Bobil madaniyati - Tarix - Slaydlar

Bobil madaniyati

Yuklangan vaqt:

01.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3790.5 KB

Ko'chirib olish

BOBIL MADANIYATI

Re’ja: 1.Bobil davlati haqida. 2.Bobil madaniyati.

Bobil (shumercha Kadingirra, akkadcha Babilu, aynan — tangri darvozasi) — Mesopatamiyaning shim . qismida, Furot daryosi bo yida ʻ joylashgan shahar; hozirda Xilla shahri (Iroq). Bobildastlab Akkad shohi Sargon (miloddan avvalgi 2364 — 2314) haqidagi afsonada va Ur davlatining III sulolasiga oid hujjatlarda tilga olingan. Bobil Birinchi Bobil sulolasi (miloddan avvalgi 1894 —1595) davrida katta rol o ynay ʻ boshlagan, Hammurapi davri(miloddan avvalgi 1792—1750) ga kelib esa nafaqat Mesopotamiyaning, balki butun Old Osiyoning yirik siyosiy, madaniy va xujalik markaziga aylangan.

Taxminan 1595-yil Bobil nmxettlar, so ngrataxminan 1518-yil kassitlar bosib ʻ olgan. 13—12-asrlarda shahar Ossuriya podsholari Tukultininurti I va Tiglatpalasar I tomonidan ikki marotaba vayron etilgan. Miloddan avvalgi 1-ming yillik boshlarida Ossuriya va oromiy qabilalaridan xaldeylar o rtasida B. ʻ uchun kurash bo lgan. Miloddan avvalgi ʻ 732 yildan B. Ossuriya davlati tarkibida. Miloddan avvalgi 689 yil shahar isyon ko targanligi sababli Ossuriya podshosi ʻ Sinaxerib tomonidan butkul vayron etilgan. taxminan miloddan avvalgi 680 yil Sinaxeribning vorisi Asarxaddon tomonidan kayta tiklangan. Miloddan avvalgi 626 yil Blagi hokimiyatni xaldey Nabopalasar (626—604) egallab olgan.

Navuxodonosor II (604—562) davrida shahar gullabyashnagan, ravnaqtopgan. 538 yil B.ni forslar shohi Kir bosib olgan. Miloddan avvalgi 331 yil B.ni Iskandar Zulqarnayn zabt etgan. Miloddan avvalgi 312 yil B. Iskandarning sarkardalaridan biri Salavk qo li ostiga ʻ o tgan. Shu paytdan e tiboran B. yetakchilik mavqeini ʻ ʼ yo qota borgan va milodiy 2-asrga kelib tarix sahnasidan ʻ uzilkesil tushib ketgan.

Mesopotamiya — jahon sivilizatsiyasi va qadimgi shahar madaniyati ning ilk o'choqlaridan biri. Bu madaniyatning ilk asoschilaridan biri shumerlar bo'lib, ularning yutuqlarini bobilliklar va osuriyaliklar o'zlashtirib, davom ettirdilar. Mesopotamiya madaniyatining manbalari er. av. IV ming yillikda shaharlar paydo bo'lishi bilan boshlandi. Uning uzoq yashash davrida unga xos ichki birlik, an'analarni merosiyligi, uning unsurlarining ajralmas aloqasi saqlanib qoldi. Mesopotamiya madaniyatining boshlang'ich davri o'ziga xos yozuvning shakllanishi bilan belgilanadi. Keyinchalik bu yozuv mixxatga aylanadi. Mixxat Mesopotamiya sivilizatsiyasining asosiy ildizi bo'lib, uning barcha jihatlarini birlashtirgan an'analarini saqlab qolish imkoniyatini berdi.

Mesopotamiya (hozirgi Iroq hududi)da yashagan va Shumer, Akkad, Bobil va Ossuriya kabi yirik davlatlar barpo etgan xalqlar — shumerlar va akkadlar, bobilliklar va ossuriyaliklar madaniyati; bir tomondan yuksak darajada taraqqiy etgan ilmfan, adabiyot va san at hamda boshqa ʼ tomondan diniy mafkuraning ustuvor bo lganligi bilan ʻ ajralib turgan.

Fan taraqqiyotining muhim omili insonning xo jalik faoliyati ʻ bo ldi, chunki u o lchovlar tizimini ishlab chiqishni, yer ʻ ʻ maydoni o lchamlarini, don omborlari va sun iy suv havzalari ʻ ʼ hajmini aniqlash usullarini bilishni, kanallar qazish, imoratlar qurish va hunarmandchilikda band bo ladigan ishchi kuchini ʻ hisoblay olishni talab qilardi. Ana shu omillarning natijasi o laroq miloddan avvalgi 3-ming yillik oxirida shumerbobil ʻ matematika si yaratildi. Bobil matematiklari shumerliklar ilgariroq yaratgan oltmishlik pozitsion hisob tizimidan keng foydalanishgan; shu tizim asosida turli hisoblash jadvallari: sonlarni bo lish va ko paytirish, sonlarning kvadratlari, kublari ʻ ʻ hamda kvadrat va kub ildizlari va boshqa jadvallarni tuzishgan (qarang Matematik mixxat matnlari). Bobilliklar kvadrat tenglamalarni yechishgan, „Pifagor teoremasi“ni va turli „Pifagor sonlari“ni topish usullarini (Pifagordan ming yildan ortiq vaqt ilgari) bilishgan; yer maydonlari, joylar, ayrim binolar tarxlarini chizishgan (lekin masshtabga rioya qilishmagan), fazoviy jismlarning hajmini aniqlay olishgan.

Bobilliklar kimyo borasida ham katta muvaffaqiyatlarga erishishgan, bu yutuqlar albatta sof amaliy tarzda bo lgan. Miloddan ʻ avvalgi 2-ming yillikdan boshlab jez tayyorlashning ko plab reseptlari saqlanib ʻ qolgan, sirkori sopol buyumlar va ularning rangbarang naqshlari ma lum bo lgan ʼ ʻ

Bobilda geografik tasavvurl a r ni ibtidoiy chizmalar — „dunyo haritasi“da umumlashtirishga harakat qilingan. Haritada yer yassi ko rinishda va uni tog lardan oqib ʻ ʻ keluvchi Dajla va Furot daryolari kesib o tgan tarzda ʻ tasvirlangan. Bularning hammasi dunyo okean bilan o ralgan va yer ham uning ustida suzib yuradi deb ʻ tasavvur qilingan. Bobilliklar o zlari yashayotgan joyni ʻ odamlar yashaydigan quruqlikning markazi deb bilganlar. Okean „osmon to g oni“ bilan o ralgan, uning ustida bir ʻ ʻ ʻ necha (uchta yoki yegtita) osmon gardishi o rnashgan, yer ʻ ostida esa jahannam („Ulug tog “) joylashgan deb ʻ ʻ o ylaganlar. Lekin savdo ishlari bilan uzoqyaqin ʻ mamlakatlarga qatnagan bobillik savdogarlarning geografik tasavvurlari ancha keng bo lgan (1-ming yillik ʻ boshlarida ularga Pirenei yarim oroldan Hindiston yarim orolgacha bo lgan yerlar ma lum edi) ʻ ʼ

O sha davrda tibbiyot ham jadal ʻ rivojlandi. Jarrohlik yo li bilan ʻ oyoqqo llarni kesib tashlash, ʻ singan joylarni bitirish, ko zga ʻ tushgan oqlarni olib tashlash va boshqa tibbiy muolajalar bajarilar edi. Miloddan avvalgi 2-ming yillikning 2-yarmidan va 1-ming yillikning 1 yarmidan hozirgacha yetib kelgan tibbiy matnlarda inson tanasining bo laklari anatomik tizimga ʻ solinganligi ma lum bo ldi. ʼ ʻ Ba zi kasalliklar va tegishli dori- ʼ darmonlar ham muayyan tizimga solingan ekan.

Miloddan avvalgi 3-ming yillik oxirida yagona mustabid davlat mustahkamlana bordi. Shu tufayli mahalliy ma bud va ma budalarga sig inish o rnini butun ʼ ʼ ʻ ʻ mamlakat uchun umumiy bo lgan ma budga topinish ʻ ʼ egalladi. Diniy tizimda kishilar ma budlarga qurbonlik ʼ keltiruvchi qullar darajasiga tushib kolli, shohlik hokimiyati esa ilohiy kuch deb e lon qilindi. ʼ Ikki daryo oraligining somiy (akkad) aholisi dastlab o z ʻ qabila ma budlariga sig inardi. Ammo miloddan avvalgi ʼ ʻ 3-ming yillik o rtalariga kelib Ikki dare oraligida ʻ yashovchi somiylar dinida ham shumer ma budlari ʼ hukmronlik kila boshladi. Ma budlarning bir qismi ʼ shumer ma budlariga xos nomlar bilan bir qatorda yoxud ʼ ular o rniga somiycha nomlar bilan ham atalardi (Enlil — ʻ Bel, Innin — Ishtar, Utu — Shamash, Enki — Ea, An — Anu, Nanna — Sin va h. k.).

Bobil ravnaq topgan davrda (miloddan avvalgi 18-asr) mazkur shaharning homiy ma budi Marduk — oliy ma bud deb e lon ʼ ʼ ʼ qilingan. Miloddan avvalgi 1-ming yillikda ayrim ma budlarning ʼ samoviy jismlar bilan tenglashtirilishi negizida astral e tiqrdlar ʼ rivojlandi. Shim.sharkiy Ikki dare oraligida, Ossuriyada ayni shu umumiy ma budga sig inish keng tarqaldi, bunga ayrim mahalliy ʼ ʻ (xurriy va boshqalar) ma budlarga topinish ham qo shildi, ammo ʼ ʻ Ossuriya bosh shahrining homiysi — Ashshur oliy ma bud ʼ hisoblanib, u shahar nomi bilan shunday deb atalardi. Oliy ma bud ʼ (Enlil, Marduk yoki Ashshur) bilan bir katorda 7 yoki 12 ta bosh ma bud ham tan olinardi. ʼ

Qabila boshlig iga jamoa hayotiy ʻ kuchqudratining timsoli sifatida sig inishga asoslangan tasavvurlar ʻ ham saqlanib qolgandi. Bobilda har yili marosim o tkazilib, unda podshoh ʻ o rnini vaqtinchalik kambag al bir ʻ ʻ kishi yoxud qul egallar, uni bosh kohin uribsavalab qo yardiki, bu udum ham ʻ keksayib, kuchdan qolgan qabila boshlig inio ldirish marosimining ʻ ʻ qoldig i edi. 2—1-ming yillnkda gunoh ʻ va tavbatazarru tushunchasi keng tarqaladi, ammo bu ham asosan marosim tarzida qabul qilinardi. Kohinlik kasb sifatida Ikki daryo oralig ida juda erta — 4-ming ʻ yillikdayoq vujudga keldi. Hukmdor (podshoh) — kohin hisoblanardi. Ibodat rusumlarini o tkazish maqsadida miloddan ʻ avvalgi 4-ming yillikda jamoa ehrom xo jaliklaridan maxsus katta ʻ ehrom xo jaliklari ajralib chiqdi, keyinchalik ular podshoga qarashli ʻ xujaliklarning tarkibiy qismlariga kiritildi

O'xshashlar

Qadimgi Bobil kalendari

Sosoniylar davlati madaniyati

Ahamoniylar davri madaniyati

Qadimgi Ossuriya madaniyati

Antik davr davlatlari va madaniyati