviy fanlar rivoji

Ilk o’rta asrlarda Samarqand va uning atrofidagi shaharlar

Qadimgi Xorazm siviliztsiyasi

Amir Temur 3