Mustaqillik yillarida Buxoro - Tarix - Slaydlar

Mustaqillik yillarida Buxoro

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1919.458984375 KB

Ko'chirib olish

MUSTAQILIK YILLARIDA BUXORO

BUXORO JAHONNING ENG KO’HNA SHAHARLARIDAN BIRI.  Buxoro jahonning eng ko’hna shaharlaridan. Bu shahar bundan yigirma besh asr muqaddam Zarafshon vodiysining quyi qismida qad ko'targan. Dastavval u daryoning Zerirud nomli quyi tarmog'ining ikki sohilida bir-biriga qarama-qarshi joylashgan uchta qo'rg'on shaklida paydo bo'lgan. Qo'rg'onlarning biri Foxira, ikkinchisi Navmichkat (ba'zan Bu - miskat), uchinchisi esa Faroviz (yoki Farobdiz) nomlari bilan yuritilgan. Qo'rg'onlar tevarak-atrofi qadimdan suvga to'la ko'l- ko'lmaklar va botqoqliklar hamda anvoyi chechaklar bilan qoplangan bepoyon dala-yu dashtdan iborat nihoyatda xushmanzara bo'lgan. Butun vodiy bo'ylab atrofni qoplab yotgan asriy qalin daraxtzor, chakalakzor va to'qaylarda son-sanoqsiz turli-tuman yovvoyi hayvonlar hamda ajoyib-g'aroyib qushlar uya qurgan. Shuning uchun bu о’lkani va unda qad ko'targan dastlabki shaharni aholi qadimda «Bug'-oro», уа'ni «Tangri bezagi», «Tangri jilosi» yoki «Tangri jamoli» ma'nolarini anglatuvchi yagona nom bilan yuritdi. Bu qadimgi uch qo'rg'onning atrofi о'sha zamonlardayoq alohida-alohida mudofaa devorlari bilan о'rab olingan edi.

Buxoro tarixiy obidalari va hozirgi zamon  Buxoro tarixiy obidalarga juda boy. Mustaqillik yillarida qadimgi me'moriy yodgorliklarning barchasi ta'mirlanib, о'zining asliy qiyofasiga ega bo'Idi. Hozirgi davrda Buxoro mamlakatimizda tobora kengayib borayotgan turizmning jozibador maskanlaridan biriga ay!andi. Buxoroga уо'l olgan sayohatchilar shaharning dovrug'ini jahonga taratgan noyob me'moriy obidalardan Ismoil Somoniy maqbarasi (9 — 1О-asrlar), Minorai Kalon (12- asr), Masjidi Mag'oki Attori (12-asr) (Chashmai Ayub (12 — 14-asr), Toqi zargaron, Toqi telpakfurushon, Toqi sarrofon ansambllari (16- asr), Ark (mil. av. 4 — 3-asrlar — 20-asr boshi) Ulug'bek madrasasi (1417), Kalon Jome masjidi (16-asr), ayniqsa Labi hovuz maydonidagi me'moriy obidalar majmui (16 — 17- asrlar) kabilarni zavq-shavq bilan tomosha qiladilar. Shuning uchun ham bu obidalar hozirgi kunda minglab sayyohlarning diqqat- e’tiborini о'ziga jalb etmoqda. 1997-yilda UNESKOning qaroriga asosan dunyoning eng ko’hna shaharlaridan biri bo'lgan Buxoroning 2500 yillik yubileyi jahon jamoatchiligi vakillari ishtirokida keng nishonlandi.

 Buxoro tarixiy obidalarga juda boy. Mustaqillik yillarida qadimgi me'moriy yodgorliklarning barchasi ta'mirlanib, о'zining asliy qiyofasiga ega bo'Idi. Hozirgi davrda Buxoro mamlakatimizda tobora kengayib borayotgan turizmning jozibador maskanlaridan biriga ay!andi. Buxoroga уо'l olgan sayohatchilar shaharning dovrug'ini jahonga taratgan noyob me'moriy obidalardan Ismoil Somoniy maqbarasi (9 — 1О-asrlar), Minorai Kalon (12- asr), Masjidi Mag'oki Attori (12-asr) (Chashmai Ayub (12 — 14-asr), Toqi zargaron, Toqi telpakfurushon, Toqi sarrofon ansambllari (16- asr), Ark (mil. av. 4 — 3-asrlar — 20-asr boshi) Ulug'bek madrasasi (1417), Kalon Jome masjidi (16-asr), ayniqsa Labi hovuz maydonidagi me'moriy obidalar majmui (16 — 17- asrlar) kabilarni zavq-shavq bilan tomosha qiladilar. Shuning uchun ham bu obidalar hozirgi kunda minglab sayyohlarning diqqat- e’tiborini о'ziga jalb etmoqda. 1997-yilda UNESKOning qaroriga asosan dunyoning eng ko’hna shaharlaridan biri bo'lgan Buxoroning 2500 yillik yubileyi jahon jamoatchiligi vakillari ishtirokida keng nishonlandi.

“ Buxoro madaniy markazi” majmui va bu yerda amalga oshirilayotgan bunyodkorlik ishlari.  Yigirma besh asrdan ziyod tarixga ega Buxoro jahon tamadduniga beqiyos hissa qo‘shgan ko‘hna va navqiron shaharlarimizdan biri. Qadimdan ilmu ma’rifat, madaniyat maskani bo‘lgan bu go‘sha ta’rifi yetti iqlimga yoyilgan.  Mustaqillik yillarida Buxoro viloyatida ham ulkan o‘zgarishlar yuz berdi. Tub maqsadi inson manfaatlari ustuvorligiga qaratilgan ijtimoiy- iqtisodiy islohotlar natijasida viloyatning sanoat salohiyati yuksaldi, aholining turmush sharoiti yaxshilanib, shahar va qishloqlar tobora chiroy ochayotir.

 Yaqinda barpo etilgan “Buxoro madaniy markazi” majmui bu yerda amalga oshirilayotgan bunyodkorlik ishlarida alohida o‘rin tutadi. 107 gektardan iborat mazkur majmuada yirik inshootlar – 700 o‘rinli viloyat musiqali drama teatri, ikki ming tomoshabinga mo‘ljallangan amfiteatr, “Ko‘hna va boqiy Buxoro” monumenti qad rostladi. Mazkur ob’ektlar Buxoroning o‘ziga xos me’morchilik an’analari va zamonaviy arxitektura andozalari uyg‘unligida barpo etildi.

Qutlug‘ Buxoro zamini  Qutlug‘ Buxoro zaminidan Abu Ali ibn Sino, Narshaxiy, Imom Buxoriy, Abdulxoliq G‘ijduvoniy, Bahouddin Naqshband, Xo‘ja Orif Revgariy kabi buyuk mutafakkirlar, ko‘plab adabiyot va san’at namoyandalari yetishib chiqqan. Ularning nomlari obidada zarhal harflar bilan naqshlangan. Bu yerda ilm o‘rganish har bir musulmon erkak va ayol uchun farz ekanini, dil Allohda, qo‘l mehnatda bo‘lishi lozimligi o‘zbek, arab va ingliz tillarida zikr etilgan.  – Tarixdan ma’lumki, qadimda Buxorodan oltin konlari topilgan. Bugungi kunda ham Buxoro tillasi asl tilla hisoblanadi, – dedi Islom Karimov. – Lekin Buxoroni sharif shaharga aylantirgan uning fidoyi, mehnatkash odamlaridir.

Prezidentimiz teatrning yangi binosini ko‘zdan kechirar ekan, bunday zamonaviy san’at saroylari tomoshabinlarning badiiy didi va saviyasini o‘stirishga xizmat qilishini ta’kidladi.  – Buxoroga kelgan, buxoroliklar hayoti bilan tanishaman, degan odam monumentda ifodalangan bu g‘oyalardan xulosa chiqaradi, – dedi Prezidentimiz. – Bu g‘oyalarni barchaga, birinchi navbatda, yoshlarimizga keng va chuqur tushuntirishimiz kerak. Barkamol avlod tarbiyasida uning ahamiyati katta. Buyuk kelajagimizni yaratishda, avvalo, mustaqil fikrlaydigan farzandlarimizga, shu yurtni yagona, betakror Vatan, deb bilgan yoshlarimizga suyanamiz. Bugun O‘zbekistonimiz erishgan buyuk marralarda, olamshumul yutuqlarda yoshlarimizning o‘rnini, ularning hal qiluvchi kuchga aylanganini ko‘ramiz.

Minorai Kalon  Buxoroning belgisi hisoblangan Minorai Kalonning barpo etilish vaqti va Rabot Malik karvonsaroyining qurilish davri Qoraxoniylar davriga to'g'ri keladi. Tarixdan ma'lumki, X asrning ikkinchi yarmida Somoniylarga qarshi turk g'ulomlaridan iborat harbiy boshliqlar ishtirokida fitna va qo'zg'olonlar boshlanib ketgan. Natijada 996-yilda turklar Buxoroda qo'zg'olon ko'targanlar va bu yerni egallaganlar. 999 yilda Nasr tomonidan shaharni egallab olinishi Movarounnahrda Qoraxoniylar hukmronligini o'rnatgan. Ular 1141 yilgacha davlat boshida turganlar.

Minorai Kalon Buxoro arxitektura  Minorai Kalon Buxoro arxitektura yodgorliklari ansamblida markaziy o'rinnl egallaydi.  Minorai Kalon qadimiy minoralar o'rtasida alohida o'ringa egadir. Ushbu noyob inshootdagi shakllarning o'zaro monandligi, mutanosibligi, geometrik uyg'unlik, ajoyib ko'rk va mahobatlilik unga chinakam go'zallik bag'ishlaydi. Puxta g'ishtlarga jilo berilib, mustahkam terilgan. Geometrik qoidalarga to'la rioya qilingan holda chiroyli va har tomonlama puxta ishlangan ushbu minora Buxoro me'morchilik maktabining noyob asarlaridandir.  Kalon minorasi baland bo`lishiga qaramay o'tgan IX asr davomida ro'y bergan ko'plab yer silkinishlarga qarshilik ko'rsatib kelgan. U keyingi davrda dastlab 1924-yilda (tanasi va muqarnaslari) ta'mirlangan. Yer ostida qolib ketgan qismi 1960-yillarda ta'mirlangan. Ustuvorlik siri inshoot konstruksiyasining to'g'ri tanlanganligi, poydevor konstruksiyasi hamda g'isht terimining sifatliligi, zilzilbardosh yechim qabul qilinganligidadir.

Minorai Kalon  Minorai Kalon bunyod etilgan davrdaRabot Malikda (hozir u joy Navoiy viloyatiga o'tgan) qurilgan karvonsaroy ham monumental arxitektura yodgorliklaridan biridir. Karvonsaroy inshooti bejirim, bezakli va naqshinkor yaratilgan. Uning old fasadida jilo berilgan yirik g'ishtlar ishlatilgan, devorlari puxta qilib terilgandir.

Minorai Kalon  Muxandis va me`mor Baqo loyihasi asosida Arslonxon qurdirgan (1127). M.k. o`rnida avval ham minora bo`lgan, u qulab tushgach, hozirgisi mustahkam qilib qayta qurilgan. Poydevori tosh va maxsus qir qorishmasidan terilgan. Yer sathidan 9 m chu-qur, bal. 50,0 m, kursisi qirrador, tanasi g`o`lasimon, tepasi gumbazli davra qafasa-ko`shk bilan bog`langan. Minora yuqoriga ingichkalashib boradi va muqarnas bilan tugaydi. Qafasasidagi 16 ravoqli darchalar orqali atrofni kuzatish mumkin. Tepaga minora ichidagi 104 pilpoya aylanma zina orqali chiqiladi. Masjidi kalon tomonidan minoraga o`tiladigan ko`prikcha bo`lgan. M.k.ning o`zagi ham, bezagi ham chorsi g`isht (27x27x4x5 sm) ganchxok lo-yida terilgan. Bezak gishti o`rniga qarab turli shaklda, sirti silliq pardozlangan.

Buxoroga asos solinishi

Vobkent minorasi  Buxoro viloyati Vobkent sh.dagi me`moriy yodgorlik (12-a.). O`n ikki qirrali supa asosga o`rnatilgan g`o`la (quyi qismining diametri 6,19 m, yuqori qisminiki — 2,81 m) shaklida rangdor, pishiq g`ishtlardan qurilgan. Bir paytlar yonida mavjud bo`lgan masjid tomonidan kirib, yuqoriga aylanma zinapoya orqali chiqilgan. Bo`rtma naqshli 10 belbog` bilan qismlarga ajratilgan, har bir qismi bir-biriga o`xshamaydigan qilib g`isht terib naqshlangan, quyisidagi naqshlar orasida qurilgan yili va qurdirgan shaxs (Sadr Burhoniddin Abdulaziz II) ning nomi kufiy uslubida yozilgan. Minoraning uchi kengaytirilib, qafasa ishlangan (diametri 3,66 m), g`isht terib ishlangan 10 ravoq orasida 10 darcha hosil qilingan, darchalarning quyisi g`isht panjara bilan to`silgan. Minoraning tashqi ko`rinishi ko`p jihatdan Minorai kalonga o`xshaydi, lekin muqarnaslari ancha sodda. Minora supasi tuproq ostida qolgan, qurilgan paytida uning bal. 2,3 m bo`lganini arxeologik tadqiqotlar ko`rsatadi. Minoraning umumiy balandligi esa 40,3 m.

Buxoro viloyatining Vobkent tumanida joylashgan Vobkent minorasi  Qoraxoniylarning Boxorodagi noibi Sadr Burhoniddin Abdulaziz II tomonidan bunyod etilgan.  Sadr Burhoniddin Abdulaziz II Qoraxoniylar davridagi amaldorlardan biri. Tug‘ilgan yili ma’lum emas. 1199-yil G‘ijduvonda vafot etgan. XII asrda Qoraxoniy hukmdorlari ham islom dinini qabul qilgan bo‘lib, diniy yer-mulklarga ham e’tibor Somoniylar davridagi darajaga ko‘tarilgan. Burhoniddin Abdulaziz XII asrning so‘nggi choragida Buxoroda sadr – vaqf yerlarining boshqaruvchisi lavozimiga tayinlangan. U Abduxoliq G‘ijduvoniyning muridlaridan biri bo‘lgan va Vobkent minorasi ham G‘ijduvoniy tashabbusi va mablag‘i evaziga qurilgan.

Chor minor  Chor minor (fors. — to`rt minora) — Buxorodagi me`moriy yodgorlik (1807). Xalfa Niyozqul qurdirgan. Ch.m. an`anaviy usulda qurilgan masjid, bir qavatli Madrasa, atrofi bir kavatli xujralar bilan o`ralgan hovlidan iborat. Sinchli peshayvon tipidagi masjid hovlining jan.g`arbiy burchagida joylashgan. Madrasaga 2 qavatli, gumbaz tomli darvozaxona orqali kiriladi. Murabba tarxli darvozaxona o`ziga xos mujassamot yechimiga ega: oldi peshtokli, to`rt burchagida to`rtta minora joylashgan (nomi ham shundan), minoralarning tepa qismi gumbaz shaklida yakunlangan bo`lib, ular sirkori koshinlar bilan bezatilgan. 2 qavatli xonaning 1qavati miyonsaroy ko`rinishida bo`lib, izoralari toshlar bilan qoplangan, tomi gumbazli, 2qavati kutubxona, kutubxonaning shifti pastak gumbazli bo`lib, sodda muqarnaslar halqasi bilan to`ldirilgan. 2qavatga minoralarning biridagi zina orqali chiqiladi.

Buxoro shaxri navqiron shaxar

Etiboringiz uchun raxmat

XULOSA  O’rta asrlarda Buxoro Markaziy Osiyodagi barcha musulmonlarning muqaddas shahri bo’lgan edi, bunda nafaqat diniy hurmat-e’tibor, balki estetik tuyg’ular ham ifodalanar edi. Buxoro shon-sharaf mujassam bo’lgan shahar deb hisoblanar edi, u yerda eng mashhur kishilar yig’ilar edi. Islomda Qur’ondan keyin ikkinchi o’rinda turgan diniy kitob – eng haqqoniy hadislarning to’plami bo’lgan «Al-jami as-sahih» ning muallifi Imom Al-Buxoriy edi. Abu Ali ibn Sino (Avitsenna) shaharga yaqin bo’lgan qishloqdan kelib chiqqan edi, u shaharda o’z faoliyatini boshlagan. Islomda eng muqaddas shaxslardan biri shayx Bahovaddin Naqshband, so’filar ta’limotining asoschisi, buxorolik misgar edi. Shayxning go’rini ziyorat qilish Makkaga borib bajarilgan haj marosimiga tenglashtirilar edi. Bahovaddin Naqshbandning maqbarasi hozir ham shaharning eng muqaddas joyi deb hisoblanadi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YHATI:  B. A. Ahmedov. O’zbekiston tarixi manbalari. - Toshkent: “O’qituvchi”. 2001.  T. S. Saidqulov. O’rta Osiyo xalqlari tarixining tarixnavisligidan lavhalar. - Toshkent: “O’qituvchi”. 1993. –B. -.  Narshaxiy. Buxoro tarixi. T., 1993.  I.K.Nazarov, I.Sh.Allayorov. Buxoro geografiney. Buxoro.,' 1994.'  Arrina. Poxod Aleksandra. M., 1962.  A.R.Muhammadjonov. Quyi Zarafshon vodiysining sug`orilish tarixi. T., 1972.  «Avesto» kitobi — tariximiz va ma’naviyatimiz— ning ilk yozma manbai (ilmiy seminar materiallari). Toshkent., 2000.  A.R.Muhammadjonov. Buxoro shahri 2500 yoshda. T., 1998 yil.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog'iston Respublikasi

Mustaqillik yillarida Qoraqalpog'iston Respublikasi 2

Mustaqillik yillarida davlat boshqaruvi tizimida amalga oshirilgan islohotlar

Mustaqillik yillarida O’zbekistonda milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analarning qayta tiklanishi

Buxoro muzeylari