Qayta qurish yillarida O’zbekistonning ijtimiy-iqtisodiy hayoti - Tarix - Slaydlar

Qayta qurish yillarida O’zbekistonning ijtimiy-iqtisodiy hayoti

Yuklangan vaqt:

20.08.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2609.0205078125 KB

Ko'chirib olish

Qayta qurish yillarida O’zbekistonning ijtimiy-iqtisodiy hayoti Reja:  Qayta qurish siyosatining mohiyati.  Qayta qurish siyosatining O’zbekistonga ta’siri  O’zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy holati

KPSS etakchisi va SSSR rahbari K.U.CHernenko vafotidan so‘ng KPSS Markaziy Komiteti Bosh sekretari lavozimiga saylangan M.S.Gorbachyov oradan 40 kun o‘tgach, o‘zining g‘oyaviy prinsiplari va yangi yo‘lini ilk marta keng jamoatchilikka e’lon qildi. 1985 yil 23 aprelda Moskvada bo‘lgan KPSS Markaziy Komitetining Aprel plenumida qilgan ma’ruzasida bu fikrlar aytildi. KPSS MKning Aprel plenumi sovet jamiyati hayotining barcha sohalarini chuqur isloh qilish yo‘lini e’lon qildi. Iqtisodiy taraqqiyotni jadallashtirish, jamiyatda oshkoralik va demokratiyani qaror toptirish, KPSS MK Bosh sekretari M.S.Gorbachyov tomonidan ilgari surilgan qayta qurish siyosati vaqt e’tibori bilan 1953 - 1956, 1964 - 1965, 1982 - 1983 yillardagi islohotlardan keskin farq qilib, 1985 yilda sovet jamiyatini kompleks tarzda yangilash zaruriyatini e’tirof qilgan edi. Qayta qurishning asosiy tarkibiy qismlari ijtimoiy hayotni demokratlashtirish va tub iqtisodiy islohot o‘tkazishdan iborat ekanligi e’lon qilindi.

Qayta qurish siyosatining uch yilida ko‘zga ko‘rinarli o‘zgarishlar amalga oshirilmadi, aksincha jamiyatda KPSS tomonidan o‘tkazilayotgan siyosatga qarshi noroziliklar avj olib ketdi. Markazning ba’zi siyosiy arboblari siyosiy tizimni isloh qilish va uni tubdan o‘zgartirish lozimgini ta’kidlashgan. 1988 yilda siyosiy tizimni isloh qilish uchun “Mamlakat siyosiy tizimini isloh qilishni amaliy amalga oshirish bo‘yicha ba’zi shoshilinch chora-tadbirlar to‘g‘risida" qo‘shimcha qaror qabul qildi. Bunda SSSR Konstitutsiyasiga qo‘shimchalar va o‘zgartirishlar kiritish, shuningdek saylovlarni tashkil etish va o‘tkazish ko‘rsatilgan. Hokimiyat boshqaruvni taqsimlash ko‘zda tutilgan, lekin bunda KPSSning yetakligi saqlab qolishga harakat qilingan.

1988 yilda SSSRda mustaqil siyosiy partiyalar, tashkilotlar shakllana boshlagan. Ittifoqdosh respublikalarda ham siyosiy mustaqillikka intilish jarayoni boshlangan. O‘zbekistonda esa, 1989 yilda yangi rahbari qilib saylangan Birinchi prezidetimiz I.A.Karimov mustaqillik g‘oyasi to‘g‘ri anglagan holda bu borada amaliy ishlarni amalga oshirgan. Shuningdek, murakkab vaziyatni tahlil qilishda jamoatchilik fikrini shakllantirishda, demokratik jarayonlarning rivojlanishida, keng xalq ommasi faolligini oshirishda matbuot xodimlari, ziyolilar muhim o‘rinni egalladilar. Ular jamiyat inqrozining asosiy sababi aynan marksizm va leninizm ta’limot ekanligini ko‘rsatdilar.

Barcha ittifoqdagi respublikalar kabi O‘zbekiston iqtisodiyoti ham besh yillik reja asosida rivojlangan. U Markazdagi davlat va moliya organlari tomonidan ishlangan. Besh yillik rejalar kommunistik partiya plenumi va s’ezdlarida tasdiqlangan va ularni bajarish majburiy bo‘lgan. Ko‘p vaqtlarda bunday yuqorida ishlab chiqilgan qarorlarni mahalliy sharoitlarda bajarishning imkoni bo‘lmas edi. Bu esa, o‘z navbatida ishchi kuchi va sanoatning zo‘riqishiga olib kelgan. Bu vazifalarni bajarilmasa javobgarlikka tortilar edi, buning oldini olish uchun ko‘zbo‘yamachilik va qo‘shib yozishlar ko‘lami kengayib borgan. Ijtimoiy muammolarga e’tiborsizlik, rejalashtirishdagi kamchiliklar, iqtisodiyotning samarasizligi aholining talab va ehtiyojlarini qondirmas edi.

1980 yillarining boshida qishloq ho‘jaligi juda qiyin axvolga tushub qoldi. Axolini oziq-ovqat bilan ta’minlash uchun kartochka tizimi joriy qilindi. Ko‘p katorlik navbatlar vujudga keldi. Ma’muriy-buyruqbozlikka asoslangan davlat boshqaruvida olib borilgan tadbirlar ham nomiga bo‘lib, mavjud vaziyatning yechiminiga qaratilmagan edi, aksincha mavjud vaziyatni yanada chuqurlashtirdi. Uy-joy muammosi keskinligicha qolaverdi. Bu salbiy hodisalar natijasida ijtimoiy-iqtisodiy ahvol yomonlasha boshladi. 1988 yil oxiri - 1989 yil boshida bu qiyinchiliklar kuchaya boshladi. Natijada moliyaviy tizim izdan chiqi. Pul muomalasi va moliyada nomutanosiblik yuzaga keldi. Iqtisodiyotning barcha sohalarida taqchillikni yuzaga keltirdi bu esa, jamiyatda ijtimoiy taranglik va insonlarning noroziliga sabab bo‘ldi.

Iqtisodiy muammolar demografik holatlarda yuzaga kelgan ahvol bilan qo‘shilib, ijtimoiy masalalarni hal etishni g‘oyat dolzarb qilib qo‘ydi. O‘zbekistonda aholining turmush darajasi sobiq Ittifoqdagi respublikalar ichida eng past bo‘lib qoldi. Ma’lumotlarga qaraganda, 1990 yilda respublika aholisi 70 foiziga yaqinining jami daromadi tirikchilik o‘tkazish uchun zarur bo‘lgan eng quyi darajadan ham past edi. Ayni paytda Rossiya va Ukrainada aholining 30 foiziga yaqinigina shunday ahvolda kun kechirgandi. Mehnatga layoqatli aholini ish bilan ta’minlash ham murakkab muammo bo‘lib qoldi.

XX asrning 80-90-yillarida O‘zbekistonda yetishtirilgan paxta xomashyosining 93-94 foizi, oltinning barchasi Markazga olib ketilgan holda, mahalliy aholining iste’mol mahsulotlariga bo‘lgan ehtiyoji tobora oshib borgan. Bu ehtiyoj asosan sobiq Ittifoqning boshqa mintaqalaridan don va go‘shtning 70 foizi, kartoshkaning 60 foizi, qand, quruq sut va bolalar oziq-ovqatlarining 100 foizi va boshqa mahsulotlar yurtimizga olib kelingan. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining paxtadan boshqa hamma sohalari qisqartirilishi oqibtida o‘zbeklar faqat paxta yetishtiruvchi dehqonlarga aylantirildi. Sanoat, transport, aloqa tarmoqlari eng quyi ko‘rsatkichlarda amalga oshirildi. Ijtimoiy soha, fan, ta’lim, madaniyat va sog‘liqni saqlash rivoji Ittifoq ko‘rsatkichidan eng past darajada qoldi. Masalan, 1989 yilda Qashqadaryo viloyatida 800 ta maktabdan 300 tasi moslashtirilmagan binolarda, 966 ta sinfda pol, 1048 ta sinfda ship, 113 ta maktabda oshxona yo‘q, 114 ta maktab binosining devorlari esa nurash arafasida edi. Paxta yakkahokimligi tufayli uylarning ostonasigacha chigit ekilardi. Buning natijasida xalqimizning qadimiy dehqonchilik va chorvachilik madaniyati rivojlanmay qoldi.

Ijtimoiy-iqtisodiy turg‘unlik yillarida SSSRda siyosiy aqidaparastlik yanada kuchaydi. Bu yillarda musulmonchilik va millatchilikning barcha ko‘rinishlari yana bir karra “eskilik sarqiti” sifatida qoralandi. Bunday hol, ayniqsa, 80-yillarning o‘rtalarida, davlat va jamoat arbobi, O‘zbekiston Kommunistik partiyasi Markaziy qo‘mitasining birinchi kotibi Sharof Rashidov vafotidan so‘ng siyosiy hokimiyat tepasiga kelgan I.Usmonxo‘jaev ma’muriyati davrida yaqqol sezildi. Bu davrda respublika rahbariyati, asosan, Markazning “ko‘rsatmasi”ni to‘xtatmasdan bajarish, uni hayotga tatbiq qilish bilan shug‘ullandi, xolos. Xalqning taqdiri ijtimoiy-madaniy ahvoli Usmonxo‘jaev ma’muriyatini qiziqtirmadi.

Bu yillarda respublikada ko‘plab masjidlar, madraslar yopib qo‘yildi, ular yana omborxonalarga aylantirildi. Diniy marosimlar qat’iy cheklandi, janoza o‘qish, marhumlarni so‘nggi yo‘lga kuzatish va boshqa odatlar ta’qiqlandi. O‘rta Osiyo xalqlarining qadimiy, islomgacha mavjud bo‘lgan milliy-an’anaviy bayrami “Navro‘z” ta’qib ostiga olindi. Go‘yo Navro‘zni umumxalq bayrami sifatida nishonlash boshlanganidan bo‘yon respublikada “dinga ishonuvchilar soni ko‘paygan” emish. Kommunistik aqidaparastlar Navro‘zni ta’qiqlab, uning o‘rniga “Navbahor” bayramini o‘ylab topdi. Lekin o‘zbek xalqi yuqoridan “tushirilgan” yangi bayramini qabul qilmadi. 1990 yil 21 martdan boshlab, eng qadimiy bayramlarimizdan biri Navro‘z umumxalq bayrami sifatida nishonlandi.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

19-asrning 20-yillarida Markaziy Osiyoda xo'jalik iqtisodiy vaziyat

Mustaqillik yillarida O’zbekistonda milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning qayta tiklanishi

Mustaqillik yillarida Buxoro

O’zbekistonning tarixiy shaharlari 2

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog'iston Respublikasi