logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. Saljuqiylar davlati

Saljuqiylar davlati

Yuklangan vaqt:

15.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1189.623046875 KB
Ko'chirib olish
SALJUQIYLAR DAVLATI REJA: • 1 Saljuqiylar davlati tashkil topishi • 2 Saljuqiylar davlatida ijtimoiy iqtisodiy hayot • 3 Saljuqiylar davlatida madaniy hayot   SALJUQIYLAR DAVLATI • Saljuqiylar-XI-XIV asr boshida Yaqin va O’rta Sharqdagi bir necha davlatlarda hukmronlik qilgan sulola. Sulola nomi ko’chmanchi turk-o’g’iz qabilasi boshlig’i Saljuq nomidan olingan. Ushbu qabila X asr oxirlarida Zarafshon vodiysiga ko’chib kelgan va somoniylar ijozat bilan Buxoroning Nur atroflarida ko’chib yurgan. XI asr boshida G’aznaviylar davlatidagi ijtimoiy qarama- qarshiliklardan foydalangan saljuqiylar Xurosonni egallab, Saljuqiylar davlatini barpo etganlar • Saljuqiylar  davlatiga   Saljuqning   nevarasi   Sulton  To g rulbek ʻ ʻ  asos   solgan.  Saljuq   turklari  11-asrning   20y.larida   harbiy   xizmatlari   evaziga   Xurosonda   Mahmud   G aznaviydan   ko plab   mulklar   olganlar.   Biroq   keyinchalik   ʻ ʻ g aznaviylar  ularga  qarshi  lashkar  jo natib,  Arslon  Isroil  ibn  Saljuqni  asir   ʻ ʻ olishgan  va  Hindistondagi  harbiy  qal ada  tutqunlikda  saqlashgan  (1032-yil  u  ʼ hibsda   o lgan).   Saljuqiylar   g aznaviylarga   qarshi   olib   borgan   ko plab   ʻ ʻ ʻ muvaffaqiyatli   janglaridan   so ng   Nishopurni   egallab,   o z   rahbarlari   ʻ ʻ To g rulbekni   sulton   deb   elon   qildilar   (1038).  ʻ ʻ Dandanakon  jangidagi   g alabadan   so ng,   u  Xuroson   hukmdori   deb   e lon   qilindi.   Asta-sekin   ʻ ʻ ʼ saljuqiylar  Xuroson ,  Xorazm ,  G arbiy  Eron,  Ozarbayjon,  ʻ Iroq  ( Bag dod ʻ  bilan   birga)ni   o zlariga   bo ysundirdilar.  ʻ ʻ Bag dodda ʻ   To g rulbek ʻ ʻ  nomiga   xutba   o qitilgan. ʻ • Abbosiylar  xalifasi   al-Qoim   (hukmronlik   davri:   1031— 75)   hokimiyatni   To g rulbekka   topshirib,   uni   sulton   ʻ ʻ hamda   „Sharq   va   G arb   podshohi“   deb   tan   olishga   ʻ majbur   bo lgan   va   qizini   unga   xotinlikka   bergan.   ʻ To g rulbek  Rayni,  uning  ukasi  Chag ribek  Dovud  (990 ʻ ʻ ʻ —1060)   Marvni   o zlariga   poytaxt   qildilar.   1050-yilda   ʻ To g rulbek  poytaxtni  Raydan  Isfahonga  ko chirgan. ʻ ʻ ʻ SALJUQIYLAR DAVLATI GERBI • Alp  Arslon   va   Malikshoh   hukmronliklari   davrida   saljuqiylar   Kichik   Osiyo   va  Yaqin   Sharqda   mustahkam   o rnashib  olishgan.  Ular  Vizantiya  imperatori  Roman  IV   ʻ Diogenning  200  ming  kishilik  qo shinini  yengib  (1071),   ʻ butun  Kichik  Osiyoni  (1071—81),  keyinchalik  Suriya  va   Falastinni  zabt  etishgan.  Armaniston,  Gruziya,  Shirvon   ham  bo ysundirilgan.  Shu  davrda  ʻ Balx ,  Termiz  (1044),  Buxoro ,  Samarqand  (1089),   keyinchalik   Farg ona   ʻ vodiysi  saljuqiylar  qo l  ostida  birlashgan. ʻ • 11-asr  oxirlaridan   boshlab,   Saljuqiylar   davlati   parchalana   boshlaydi.   Chunki   1-salib   yurishi   natijasida   Saljuqiylar   davlati   Gruziya,   Shirvon   hamda   Kichik   Osiyoning   sohil   bo yi   ʻ hududlaridan,  Suriya  va  Falastinning  bir  qismidan  ajralgan  (1096 —99).   Saljuqiylar   davlatidan   bir   necha   mustaqil   sultonliklar   ajralib  chiqqan.  Mas,  Kermon  sultonligi  (1041  —  1187),  Shom   (Suriya)   sultonligi   (1074—1117),   Ko niya   sultonligi   va   boshqa   ʻ saljuqiy   sultonlar   o g uz   va   boshqa   turkiy   urug lar   boshliqlari,   ʻ ʻ ʻ jasur   jangchilarga   iqto   in om   qilganlar.   Masalan,   Malikshoh   ʼ saltanatni   12   ta   viloyat   —   mulkka   ajratib,   ularni   amirlar   va   lashkarboshilarga  iqto  tariqasida  bergan.  Katta-katta  mulklarga   ega  bo lgan  iqtodorlar  esa  mustaqil  bo lishga  harakat  qilganlar.  ʻ ʻ • Malikshoh vafoti  (1092)dan  so ng  uning  o g illari  o rtasida  taxt  uchun  kurash   ʻ ʻ ʻ ʻ avj   oldi.   Aka-uka   sultonlar   Mahmud   (hukmronlik   davri:   1092—94),   Barqiyoruq,   Malikshoh   II  (hukmronlik   davri:   1104—   25),   G iyosiddin   ʻ Muhammad   (hukmronlik   davri:   1105—18)   ayrim   hokimlarning   isyonlarini   bostirish  bilan  birga  ismoiliylar  harakati,  xususan,  hashshoshiylarga  qarshi   kurash  olib  borishga  majbur  bo lganlar.  Buyuk  Saljuqiylar  davlati  taxt  uchun   ʻ kurashlar  oqibatida  sharqiy  va  g arbiy  qismlarga  bo lingan.  G arbiy  qismga   ʻ ʻ ʻ kirgan  G arbiy  Eron,  Iroq  va  Ozarbayjonni  Iroq  sultonligi  (1118—94)  nomi   ʻ bilan  sulton  G iyosiddin  Muhammadning  o g li  sulton  Mahmud  (hukmronlik   ʻ ʻ ʻ davri:   1118—31)   boshqarishni   boshlagan.   U   Hamadonni   o ziga   poytaxt   ʻ qilgan.   Sharqiy   qism,   asosan,   Xuroson,   Seyiston,   Xorazm   va   Movarounnahrdan   iborat   bo lib,   unga   sulton   Malikshohning   kenja   o g li   ʻ ʻ ʻ sulton  Sanjar  hukmronlik  qilgan  va  poytaxti  Marv  bo lgan.  Sanjarning  qudrati   ʻ avjga  chiqqan  davrlarda  g arbiy  saljuqiylar  ham  uning  siyosiy  ta siri  ostida   ʻ ʼ bo lishgan,  G aznaviylar  davlati  esa  unga  1117-yildan  tobe  bo lgan. ʻ ʻ ʻ • Anushteginiylardan  Qutbiddin   Muhammad,   xususan,   Otsiz   davrlarida  Xorazm  ham  Saljuqiylar  davlatidan  ajralib  chiqib,  o z   ʻ mustaqilligini   tiklagan.   Otsiz,   hatto   saljuqiylar   poytaxti   Marvni   egallab,  Nishopurni  qamal  qilgan  (1141—42).  Sanjarning  vafoti   (1157)dan  so ng  saljuqiylarning  Xurosondagi  hokimligi  tugagan.   ʻ Xuroson   g uzlar   (o g uzlar)   tasarrufiga   kirgan.   1117-yil   ʻ ʻ ʻ saljuqiylarning   Shom   (Suriya)   sultonligi,   1187-yil   Kermon   sultonligi   ham   tugatilgan.   Xorazmshohlar   12-asr   2-yarmidan   boshlab  g arbiy  saljuqiylarning  Iroq  sultonligiga  kuchli  zarbalar   ʻ berishgan.   Xorazmshoh   Takash   Iroq   sultonligini   ham   tor-mor   qilib,  o z  davlatiga  qo shib  olgan  (1194).  Faqat  Kichik  Osiyodagi   ʻ ʻ Ko niya   (Anadolu   yoxud   Rum)   sultonligi   14-asr   boshlarigacha   ʻ hukm  surgan.Bu  davlat  vatanimiz  tarixida  chuqur  iz  qoldirdi SALJUQIYLAR PODSHOSI KAY-XUSRAV II TANGASI, SIVAS, 1240-1241 • Saljuqiylar davlati  tepasida  oliy  hukmdor  —  sulton  (sulton  ula zam)  turgan.   ʼ Uning  nomidan  xutba  o qilib,  tanga  zarb  etilgan.  Taxt  otadan  bolaga  meros   ʻ sifatida   o tgan.   Mulk,   yersuv   taqsimlash,   muhim   davlat   va   boshqaruv   ʻ mansablariga  tayinlash,  amaldorlar  ishini  nazorat  qilish  va  boshqa  sultonning   vakolatlar   doirasiga   kirgan.   Saljuqiylarning   boshqaruv   tizimi   somoniylar,   qoraxoniylar,  g aznaviylarniki  singari  ikkiga:  dargoh  va  devonlarga  bo lingan.   ʻ ʻ Ulug  hojib,  horis  amiri  (amiri  horis),  saloxdor,  xos  vakil,  alamdor,  jondor,   ʻ tashtdor,   sarhang,   miroxur   dargoxdagi   asosiy   lavozimlar   sanalgan.   Bosh   vazir  devoni  a lo  —  markaziy  boshqaruv  tepasida  turgan.  Devoni  tug ro,   ʼ ʻ devoni   istifo   (moliya   devoni),   devoni   ishraf   (nazorat   devoni),   devoni   arz   (harbiy  vazirlik)  kabi  rasmiy  devonlar  bo lgan.  Viloyat  boshliklari  (voliylar)   ʻ ham  o z  devonlariga  ega  bo lishgan.  Voliylar  sulton  tomonidan  tayinlangan   ʻ ʻ bo lib,  ular  viloyat  hayoti  bilan  bog liq  barcha  sohalar:  moliya,  soliq,  sud,   ʻ ʻ harbiy  ishlar,  jazo  idoralariga  rahbarlik  qilgan.  Tuman  va  shahar  miqyosidagi   boshqaruv  tizimi  ham  deyarli  shunday  bo lgan. ʻ E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Saljuqiylar davrida movarounnahrdagi ijtimoiy–iqtisodiy munosabatlar
Kushon davlati
Kushonlar davlati
Umaviylar davlati
Boburiylar davlati