logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Tarix
  4. Qoraxoniylar

Qoraxoniylar

Yuklangan vaqt:

06.09.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1783.75 KB
Ko'chirib olish
Qoraxoniylar X asrning ikkinchi yarmiga kelib ichki ziddiyatlarning kuchayishi va keskinlashuvi natijasida Somoniylar davlati kuchsizlana boshlaydi. Somoniylarga tobe bo‘lgan viloyatlar, ayniqsa, Xurosonda ular hokimiyatiga qarshi ko‘tarilgan isyonlar, toj-u taxt uchun uzluksiz olib borilgan kurashlar Somoniylar davlati inqirozini yaqinlashtirgan edi. Yettisuv va Qoshg‘arda yashovchi turkiy qabilalar X asrning ikkinchi yarmiga kelib bu hududlardagi qarluq, chig‘il, yag‘mo kabi turkiy qabilalar o‘zlarining kuchli davlatlarini tuzishga muvaffaq bo‘lgan edilar. Shu davrda Isfijob (Sayram) hokimi Bilgakul o‘zini xoqon deb atab, oliy hukmronlikka da’vo bilan chiqdi .Somoniylar Isfijobni zabt etishdi. Ismoil Somoniy Tarozni egallaganidan so‘ng turkiy qabilalar G‘arbiy Qoshg‘ar yerlari tomonga chekinishga majbur bo‘lishdi. Bilgakulning «qora» degan laqabi bo‘lgan. Tarixchilar qoraxoniylarning nomi Bilgakulga nisbatan «qoraxon» deyilsa kerak, deb taxmin qiladilar. Bilgakulning avlod lari tomonidan bir necha marotaba Movarounnahrga hujumlar bo‘lib turadi. Qoraxoniylar Sotuq Bug‘Roxon hukmronligi davrida islomni qabul qilgan . Butun Tyan-Shan va Yettisuvni egallab bo‘lgandan so‘ng, qoraxoniylar Somoniylar davlati tarkibida bo‘lgan Movarounnahrga ham harbiy yurishlar uyushtiradilar. tez orada Farg‘ona va Isfijobni bosib olishga erishadilar. Ular somoniylarga tegishli bo‘lgan mulklarning kattagina qismini, xususan, Samarqand va Buxoroni ham egallaydi.Movarounnahrga to‘liq hukmronligi X asrning 40-yillarida qaror topdi X asr oxirida Somoniylar davlati o‘rniga ikkita yangi davlat: Qoshg‘ardan Amudaryogacha – Qoraxoniylar, Shimoliy Hindistondan Kasbiy dengizi janubigacha – G‘aznaviylar davlati vujudga keladi Qoraxoniylar G`aznaviylar X asr ikkinchi yarmi davomidagi sa’y-harakatlar natijasida qoraxoniylar sharqiy yo‘nalishda Balxash ko‘li — Cherchen daryosigacha (Sharqiy Turkiston) bo‘lgan yerlarni bo‘ysundirishga muvaffaq bo‘lishdi G‘arbiy yo‘nalishda esa Isfijob, O‘zgand, Murg‘ob daryosi quyi oqimlarigacha bo‘lgan hududlarni ular o‘z ta’sir doiralariga kiritib oladilar. 1005-yildan qoraxoniylar Buxoro, Samarqand va Amudaryogacha bo‘lgan hududlarni o‘z tasarruflariga kiritadilar. Qoraxoniylarning Turondagi hukmronligi 200 yilga yaqin davom etadi. Yettisuv viloyatida yuksalishni boshlagan qoraxoniylarXorazm Cherchen daryosi G`aznaviylar Siyosiy markaz Bolosog‘un va Qoshg‘ar Chag‘oniyon Farg‘ona SamarqandBuxoro 1008-yilda Mahmud G‘aznaviyning o‘zi 500 ta Jangga o‘rgatilgan fillarga ega bo‘lgan katta qo‘shin bilan qoraxoniylarga qarshi chiqadi va ularning qo‘shinini butunlay yakson qiladi. Shundan keyin qoraxoniylar Xurosonga harbiy yurish uyushtirishga boshqa jur’at etmaydi. Termiz, Qabodiyon, Xuttalon kabi Amudaryodan shimoldagi yerlar g‘aznaviylar tasarrufida qoladi Davlatni odatda «qoraxon » unvoni bilan mulug‘langan «buyuk xon» boshqargan. Xonlik taxtiga og‘a-inichilik udumi asosida sulolaning eng Yoshi ulug‘ kishisi o‘tirgan. Xonlar «qoraxon» unvoni bilan birga, tavg‘achxon, arslonxon, bug‘roxon kabi faxriy unvonlar bilan ham ulug‘langan. «Takin» (tegin) atamasi dastlab qadim turkiylarda xoqon vorisi, valiahdiga nisbatan qo‘llanilib, keyinchalik harbiy lashkarboshilar unvoni sifatida ham ishlatilgan Davlat boshqaruvi Dargoh Oliy hukmdor o‘ziga tobe bo‘lgan viloyat va shaharlarga hukmdor sulola namoyandalarini tayinlab, bu bilan, tabiiy ravishda, butun mamlakat uzra o‘z siyosatini yurgizishni maqsad qilib qo‘ygan Devonlar Viloyat (mulk)larni takinlar boshqargan. Ular mustaqil siyosat yuritishga ham intilgan ◦ G‘arbiy xoqonlikda somoniylar davrida mavjud bo‘lgan boshqaruv tizimi (bosh vazir, moliya ishlari, davlat rasmiy hujjatlarini ishlab chiqish, soqchilar boshlig‘i, xat-xabarlar, saroy ish boshqaruvchisi, muhtasib, vaqflar, qozilik ishlari devonlari) saqlanib qolgan. Shuningdek, viloyat boshliqlarini hokim, shahar boshlig‘ini rais, deb atash odati ham o‘zgarmay qolgan. ◦ Qoraxoniyar davrida ham markazdagi (dargohdagi) boshqaruv tizimiga katta e’tibor berilgan. Bunda dargoh, ya’ni oliy hukmdor bilan viloyatlar, fuqarolar o‘rtasidagi munosabatlarni uyg‘unlashtirib turuvchi hojiblar faoliyati alohida o‘rin tutgan. Somoniylardan farqli ravishda qoraxoniylar davrida hojiblar, asosan, oliy hukmdor, viloyat hokimlarining davlat va raiyat ishlari bo‘yicha eng yaqin maslahatchilari hisoblanganlar

O'xshashlar

IX-XII asrlarda o'zbek davlatchiligi, ijtimoiy-iqtisodiy hayot
Oʻzbeklarning anʼanaviy xoʻjaligi va kiyinish madaniyati
Buxoro minoralari
O’zbek davlatchiligining tarixiy bosqichlari
Saljuqiylar davrida harbiy islohotlar va qo’shin ahvoli