Qozoqlar etnologiyasi urf-odatlari va madaniyati - Tarix - Slaydlar

Qozoqlar etnologiyasi urf-odatlari va madaniyati

Yuklangan vaqt:

01.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

28364.009765625 KB

Ko'chirib olish

Qozoqlar etnologiyasi urf odat - lari va madaniyati

Qozog'izston Respublikasining asosiy aholisi (6,54 mln. kishidan ziyod) hisoblanadi. Shuningdek, bu xalq, asosan, O'zbekistonda (808 ming kishi), Turkmaniston (87 ming kishi), Qirg'iziston (37 ming kishi), Tojikiston va RF (635,9 ming kishi), XXR (1 mln. 115 ming kishi (1990-yillar o'rtalari), Mo'g'uliston (125 ming kishi) va boshqa mamlakatlarda yashaydi. Umumiy soni 9,42 mln. kishi.

Rasmiy tili - qozoq tili. Dini islom dini bo'lib, asosiy aholi sunniy musulmon hisoblanadi. Qozoqlar, asosan, «Janubiy Sibir» tipiga kiradilar (bu tip o‘ziga ham mongoloid, ham yevropeoid belgilarini oladi). Janubiy Sibir tipi mo‘g‘ul qiyofa irqqa mansub, ko‘zlari qisiq, yuzlari yumaloq, tanasi oq sariq-malla, puchuq burun, panjalari kalta, jussalari mayda, bosh chanog'i braxikefal (dumaloq). Bepoyon dashtliklar, ot-ulov, tuya ularning jonu dili, erkin, ozod, hayot turmush tarzi bilan suyagi qotgan.

Qozoq tili bir qancha qadimiy qabilalar tili hamda boshqa tillar asosida tashkil topgan bo'lib, uch asosiy shevaga bo'linadi: g'arbiy, shimoli-sharqiy va janubiy. G'arbiy sheva alshin qabilalar ittifoqi tilidan paydo bo'lgan. Shimoli-sharqiy sheva arg'in, nayman, qiray, qipchoq, qo‘ng‘irot qabilalarining umumiy tilidan kelib chiqqan. Hozirgi qozoq adabiy tili ana shu shevaga asoslangan. Nihoyat, janubiy sheva uysin, jaloyir, qang'li, dulat va boshqa qabilalar tilidan yuzaga kelgan.

Qozoqlarning qabila-urug'lari tarixan uch guruhga bo‘linib, alohida hududlarda yashaganlar. Katta, o'rta va kichik juz. Bu juzlarga kiruvchi qabilalar va urug'larining har qaysisi Qozog'istonning muayyan hududida juda qadimdan o'rnashib kelgan. Qozoqlarning qabila, urug'-aymoq bo'lib yashash urf-odati uzoq asr mobaynida davom etgan. Qozoqlar orasida to'ralar alohida o'rin tutgan. Ularning ajdodlari Chingizxon shajarasiga borib taqaladi, deb hisoblanadi. Shuning uchun ular o'zlarini oq suyek (oq suyak)lar deb ataydilar.

Dehqonchilik qozoqlar uchun ikkinchi darajali bir ish, deb hisoblanib kelingan. Lekin Qozog'istonning ayrim yerlari, chunonchi Yettisuvda, Qoratov yon bag'irlarida, Shuy, Talas, Sirdaryo sohillari bo'ylab, Irtish daryosining yuqori oqimi atrofida Markaziy Qozog'istonning ayrim yerlari, jumladan, Qarqarali tu296 VII bob. Osiyo xalqlari etnologiyasi manida yashayotgan aholi qadim zamonlardan buyon dehqonchilik qilib kelgan.

Qozoq ahli ovchilik va baliqchilik bilan ham qisman shugullangan. Ko‘proq tulki ovlashgan. Tulki terisidan bosh kiyim tikishgan. Savdo-sotiq olib borilgan. Juda qadimdan hududda sayga ovlashgan. Qator qilib qopqon ichiga qamab tutishgan. Ba’zan ot bilan quvib yurib charchagan hayvonni so‘yil bilan urib ovlashgan

Baliqchilik bilan daryo va ko‘llar atrofida yashayotgan aholi shug‘ullangan. XIX asrda qozoqlar uchun kichik oila xos bo'lib, u ota-ona va voyaga yetmagan bolalardan tashkil topgan. Mazkur oilada patriarxal munosabatlari qaror topgan bo'lib, xotin ustidan eri, kichiklar ustidan kattalar hukmronlik qilar edi. Oila boshlig‘i - erkak kishi atrofida oilaning barcha a’zolari yuziat va odat qoidalariga amal qilib, jipslashib yashar edilar. Bu munosabatlar qozoqlarning oilaviy munosabatlarini tartibga solib turar edi.

To`y marosimlari: kelin- ko`rdi, sovchilik, ichkilik, o`tirish va to`y. To'yga qa'lin pulini berish va nikohdan o'tish kiradi. Ilgari kazaklar to'ylarni yig'im-terimidan, Muqaddas kundan (14 oktyabr) yoki Rojdestvodan keyin o'tkazar edilar.

Sovchilik payti qo'shiqlar va raqslar bilan maxsus qalin puli to'lash jarayoni bo'lib o'tar edi. Kuyov jo`ra sovg`a bermasa: «Kuyov jo'rada pul yo'q — boshida junli qalpoq; halta kiyib olgan, mix bilan bog'langan» degan qo`shiq aytilar edi. Shunday qilib, kuyov jo’raning qizg'anchiqligi masxara qilingan.

Otga mindirish Farzandni, ayniqsa o'g'il bolani tarbiyalash kazak xalqining urf-odatlarining muhim qismidir. Bolaligidanoq o'g'il bolaga ot minishni o'rgatishgan, agar u yiqilmasa, demak, haqiqiy kazak bo’lipti, deb hisoblashgan. 4 yoshidanboshlab bolani otga mindirishgan, bola 7-8 yoshigacha uyda — ayollar bilan yashagan va uni erkaklar oldiga qo`yishmagan.

Rojdestvo Kazak taomlari ukrain va ruslarnikiga o'xshaydi. Masalan, o'sha galushki, vareniki, chuchvara va hatto ukrain borshini «kazakcha» deb atash mumkin. Rojdestvo uchun maxsus piroglar tayyorlanadi, Maslenitsa uchun esa — quymoqlar, Uchbirlik kuni tuxum pishiriladi

Kazaklar hali ham kolyada kuylashlari (mehmondorchilikka borib, qo'shiqlar kuylab, shirinliklar olish), ibodat qilib, bir- birlariga farovonlik tilashlari va tovuqli pirog bilan siylashlari mumkin. Bu slavyanlarning eng qiziqarli va quvnoq bayramdir.

Kakkuni dafn qilsih marosimi Bu janubiy bahor tadbiri uchun «kakku» marosim qo'g'irchog'i tayyorlangan va u cho`qintirilib, ko'milgan. Ushbu marosim ayollik hislarlati va kakku qushining ramzi bilan bog'liq bo'lib, uni ayniqsa Rossiyada slavyanlar hurmat qilishgan. Kakkuning dafn marosimi bahorning yakunini anglatadi. Marosim maydan iyungacha bo'lgan vaqt ichida o'tkaziladi. Marosim ikki bosqichdan iborat — qo`g`irchoqni tayyorlash va ittifoq yaratish, ya'ni, qizlar u bilan birlashar edilar, keyin esa Uchbirlik — ittifoqdan ozod qilish va kakkuni dafn qilish.

Kakkuni dafn qilsih marosimida qizlar kuyovga fol ochib, maraka dasturxonida ovqatlanishadi. Marosimda o'g'il bolalarning ishtirok etishi taqiqlangan, lekin ular ko'pincha qizlarning g`ashiga tegish uchun kakkuni o`g`irlab ketishgan. Hozirgi vaqtda ushbu sehrli marosim keng doirada o'tkazilmaydi va slavyan xalqining an'analari tarixida qolgan.

Adabiyotlar 1.A.Ashurov “Etnologiya” 2013 2.Yandex “Qozoqlar urf odatlari” 3.Wekipediya “Qozoq Xalqi etnogenezi” Tuzuvchi :102-guruh talabasi Sobirova Sevinch

O'xshashlar

Afrika xalqlari etnologiyasi

Afrika xalqlarining tarixiy etnologiyasi

Bobil madaniyati

Antik davr davlatlari va madaniyati

Mustaqillik yillarida O’zbekistonda milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning qayta tiklanishi