O’zbekiston tarixi - Tarix - Slaydlar

O’zbekiston tarixi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1269.8310546875 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston tarixi www.arxiv.uz

Reja: 1. "O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida" . 2 Chig'atoy ulusining tashkil topishi O'lkalarning taqsimlanishi www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Prezidentimizning mustaqillikning birinchi yillaridagi eng og'ir, tahlikali, murakkab jarayonlaridan tortib, to hozirgacha yaratilgan barcha asarlari davrning tarixiy zaruriyati tufayli yuzaga kelgan. Qo'limizdagi «O'zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida» kitobi ham xuddi shunday tarixiy zaruriyat zamirida yaratilganligi bilan beqiyos ahamiyatga ega. Kitob «O'zbekiston» nashriyoti tomonidan chop etilgan bo'lib, unda asosan 1989-1992 yillarda, mamlakat tahlikali, keskin, o't-olov hal-qasi ichida turgan davrdagi voqeliklar bilan bog'liq tarixiy qarorlar, hujjatlarga murojaat qilinadi. Mustaqillikning dastlabki yillari tug'ilgan avlod bugun 19-20 yoshga kirdi, dunyoni idrok qila oladigan, o'zligini teran anglaydigan, ozodlikni chin ma'noda qadrlaydigan yoshga yetdi.Yoshi kattalar mustaqillik bilan qadamba-qadam uning quvonchiyu tashvishlari, zahmatu og'riqlari, og'ir sinovlarini boshlaridan o'tkazishgan. www.arxiv.uz

 Lekin yoshlar uchun bu ozodlik, hurlik xuddi ko'kdan, osmondan tushganday, bosib o'tgan yo'llarimiz, yo'qotishlarimiz go'yo ertakday tuyuladi. Mustaqillikning dastlabki kunlaridayoq Prezidentimiz «O'zbekistonning kelajagi buyuk bo'ladi, bu kunlar juda yaqin» deb xalqimizni ishonch bilan ertangi kunga boshlagan edilar. Lekin bizning ozodligimizni ko'rolmagan ichki va tashqi kuchlar o'zlarining g'arazli maqsadlarini amalga oshirish uchun islom dinini niqob qilib olib, «bu va'dalar bir afsona, cho'pchak, tagi puch, aldov gaplar, deb ayyuhannos solgandilar. O'tgan qisqa davrda o'sha afsona haqiqatga aylandi, asrlarga tatigulik olamshumul ishlar amalga oshdi. O'zbekiston jahon ayvonida o'z qadr-qimmatini topdi», «o'zbek modeli» dunyo miqyosida e'tirof etildi. Mazkur kitobni o'qib chiqib, bir ijodkor sifatida xalqimizning boshiga tushgan og'ir kunlar, ofatu balolardan Prezidentimizning o'z xalqiga bo'lgan cheksiz muhabbati, sadoqati, tengsiz jasorati, matonatu mardligi omon saqlab qolganligiga imon keltirdim. www.arxiv.uz

1989 yildagi Farg'ona, 1991 yildagi Toshkent, 1992 yildagi Namangan voqealarining keskin pallalarida Prezidentimiz diniy radikal kuchlarning nayrangu qilmishlariga uchgan, ko'zi qonga to'lgan olomon ichiga yonida qo'riqchilarsiz, yolg'iz o'zi hayotini xavf ostiga qo'ygan holda jasorat bilan kirib borib, xalqimizni ro'y berishi mumkin bo'lgan fojia, turli falokatlardan asrab qoldilar. O'zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi mustaqillikka qo'yilgan jasoratli qadam bo'lsa, aholiga tomorqa berish to'g'risidagi oqilona qarori xalqimizni ertangi kuniga yorug' ishonch uyg'otishi bilan birga, turmush farovonligini yuksaltirdi, paxta maydonlarini qisqarishiga olib keldi. Kitobni o'qib, hayratga tushasan kishi. Va bizga mana shunday donishmand, adolatli sarbonni boshimizga soyabon qilib qo'yganligi uchun ollohga shukronalar aytdim. Bu kitob ilgari ma'lum qilinmagan, matbuotda e'lon qilinmagan juda ko'p voqeliklardan bizni voqif qiladi, bu yorug', osoyishta, saodatli kunlarni qadriga yetishga undaydi. www.arxiv.uz

 Tabiiyki, qo'limizdagi bir burda nonni qaysi mehnat, zahmat orqali yaratilganini bilmasak, uni isrof qilamiz, qadriga yetmaymiz. SHu ma'noda mazkur tarixiy kitob yoshlarimiz uchun kechagi yaqin tariximizni bilish, idrok qilish, mustaqillikni asrash yo'lida hayot darsligidek ulug' qo'llanmadir. Bugungi murakkab, ziddiyatli davrda yoshlar qalbiga «ommaviy madaniyat»ning zaharli viruslari xavf solayotgan zamonda bu kitobning tarbiyaviy ahamiyati benazirdir. Biz ijodkorlar, targ'ibotchilar bu asarning olamshumul ahamiyatini teran singdirishimiz, ularning imon-e'tiqodini butun holda kelajakka yetkazishimiz bugungi kundan eng dolzarb vazifamizdir.  “ O‘zbekiston” nashriyot-matbaa ijodiy uyi tomonidan Prezident Islom Karimovning “O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” deb nomlangan yangi kitobi nashr etildi. Kitobdan Yurtboshimizning mamlakatimiz mustaqilligi arafasida va mustaqillikning dastlabki davrida (1989-1991 yillarda) olib borgan jo‘shqin va serqirra siyosiy-ijtimoiy faoliyatini aks ettiradigan ma’ruza va nutqlar, suhbat, maqola va intervyular o‘rin olgan. www.arxiv.uz

 Kitob shaklida ilk bor chop etilayotgan bu chiqishlarning “O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida” deb nomlanishi albatta bejiz emas. Bu kitob yaqin o‘tmishimizning murakkab tarixiy-siyosiy bosqichlarini, jumladan, tasavvur qilish ham qiyin bo‘lgan g‘oyat og‘ir va tahlikali bir vaziyatda O‘zbekiston rahbari sifatida ish boshlagan Islom Karimovning o‘lkamizni chuqur inqirozdan olib chiqish, uni qat’iyat va matonat bilan istiqlol sari boshlash, Vatanimiz mustaqilligini e’lon qilish, umumxalq saylovida g‘olib chiqib, Prezidentlik qasamyodini qabul qilishigacha bo‘lgan, tinimsiz kurashlar, keskin sinov va mashaqqatlar bilan o‘tgan faoliyat davrini o‘z ichiga oladi.  Kitobga kiritilgan nutq va ma’ruzalarda o‘sha davrdagi o‘ta dramatik voqealar, tarixiy o‘zgarishlar qanday murakkab vaziyatlarda yuz bergani, ularning tafsiloti, sabab va oqibatlari atroflicha yoritib beriladi.  Ma’lumki, 1989 yilning o‘rtalarida KPSS Markaziy Komiteti, sovet hukumati tomonidan O‘zbekistonga nisbatan qatag‘on siyosati yangi bosqichda davom ettirilib, “paxta ishi”, “o‘zbeklar ishi” deb nom olgan siyosiy kampaniyalar avj olgan edi. Kommunistik partiyaning bosh nashri bo‘lgan “Pravda” gazetasining “Oltin xazinasi ustidagi ilon” deb nom olgan maqolasida, boshqa yetakchi markaziy nashrlarda xalqimiz boshiga tinimsiz tuhmat va bo‘htonlar yog‘dirilmoqda edi. www.arxiv.uz

 Sobiq Markazdan yuborilgan, el-yurtimiz o‘rtasida “desantchilar” deb nom olgan guruhlar tomonidan qancha-qancha begunoh insonlar, butun-butun oilalar tazyiq va ta’qiblarga uchraganini jamoatchiligimiz yaxshi eslaydi.  Ana shunday og‘ir bir sharoitda Yurtboshimiz tomonidan xalqimiz qalbidagi asriy orzu – istiqlol g‘oyasi ulkan jasorat bilan ilgari surilib, uni amalga oshirish uchun tarixiy qadamlar qo‘yilgani kitobning asosiy mavzusini tashkil etadi. Agarki bu kitobning ma’no-mazmunini bir so‘z bilan ifoda etadigan bo‘lsak, Vatanimiz mustaqilligi, ta’bir joiz bo‘lsa, yangi hayot, yangi jamiyat binosi uchun zamin bo‘lgan hal qiluvchi dasturiy maqsad va g‘oyalarni Islom Karimov o‘sha dolg‘ali yillardayoq, uzoqni ko‘rgan holda, o‘ziga nechog‘lik aniq-ravshan tasavvur etgani mazkur to‘plamning har bir sahifasidan bamisoli “qizil ip” bo‘lib o‘tishini ta’kidlash o‘rinlidir.  Shu davr mobaynida o‘lkamizda ro‘y bergan Farg‘ona, Guliston, Bo‘ka, O‘sh, Namangan voqealari paytida, tarixda “GKCHP” deb nom olgan, SSSR davlatining so‘nggi kunlarida bir guruh imperiyaparast kuchlar tomonidan amalga oshirilgan siyosiy to‘ntarish chog‘ida va boshqa shu kabi o‘ta keskin vaziyatlarda Islom Karimovning yakkayu yagona to‘g‘ri yo‘lni topa olgani, xalqimizning tinchligi va xavfsizligini ta’minlash uchun kechayu kunduz tinimsiz mashaqqatli faoliyat olib borganini tasdiqlaydigan tarixiy manbalar ham ushbu kitobda o‘z aksini topgan. www.arxiv.uz

 Mamlakatimizni jar yoqasiga olib kelib qo‘ygan og‘ir ijtimoiy-iqtisodiy ahvolni o‘nglash, xalq dardiga darmon bo‘lish, yillar davomida yechilmasdan kelgan muammolarni hal etish maqsadida aholiga uy-joy qurish uchun uchastka maydonlari va tomorqa yerlari ajratish, paxta yakkahokimligiga barham berish borasida davlatimiz rahbari tomonidan keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Ana shunday chora-tadbirlar tufayli respublika bo‘yicha 700 mingta oilaga yer berilgani, muallif ta’biri bilan aytganda, kichikroq bir davlatning aholisiga teng bo‘lgan 1,5 million yangi oila paydo bo‘lgani, qurilish materiallari ishlab chiqarish, odamlarga kredit berish, o‘z xo‘jaligini yuritish uchun urug‘lik, chorva mollari va parranda ajratishga qaratilgan ulkan ishlar haqida ma’lumot beradigan chiqishlar ham shu to‘plamdan o‘rin olgan.  Bugungi kunda dunyoda “o‘zbek modeli” deb nom olgan taraqqiyot yo‘limizning asosiy prinsiplarining dastlabki kurtaklari sokin kabinetlarda emas, aksincha, o‘sha yillarda keskin siyosiy kurashlar, bahs va tortishuvlar jarayonida tug‘ilib, 90-yillarga kelib yaxlit ta’limotga aylangani haqida ushbu kitobdagi chiqishlar orqali har tomonlama tasavvurga ega bo‘lish mumkin.  Mustaqillik g‘oyalari keng qanot yoza boshlagan, xalqimiz ozodlik va erkinlikka intilgan bir paytda yurtimizning dadil qadamlarini ko‘rolmaydigan g‘arazli kuchlar sobiq Markazda ham, o‘zimizda ham topiladi. Bunday siyosiy o‘yin va fitnalarga bir misol sifatida 1991 yil 17-19 avgust kunlari – Islom Karimov Hindiston Respublikasida rasmiy safarda bo‘lgan paytda yuz bergan voqealarni keltirish mumkin. www.arxiv.uz

Chig'atoy ulusining tashkil topishi O'lkalarning taqsimlanishi www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

 Zabt etilgan o'lka va viloyatlarni Chingizxon hali hayotlik chog'idayoq o'g'illariga taqsimlab berdi. Janubiy Sibir, Dashti Qipchoq, Itil bo'yi, Shimoliy Xorazm va Darbandgacha to'ng'ich o'g'li Jo'ji va uning vafotidan keyin esa nabirasi Botuga topshirildi. Sharqiy Turkiston , Yettisuv va Movarou nnahrga uning ikkinchi o'g'li Chig'atoy ega bo'ldi. Chingizxon G'arbiy Mo ` g ' ulistonni , shuningdek, Tarbag'atoyni uchinchi o'g'li va vorisi O'qtoyga berdi. Kenja o'g'li Tulu ga esa Sharqiy Mo`g'uliston , Xitoy va Qirg ' izlar yeri tegdi. Shunday qilib, mo'g'ullar bosib olingan viloyatlarni uluslarga taqsimlash asosida boshqarishga kirishdi.  Chingizxon vafotidan so'ng (1227) O'qtoy mo'g'ullar davlatining ulug' xoqoni qilib tayinlandi. Uluslarning hukmdorlari «xon» deb yuritilardi. Ulug' xoqonning qarorgohi Qoraqurum shahrida bo'lib, u yerdan turib xonlarning xatti-harakatini qattiq nazorat qilib borar edi.  Chingizxon vafotidan keyin ham mo'g'ullarning G'arbga tomon yurishi davom etdi. 1236-1241-yillarda Rus davlati zabt etilib, Oltin O'rda davlati tashkil topadi. 1256-yilda Eron batamom bosib olinib, Xulakiylar davlati vujudga keladi. 1258-yilda Xuloku abbosiylar sulolasiga xotima beradi. Mo'g'ullar Osiyo va Yevropaning katta qismida o'z hukmronligini o'rnata olgan bo'lsalar-da, yagona markazlashgan davlat tuza olmadilar. Ulus xonlari ulug' xoqonga nomigagina bo'ysunsalar-da, amalda o'z bilganlaricha ish yuritardilar.  Chig'atoy ulusi  XIII asrning 20-yillarida Chig'atoy tasarrufiga berilgan Movarounnahr, Yettisuv va Sharqiy Turkistonda Chig'atoy ulusi tashkil topdi. Chig'atoyxonning ulusni boshqaradigan o'rdasi Elsuvi (Hi) daryosi bo'yida edi.www.arxiv.uz

 Viloyatlar va hunarmandchilik shaharlarini boshqarishda Chig'atoy o'ziga bo'ysundirilgan xalqlarning yuqori tabaqa vakillari xizmatidan foydalanadi.  Movarounnahrni bevosita idora etish ishlari hali Movarounnahr zabt etilmasdan ilgari Chingizxon huzurida xizmat qilgan xorazmlik savdogar Mahmud Yalavochga beriladi. U Xo'jand shahrini o'ziga qarorgoh qilib oladi va shu yerda turib, Movarounnahrni idora qila boshlaydi. Harbiy hokimiyat, aholini ro'yxatdan o'tkazish, soliq yig'ish ishlari dorug'achi va tavg'ach deb ataluvchi mo'g'ul amaldorlari qo'lida bo'lardi. Mo'g'ul bosqoqlari (mahalliy hokim) ixtiyoridagi ko'p sonli askarlar Mahmud izmiga bo'ysundirilgan edi. Mahmud Yalavoch shularga suyanib mo'g'ul xoqonlari talabini ijro qilar va o'zining cheksiz hukmronligini amalga oshirar edi.  Soliq turlari  Chig'atoy xonlari markaziy hokimiyat xazinasi uchun aho liga turli soliqlar solib, zo'ravonlik bilan undirib olishar edi. Ziroatchilardan olinadigan yer solig'i bu davrda «kalon» deb yuritilgan. www.arxiv.uz

 Chorvadorlarga esa «qopchur» solig'i solingan. Davlat xazinasi uchun «shulen» nomi bilan yuritilgan oziq-ov qat solig'i ham undirilgan. «Shulen» har bir podadan ikki yashar qo'y, qimiz uchun har ming otdan bir biya hisobida olingan.  Hunarmandlar va savdogarlardan «targ'u» solig'i undirilgan. Targ'u ishlab chiqarilgan mahsulot yoki sotilgan molning o'ttizdan bir qismi hajmida undirilgan. Bulardan tashqari aholiga tuz solig'i, jun va kumush solig'i solingan.  Soliqlar mahalliy amaldorlar tomonidan barot (ijara) tartibida avvaldan bir yo'la to'lab yuborilardi, so'ngra ular aholidan yig'ib olinardi. Aholidan yig'ib olish paytlarida soliqlar, shubhasiz, rasmiylashtirilgan miqdordan oshirib undirilardi.  Zo'rlik, jabr-zulmning nihoyatda kuchayishi, xilma-xil majburiy to'lov va yig'imlarning haddan tashqari ko'pligi mo'g'ullarga nisbatan norozilikni oshirib, istilochilar istibdodiga qarshi xalqning bosh ko'tarishiga olib keldi. Shunday qo'zg'olonlardan biri Buxoro vohasidagi Torob qishlog'ida ko'tarilgan xalq qo'zg'oloni bo'ldi.  * Chig'atoy — imperiya taqsimlanganda uning Chig'atoyga tekkan qismi. Keyinchalik u Chig'atoy davlatiga aylangan  * Qopchur — chorva mollari bosh sonining 2,5% miqdorida olingan soliq  * Kalon — hosilning 1/10 qismi hajmida olingan soliq  Mahmud Torobiy qo'zg'oloni  1238-yilda Buxoroning Torob qishlog'ida bosqinchilar va mahalliy mulkdorlar zulmiga qarshi qo'zg'olon boshlanadi. Qo'zg'olonga toroblik g'alvir yasovchi hunarmand Mahmud boshchilik qiladi. Tarixda u Mahmud Torobiy nomi bilan shuhrat topadi. www.arxiv.uz

Torobiyning yaqin safdoshlaridan Shamsiddin Mahbubiy va Buxoro aholisi qo'zg'olonchilarga qo'shilib qo'liga qurol oladi. O'zlarining qadrdon shahar va qishloqlarini mo'g'ullardan va ularning hamtovoq xizmatchilari — mahalliy ma'murlardan ozod qilishga otlangan kishilardan kattagina lashkar to'planadi. Mahmud Torobiy o'z tarafdorlari bilan Buxoroga kirib olgach, shahar ichidagi Robiya saroyini qarorgoh qilib oladi. Bu yerga Buxoroning sadrlari, badavlat a'yonlari, yirik yer egalarini chaqirtiradi. U o'zini Buxoro va atrof viloyatlarining xalifasi , ya'ni hukmdori deb rasmiy ravishda e'lon qilishga ularni majbur etadi. Shundan so'ng Shamsiddin Mahbubiy sadr deb e'lon qilinadi. Mahmud Torobiy Buxoroda o'z hukmronligini o'rnatgach, mo'g'ul tarafdorlari bo'lgan mahalliy amaldorlar Buxorodan qochib ketadi. Qochqin amaldorlar va mo'g'ullar noib Mahmud Yalavoch yordamida Karmana yaqinida kuch to'plab, Buxoro ustiga yuradilar. O'rtada jang boshlanadi. Mo'g'ullar yengilib, Karmanaga tomon qocha boshlaydilar. Jangda qo'zg'olon boshliq lari Mahmud Torobiy va Shamsiddin Mahbubiylar ham shahid bo'ladilar. Qo'zg'olonchilar ularning o'rniga Torobiyning ukalari Muhammad va Alini boshliq qilib saylaydilar.www.arxiv.uz

 Oradan bir hafta o'tmay, ularga qarshi mo'g'ullarning yangi qo'shini hujum qiladi. Jangda qo'zg'olonchilar tor- mor qilinib, Torobiyning har ikkala ukalari ham halok bo'ladilar. Mo'g'ullar Bu xo roni yana bosib olib, u yerda ilgarigi tartiblarni qayta o'rnatadilar.  Chig'atoy soliqlarni tartibga solishga, 1238-yilda Mahmud Yalavochni noiblikdan chetlatishga majbur bo'ldi. Uning o'g'li Mas'udbek noib etib tayinlandi. Ulug' xoqon O'qtoy Mahmud Yalavochni Pekin shahriga hokim etib tayinlaydi.  1238-yilda yuz bergan bu qo'zg'olon tarixga Mahmud Torobiy qo'zg'oloni nomi bilan kirgan. www.arxiv.uz

O'xshashlar

O’zbekiston tarixi

Avesto O’zbekiston tarixi bo’yicha eng muhim manba

O’zbekiston tarixi fanining predmeti, nazariy-metodologik asoslari, manbalari va ahamiyati

O’zbekiston sportchilari

O’zbekiston mustaqillik deklaratsiyasi