O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari - Tarix - Slaydlar

O’zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari

Yuklangan vaqt:

02.05.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12672.743164062 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEK DAVLATCHILIGINING SHAKLLANISHI VA DASTLABKI TARAQQIYOT BOSQICHLARI0102 120E09060B 0C

REJA • Davlatchiligimizning eng qadimgi davrlari. • O‘rta Osiyo Eron Axamoniylari imperiyasi tarkibida. • Aleksandr Makedonskiyning O‘rta Osiyoga istilochilik yurishlari. • Salavkiylar davlati. Yunon Baqtriya davlati. • Dovon davlati. • O'zbek davlatchiligi Kushonlar davrida. • Insoniyat tarixida savdo yo'llarining ahamiyati.13051609 01 08 01 01 1A17 01 09 1D28 01 12 01 08 01 01 01 0F

• O'zbekiston hududida tashkil topgan dastlabki qadimiy davlatlar haqida arxeologik topilmalar, qadimiy yozma manbalar, "Avesto", Beruniyning "Osor ul-boqiya" ("Qadimgi xalqlardan qolganyodgorliklar") asarlari, ko'hna yozuvlar, yunon, xitoy manbalari xabar beradi. • Ularda qadimgi ajdodlar mil. aw. 1 ming yillik boshlarida temirni kashf etishi, tog' jinslaridan foydalanishi, ulkan sun'iy sug'orish inshootlari barpo qilganliklari bayon etiladi. • Bunday ishlarni faqat e'tiborli va nufuzli kuchga ega bo'lgan davlat uyushmasigina amalga oshirishi mumkinligi barchaga ayon.01 01 14100F07 14100F07 32 1B05180E0B07 32 23 100810 160E0B0A0B 01 1D 040A080D 21 041018 01 1B0E0B0F10160C 0513100C 15

VIII-VII асрларда Ватанимиз ҳудудларидаги дастлабки давлатлар Катта Хоразм Бақтрия Саклар ва массагетлар конфедерацияси 0A 42 48 4B 4E 46

Милоддан аввалги VII – VI асрларда Ватанимиз ҳудудида шаклланган илк давлат тузилмалари Катта Хоразм Қадимги Бақтрия Амударё қуйи ҳавзасидан Туркманистон жанубига қадар; Шунингдек, Ўрта Осиёнинг Марказий туманларини ўзига бирлаштирган Ўрта Осиёнинг кенг ҳудудларини ўз назоратида тутган қабилалар конфедерацияси Ўзбекистон жануби. Жанубий-шарқий Ўрта Осиёнинг катта ҳудудларини, жумладан, ҳозирги Сурхондарё, қисман Зарафшон, Амударё юқори оқими, шунингдек, Афғонистон шимолини ўз назоратида тутган қабилалар конфедерацияси52 42 48 55 56 42 59 5A 5C 5E 3D 453F 5E 4243 3E 4C 46 5D 60 5D 42 5A 4E 62 634C 54 56 54 3E 4C 46

Бақтрия нисбатан барқарор бўлганлиги билан ажралиб туради. «Катта Хоразм» «ишлаб чиқаришнинг Осиё усули»га эга бўлган давлатларнинг қадимги шарқ типига мансуб эди. Саклар ва массагетларнинг конфедерацияси эса чорвадор турларнинг кўчманчи ва ярим кўчманчи қабилаларнинг ҳарбийлашган давлатидан иборат эди.4B 455F 3D 6548 67 43 3B 54 4E37 46 67 46 46 423739 3F

Милоддан аввалги VIII-VII асрларда Ватанимиз ҳудудида шаклланган илк давлат тузилмалари • Амударё қуйи ҳавзасидан Туркманистон жанубига қадар; Шунингдек, Ўрта Осиёнинг Марказий туманларини ўзига бирлаштирган Ўрта Осиёнинг кенг ҳудудларини ўз назоратида тутган қабилалар конфедерацияси1. Катта Хоразм • Ўзбекистон жануби. Жанубий-шарқий Ўрта Осиёнинг катта ҳудудларини, жумладан, ҳозирги Сурхондарё, Қашқадарё, қисман Зарафшон, Амударё юқори оқими, шунингдек, Афғонистон шимолини ўз назоратида тутган қабилалар конфедерацияси2.Қадимг и Бақтрия52

Бақтрия подшоҳлиги ҳудудига: Ўзбекистоннинг Сурхондарё, Қашқадарё вилоятлари Тожикистоннинг жануби Афғонистоннинг шимоли- шарқий ерлари кирган4B 5D41 5537 59 56 5437

ҚАДИМДА ЎРТА ОСИЁДА ЯШАГАН САК ҚАБИЛАЛАРИСака –Хаумаварка: Улар асосан ўлканинг шимоли-шарқий қисмида, яъни Муғроб водийси, Амунинг юқори оқимида, Олой, Фарғона водийсида яшаганлар Сака – Тиграхауда: (Чўққи қалпоқ кийганлар). Улар Амунинг қуйи оқими ва Сирдарёнинг ўрта ва қуйи оқимидан то орол шимолигача бўлган кенг чўлли ҳудудларда жойлашганлар Сака – Тиай Тара-дарайя : Каспий шимолида, Урал тоғ олди минтақаларида яшаганлар49 3C 51 47 49 47 5A 41 2A 2E 4B 5C 44 47 5D 33 23 47 2A 41 33 36 4E 59 01 48 543F 3D 403F 4D

 Yunon tarixchilaridan birinchi bo‘lib “tarixning otasi” Gerodot (mil.avv. V asr) O‘rta Osiyo xalqlari haqida ma’lumotlar beradi.  Gerodot o‘zining mashhur “Tarix” kitobini mil. avv. 455-445 yillarda yozgan.  Bu o‘rinda shuni ta’kidlash joizki, Gerodot O‘rta Osiyo viloyatlarining birortasida ham bo‘lmagan.  Shuning uchun ham O‘rta Osiyodagi xalqlar, viloyatlar joylashuvidagi nafaqat aniq, balki umumiy chegaralaridan ham bexabar bo‘lgan.  O‘rta Osiyo viloyatlari haqida esa, o‘zi eshitgan hikoyalari, surishtirib bilganlari asosida yozgan.02 62 0A 10 0C 19 02 68 6E0C 06 10 02 1B 01 02 6B0D 17 0E 02 01 0D

 Misol uchun Gerodot massagetlar haqida shunday xabar qiladi: “Bug‘doyni massagetlar ekmaydilar, chorvachilik va baliqchilik bilan (Araks daryosida baliq serob) shug‘ullanadilar hamda sut ichadilar.  ichida ulug‘langan yagona xudo - bu Quyoshdir, Quyoshga ular otlarni qurbon qiladilar, chunki xudoga dunyodagi eng chaqqon - tezchopar jonliqni qurbon qilish lozim deb o‘ylaydilar”.03 6C 1F1728 0C 08 1510080810130509 04101107 08 07220D10 03 07220D07 6E 14071110 220D1014140A0B0C 110A0307

Юртимиздаги илк давлат тузилмаларида яшаган аҳоли машғулоти турлари Деҳқончилик ва боғдорчилик Чорвачилик Ҳунармандчилик Савдо-сотиқ70

Shunday qilib, miloddan avvalgi VII–VI asrlarda ilk temir davriga o`tilishi bilan O`zbekistonda dastlabki yirik davlatlar vujudga keldi, shaharlar barpo etildi, dehqonchilik, hunarmandchilik va dehqonchilik jadal sur`atlar bilan rivojlandi. Qadimgi Sharq mamlakatlari bilan yaqindan madaniy munosabatlar o`rnatilgan edi.

• Miloddan avvalgi VI asr o`rtalarida Qadimgi Fors shohlari sulolasidan bo`lgan Ahamoniylar tarkibiga jahonning barcha yirik mamlakatlari va shaharlari kirgan imperiya barpo etishga harakat qila boshladilar.Ahamoniyla r davlati Kir II hukmronligi davrida Midiya, Lidiya (Kichik Osiyo) va Bobil (Mesopotamiya) bosib olindi. Muvaffaqiyatlardan quturgan Kir II O`rta Osiyoga lashkar jo`natdi. U O`rta Osiyo hududini bosib olishga harakat qilib ko`rgan ilk fors podshosi bo`lgan. Miloddan avvalgi 545 va 540-yillar oralig`ida u Parfiya, Marg`iyona va Baqtriyani bosib oldi.

Ватанимиз халқларининг ажнабий босқинчиларга қарши озодлик кураши Ахамонийлар шохи Кир II ( Кир II нинг Ўрта Осиё ҳудудларига иккинчи юриши мил. ав. 539-530 йилларни ўз ичига олади)га қарши массагетлар маликаси, мард ва жасур аёл Тўмарис Аҳоманийлар шоҳи Доро I (522-486) га қарши мил. ав. 522 йилда Марғиёнада кўтарилган рада бошчилигидаги халқ қўзғолони Македониялик Искандар Зулқарнайн (Александ, Македония подшоси Филип II нинг ўғли) га қарши Мил. ав. 329 йил кузида сўғд халқининг мард ўғлони Спитамен бошчилигидаги халқ қўзғалони3C 45

Ahamoniylarning O‘rta Osiyoga kirib kelishi. Miloddan avvalgi VI asr o‘rtalarida qadimgi Eron hududida ahamoniylar sulolasi asos solgan Fors podsholigi hukmdorlari o‘z oldilariga yurtimiz Turonni bo‘ysundirish maqsadini qo‘ydilar. Kir II qo‘shinlari bilan.0203040506070809 16 0403 060A

Sulola vakili shoh Kir II bu maqsadni amalga oshirish uchun dastlab ajdodlarimiz massagetlar yurtini bosib olishga qaror qildi.6B0E110A11 75 10 0E22 101E0F0A0F11 15 160E1809070B07 0A1107080D1310

Kir II ning hujumi arafasida massagetlar yurtida malika To‘maris hukmronlik qilardi. Malika To‘maris 22 09 0609

Oqila va jasur hukmdor To‘maris haqida ko‘p hikoya va rivoyatlar saqlanib qolgan. Shulardan biri Gerodotning «Tarix» kitobida keltirilgan.0E1B08 03 21 12060F 0308 0B08 11 1516170F 10

Yovuz Kir II massagetlar yurtini bo‘ysundirish uchun miloddan avvalgi 530-yilda Amudaryoni kechib o‘tdi.62 1510 040A63 150711 6A 6D 0A63

Hal qiluvchi jang oldidan Kir II hiyla yo‘li bilan To‘marisning o‘g‘li Sparganisni asirga tushirdi.25040A 2304 22 09 21 06 271F 04

To‘maris bor qo‘shinini yig‘ib, Kir II ustiga yurish qildi. To‘maris jangga otlanmoqda Ikki tomon o‘rtasida dahshatli jang bo‘lib o‘tdi. Jangda Kir II o‘ldirildi.21 09 33 0510 0D12 2209181C 2309 0D

Massagetlar dan bir yigit Kir II ning kesilgan boshini To‘marisning oyog‘i ostiga tashladi.1604 1704070D13080B0D09 22 12 13 21 0609060C 100411

Malika Kir II ning boshini qon to‘ldirilgan meshga solishni buyurdi va baland ovozda: «O‘g‘limni o‘ldirding, yurtimning qonini ichmoqchi bo‘lding. Tirikligingda inson qoniga to‘ymagan eding. Mana, endi to‘yguningcha ich, To‘maris jangga otlanmoqda. qonxo‘r!», deb xitob qildi.16040A08 05 1D 0817 02 11 0218 1A 1B 11 0D 07

Massagetlar bilan Kir II o‘rtasidagi bu urush tillarda doston bo‘ldi. «Mening bilishimcha, urushlar ichida bunday urushni hali hech kim ko‘rmagan», deb yozgan edi Gerodot hikoyasining yakunida.16 13 06 1D 17 29 1D0B 2B14

GERODOT  Gerodot massagetlarning asosiy kuchlari bilan forslarning jangi to`g`risida shunday hikoya qiladi: «Bu jang... barcha janglardan ham dahshatlirog`i edi. Avval har ikki dushman kuchlar bir-biriga qarshi jangovar saf tizishib, kamondan o`q yog`dirishdi.  O`qlari tugagach, ular qo`llariga xanjar va nayzalar olib, dushmanga qarshi tashlandilar. Jang uzoq davom etdi.  Hech kim chekinishni xayoliga keltirmasdi. Ko`p qon to`kildi. Nihoyat, massagetlarning qo`li baland keldi. Fors qo`shinlarining ko`pchiligi qirildi. Jang maydonida Kir II ning o`zi ham halok bo`ldi».353637 03 10 78 65 09 79 03 01 2A 24 03 0E 1A 7B 1F

Shiroq jasorati . Kir II halokatga uchragan bo‘lsa-da, ahamoniylar Turonni bosibm olish niyatidan voz kechmadilar.0102030405 21 22 1D 04 1306 07080904 1214

Saklar dushmanga qattiq qarshilik ko‘rsatdilar. Buni saklar qabilasiga mansub Turonning mard o‘g‘loni Shiroq jasorati misolida ko‘rish mumkin.270412 1104 270308

Shiroq qabiladoshlariga bosqinchilarni yo‘q qilish rejasini aytdi va o‘zining quloq, burnini kesishlarini talab qildi.27 1B04 13 09060F1B 0B1423 06 131D 121411 10040A

Turonning mard o‘g‘loni Shiroq dushman qo‘lida halok bo‘ldi. Lekin xalqini, Vatanini bosqinchilardan saqlab qoldi. Doroning qo‘shini sahroda qolib ketib, halokatga uchradi.Shiroq dushmanlar orasida21 060F0C0F0A 171D1103 03040A 2E 19 1306111B08072603080A 11 30 11 03040A061204100C040D 12

DORO I NING SAKLARGA QARSHI YURISHI Miloddan avvalgi 522-yilda Ahamoniylar sulolasi vakillaridan biri Doro I taxtga o`tirdi. Doro I hukmronligining birinchi yili Marg`iyonada fors istilochilariga qarshi yirik xalq qo`zg`oloni ko`tarildi. Qo`zg`olonga Frada rahbarlik qiladi. Qo`zg`olonchilar bilan forslar qo`shinlari o`rtasida hal qiluvchi jang miloddan avvalgi 522-yilda bo`ladi. Fradaning o`zi asirlikka olinadi va miloddan avvalgi 521-yilda qatl etiladi. Bu voqea haqidagi ma`lumot Behistun bitiklarida uchraydi.38 2F1D 18 08 782A25 2D 14 1E0B 25 14 1C 7B25 72 04

Behistun bitiktoshi Miloddan avvalgi 52l- 5l8-yillarda shoh Doroning farmoni bilan Erondagi Kirmonshoh shahri yaqinida qoyatoshga chekilgan Behistun bitiklarida O’rta Osiyo xalqlari eslatib o’tiladi.32 230A 2C0B 38 0C 270A 07 2002 0C 40 0F

Эллинизм маданияти Юнонларнинг шарқий ҳудудларда хийла узоқ давом этган ҳукмронлиги давомида юнон маданияти бу ҳудудларга ёйилиб ва айни пайтда Шарқ халқлари маданияти билан ўзаро сингишиб, бир- бирини бойитиб бордики, бу ҳол эллинизм номи билан машҳур бўлди. 41 28 3334 2C 3F 3A 04 3F 01

 Мил. авв. VI аср ўрталарида Мидия (Эрон тоғлигининг шимолий-ғарбий қисмидаги тарихий вилоят)да аҳамонийлар давлатининг ташқи юришлари кучаяди;  Мил. авв. 530 йилда Форс подшохи Кир II нинг Ўрта Осиёга юриши ва унинг саклар маликаси Тўмарис томонидан мағлубиятга учраши  Мил. авв. 519—518 йилларда Доро I Ўрта Осиёдаги сак қабилалари устига юриш қилиб, уларни мағлубиятга учратган;  Широк жасорати;  Форслар томонидан истило қилинган барча мулклар сатрапликларга бўлиниб, уларни сатраплар бошқарган. Сатраплар аҳамоний подшолари томонидан тайинланган. Ўрта Осиё мулклари тўртта сатрапликдан иборат бўлган, жумладан, Каспий бўйида яшовчи кўчманчи қабилалар XI сатраплик, Бақтрия XII сатраплик, Саклар ўлкаси XV сатраплик, Хоразм, Сўғд ва Парфия XVI сатрапликни ташкил қилган;  Мил. авв. 540-530 йиллардан мил. авв. 330 йилга қадар Ўрта Осиё мулклари Қадимги Форс подшолиги таркибида бўлган;  Оромий алифбосига асосланган ўз ёзувларига асос солинган. 04 3E2C3F1C0C 2A 33 04 3E2C3F1C0C 25 04 3E2C3F1C0C 4B 04 3A 04 5C 37 34 37 30 47 04 3E2C3F1C0C 24 04 3D

ЎРТА ОСИЁ ИСКАНДАР ЗУЛҚАРНАЙН ВА САЛАВКИЙЛАР ҲУКМРОНЛИГИ ОСТИДА • Мил. авв. 336 йилида Искандар Македонияда тахтни эгаллаган. У кейинчалик Александр Македонский ёки Македониялик Искандар номи билан машҳур бўлган; • Искандар 10 йил мобайнида Кичик Осиё, Сурия, Финикия, Миср, Эрон, Ўрта Осиё ва Ҳиндистон мамлакатларини забт этган; • мил. авв. 329-327 йилларда Ўрта Осиёга юриш қилган; • Ўрта Осиёда Искандарга қарши миллий озодлик ҳаракатлари кучайган; • Спитамен жасорати; • Мил. авв. 323 йилда Искандар вафотидан сунг унинг салтанати Миср, Македония ва Салавкийлар давлатларига бўлиниб кетган; • Мил. авв. IV аср охири - III аср ўрталарида Ўрта Осиё Салавкийлар давлати таркибига кирган; • Салавкийлар давлати амалда мил. авв. 312 йилдан 64 йилга қадар мавжуд бўлган; • Унинг таркибига Бобилдан Сирдарё ва Ҳинд дарёси бўйларига қадар бўлган ерлар кирган. Давлатнинг пойтахти дастлаб Бобил шаҳри бўлган, кейинчалик у Антиохияга (Сурия) кўчирилган.5D 4E 01 3E 7C38 3E 01 4E 3E 7C34 01 242C 01 3C 2D 01 47 01 3E 30 37 01 3E 47 01 47 2A27 01 5A 37 26 5D

• Македониялик Александр вафот этади. МИЛ.АВ 323 ЙИЛ нинг 13 ИЮНИ да У яратган давлат уч қисмга бўлиниб кетади. Булар : МАКЕДОНИЯ МИСР СУРИЯ Бу давлат ва шаҳарлар Александрнинг энг яқин лашкарбошилари томонидан бошқарилган 4B555621 5955 4443445A 08085B 55 4847 5E08 4C 4B4F 4B55 6B5E

Узоқ давом этган ўзаро урушлардан кейин, МИЛ. АВВ 312-ЙИЛДА Македониялик Александрнинг лашкарбошиларидан бири САЛАВКА Бобил давлати ҳукмдори бўлди. Салавка давлати таркибига Месопотамия, Эрон, Парфия, Бақтрия, Сўғдиёна, Марғиёна кирар эди. Ўз давлати таркибига кирган Ўрта Осиёни Салавка сатрапликларга бўлди.5E 54 5F 4C 4B55 4F57 4B474C 4F 42476D4C 624351 6B4F 08 484752 62

Уларнинг ҳар бирига сатрап ҳукмронлик қилар эди. Давлат мудофааси ва қўшинларни ташкил этиш билан собиқ лашкарбошилардан тайинланган стратег шуғулланар эди. МИЛ.АВВ 293 ЙИЛДА САЛАВКА Шарқий вилоятлар−Парфия, Марғиёна, Бақтрия, Сўғдиёна ноиби этиб ўз ўғли Антиохни тайинлаган. 4B 595556684F 7647 52 4B 6B 63

САЛАВКА

• Салавка вафотидан сўнг АНТИОХ улкан давлат ҳукмдорига айланди ва 20 йилча мамлакатни бошқарди. МИЛ.АВВ 280 ЙИЛДА Юнон-македон босқини даврида издан чиққан турмуш тарзи Сўғдиёна, Бақтрия ва Марғиёнада аста-секин тиклана бошлади. Бу ерларда янги манзилгоҳлар, шаҳарлар бунёд этилди. Савдо-сотиқ, ҳунармандчилик ва деҳқончилик ривожлана бошлади. Бақтра, Мароқанда, Марғиёна Антиохияси (Марв), Термиз йирик шаҳар ва маданият марказларига айланди. 01 6B 4F 08 5F 52 4B55 3D 59

АНТИОХНИНГ ТАНГАДАГИ ТАСВИРИ

Ўз навбатида юнонлар ҳам Бақтрия биносозлик ва ҳунармандчилик анъаналарини ўзлаштирдилар. Бақтрияда юнон ёзуви, юнон оғирлик ўлчов бирликлари, пул муносабатлари, ҳунармандчилик ва санъат буюмлари намуналари тарқалди. Бу юришлар провардида Ғарб ва Шарқ ўртасида маданий муносабатлар ва алмашинув кенгайишига олиб келди.Юнон-македон истелоларидан кейин Ўрта Осиё тарихида антик ёки эллинлаштириш даври бошланди. 74 6E 64 70 44 64 46 5C44 47444A434C

Бақтрия салавкийлар салтанатидан ажралиб чиқади ва мил.ав. 250 йилда унинг давлат мустақиллиги қайта тикланади. Унинг таркибига Бақтрия (ҳозирги Қашқадарё, Сурхондарё, Тожикистон жануби), Суғдиёна (Зарафшон воҳаси), Ҳозирги Афғонистоннинг шимоли Турманистоннинг шарқий ерлари - Марғиёна ҳам кирган4B 40 3D 4B 59 4E 81 59 46

Юнон-Бақтрия деб аталишининг боиси: Унинг маркази Бақтрия ҳудудлари эди, Ҳукмдорлари эса асосан юнон аслзодалари бўлган. 70

 Бу давлат мил.авв. 250 йилда ташкил топган;  Бу давлатнинг асосини Бақтрия мулклари ташкил қилиб, юнон ҳукмдорлари томонидан бошқарилганлиги учун тарихда Юнон- Бақтрия давлати деган ном олган;  Евтидем, Деметрий, Евкратид сингари ҳукмдорлар даврида Ҳиндистоннинг шимоли-ғарбий қисми ҳамда Амударё ва Сирдарё ўртасидаги ерлар ҳам унинг таркибига қўшиб олинади;  Пойтахти Шимолий Афғонистондаги Бақтра шаҳри булган;  Унинг тараққий қилган даври мил. авв. III асрнинг иккинчи ярми ва II асрнинг биринчи ярмига тўғри келади;  Мил. авв. II асрнинг учинчи чорагида Шарқий Туркистон орқали кириб келган кўчманчи юечжи қабилаларининг ҳужумлари натижасида бутунлай тугатилади;  Македониялик Александрнинг юришлари натижасида Ўрта Осиёга юнон (эллин) маданияти кириб келди, маҳаллий маданият билан қўшилиб, уйғунлашган янги маданият таркиб топди ва у эллинизм даври деган ном олган. 04 55 04 55 2D 55 04 7F 6F2C31 40 04 7A352B34 04 5A 70 04 3E 332C282C370C 3127 04 3E 4B 2A40 2627

Парфия давлати Асосчиси Аршак Даврий чегараси III аср ўрталари - милоднинг III асри 20 йиллари Пойтахти Ҳозирги Ашхабод шаҳри яқинидаги қадимги Нисо7A2728 13 13 81 4D

Қанғ давлати Ўрта Осиё юнон-македон истилоси ва салавкийлар сулоласи ҳукмронлигидан кейин мил. авв. III аср бошида ҳозирги Тошкент воҳасида ва Сирдарёнинг ўрта ва шимолий оқими ҳудудларида вужудга келган. Мамлакат аҳолисининг асосий таркибини туркий этнослар ташкил этган. Уларнинг анча қисми ўтроқ ҳаёт кечирганлар. Аҳолининг маълум қисми кўчманчилик билан шуғулланган. III аср ўрталарида Қанғ давлати заифлаша бошлади. Қанғ давлатидан биринчи бўлиб хоразм ажралиб чиқди. Хоразм давлатининг пойтахти дастлаб ҳозирги Тупроққалъа шаҳар ҳаробаларининг ўрнида бўлган. 5537 5D39 424346 47 47 523740 3D 56 0F 3B3747 3B3747 423739

ҚАНҒ ДАВЛАТИ Мил. авв. III аср ўрталарида ташкил топган Ҳудудлари: Тошкент соҳаси, Талас водийси, қисман Чу водийсининг қуйи оқимидаги ерлар, Амударё ва Сирдарёдаги ерлар, Хоразм Қанғ подшоларининг иккита: ёзги ва қишки қароргоҳлари бўлган. Ёзгиси – Ўтрор, қишкиси – Қанқа – ҳозирги Тошкент вилояти Оққўрғон туманида жойлашган Қанғда подшо билан бирга оқсоқоллар кенгашининг ўрни ҳам катта бўлган. Вилоят бошлиқлари жобу ёки ёбу деб аталган Қанғ давлатининг энг кучайган даври: мил.авв. II-I асрлар Қанғ шаҳарлари Ўрта Осиёнинг бошқа шаҳарлари каби қалин ва баланд деворлар билан ўралган Деворларининг ташқарисида қалъа атрофи гир айлантирилиб чуқур ва кенг қилиб ҳандақ қазилган. Шаҳарлар ичида мустаҳкам истеҳком (арк) ва шаҳристонлар-нинг ҳам мудофа деворлари бир неча деворлари, бир неча дарвозалари бўлган Тошкент воҳасидан топиб ўрганилган Қовунчи маданияти қанғарларга тегишлидир5556 3E2C 6F25 352A 4927 3C 36 4927 802C 55 4927 26 4D 2A 26 26 32

Даван давлати Мил. ав. II аср охирлари. Фарғона водийсидаги давлат Фарғонада 300 минг нафар аҳоли яшаган. Унинг 70дан зиёд катта-кичик шаҳарлари бўлиб, уларда савдо-сотиқ, ҳунармандчилик юксак даражада ривожланган. Мамлакат пойтахти Эрши (ҳозирги Андижон вилоятнинг Марҳамат туманида жойлашган) 71 52 77 41 42 52 52

• Бу давлат ва ундаги шаҳарлар мавжуд бўлиб, Фарғонада жойлашган.МИЛ.АВВ III АСРДАН ТО МИЛОДИЙ II АСРГАЧА • Тарихчилар учун муҳим бўлган унинг ташкил топган ва инқирозга учраган йиллари аниқланмаган. Довон тарихида (Хитой манбаларида бу ўлка шу ном билан тилга олинади), бошқа манбаларда Паркана дейилган. 4B55 4F 4B 4F 01 79 46 4A47 4344 6F4342 4744 68 26 4647 63 4A43 624E 7147

Довон давлати тарихи ҳақидаги батафсил маълумот Хитой йилномаларида учрайди ва улар милодий I-II аср ларга оиддир. Хитой тарихчисининг ёзишича, бу давлат аҳолиси 70 дан ортиқ шаҳарларда истиқомат қилган. Масалан, Довонда бўлган хитой сайёҳи Чжан Сян шундай ёзади: “Довон диёрида 70 тача шаҳар бор, аҳолисининг сони бир неча юз мингга етади. Ўқ-ёй ва найзалар билан қуролланишган. Халқи от чоптириб, ўқ отишда машҳур”. Бошқа бир хитой солномасида: “Анси (Эрон) шаҳарлари Довондагига ўхшашдир”, деб ёзилади. 4B 81 6D5F 73 50 615F 64 68

• Мил. авв. III асрдан мил. II асрга қадар мавжуд бўлган; • Даван давлати ҳақидаги маълумотлар кўпроқ Хитой манбаларида учрайди. Мил. авв. III аср манбаларида бу давлат «Даван», кейинроқ эса «Бохан» ҳамда «Полона» номлари билан эслатилади. Уларда Даваннинг 70 та шаҳри булгани қайд этилган; • Даван давлатининг чегаралари шимолда Кангюйлар мамлакати ва ҳозирги Тошкент воҳасигача, жанубда эса Юечжилар давлатига қадар чўзилган; • Эрши шаҳри (ҳозирги Марҳамат) қадимги Даван давлатининг пойтахти бўлган; • Даван давлати ўзининг «самовий» отлари билан шуҳрат қозонган. Уларнинг довруғи Хитойга ҳам етиб борган. Хитойликлар Фарғона отларининг қаноти борлигига ишонишган ва уларни илоҳийлаштиришган; • Мил. авв. 104-101 йилларда хитойликлар икки марта Фарғонага бостириб кирган.01 3E 01 4D 3E 2D 37 01 4D 32 01 762841 37 01 4D 5A 35 01 3E 332C283827

Хитой ҳукмдорлари бир неча бор бу давлатни босиб олмоқчи бўлдилар, бироқ уларнинг ҳаракатлари беҳуда кетди. Хaн сулоласи даврида Ши мулклари Довон давлатининг шимолий туманларини ташкил этарди ва шимолда Қанғ давлатигача, жанубда эса юэчжилар давлатигача борарди. Хитой тарихчиларининг гувоҳлик беришича, Довон давлати ҳудудлари ҳозирги ТОШКЕНТ воҳасигача борган. 7A43 4E 624D 7A0644 08 7643 08 48 52 7D 7A 484752 79 08 624E

Ҳарбий юришларнинг бирида улар Довон давлатининг пойтахти ЭРШИ ни қўлга киритдилар, бироқ аҳолининг тазйиқи остида товон эвазига уни ташлаб чиқишга мажбур бўлдилар. Довон давлати Хитой ва Шарқнинг бошқа шаҳарлари билан бўлган халқаро савдода муҳим ўрин тутган. Хитой ҳукмдорларини кўпроқ Фарғонанинг зотли отлари қизиқтирарди. Отлар наслининг бирига улар, ҳатто, “САМОВИЙ” деб ном берганлар. 86 62 48 416C 44 4C 6243514E 4A4745 4A 4A476D 46 68 624342 7A434A 4E 6E 836B 48

Фарғона давлатининг ШЎРАБАШАТ, УЧҚЎРҒОН сингари ва бошқа кўплаб шаҳарлари атрофидаги аҳолиси ерни ишлаш, буғдой ва шоли етиштириш, боғдорчилик ва узум етиштиришда катта ютуқларга эришган.Олимларнинг аниқлашича, МИЛОДИЙ II АСР да Фарғона давлати барҳам топган.“ Самовий отлар” мукаммал ва гўзал кўринишга эга бўлган. Қадимшунослар топган далиллар Хитой солномаларидаги маълумотларни тасдиқлайди. • Фарғона юксак тараққий этган, аҳолиси кўп сонли, яхши қуролланган ва машқ кўрган қуролли кучларга эга давлат бўлган.МИЛ.АВВ II-I АСРЛАРД А8047 76746C 50 624E 436D42 4D 47 4B 48 4A 83 6B 62 504E42 01 80 47 615F 615F 4B55 13 4F 4F

МИЛ.АВВ 140-130 ЙИЛ лар ораларида кўчманчи юэчжи қабилалари Юнон-Бақтрия давлати ҳудудига бостириб кирганлар. Кушонлар Шимолий Бақтрия ерларига кўчиб келиб ўрнашдилар. Бирлашган беш юэчжи қабиласининг биринчи ҳукмдори КУДЗУЛА КАДФИЗ бўлди. Тарихда бу қабилалар “КУШОНЛАР” номи билан тилга олинади. Кушонларнинг Юнон-Бақтрия давлатига бостириб кириши унинг узил-кесил бўлиниб кетишига олиб келди. 4B 5955 42 4C63 61 48 4C43

Кушонлар (Юечжилар) сулоласи хонадони Гуйшуан (Кушон) Хюми Шуанми Хисе Думи 48 61 52 5D54 584B 3A 01 582C30 01 4D 01

Кудзула Кадфиз ҳукмдорлиги даврида Афғонистон ва Кашмир Кушон давлатига қўшиб олинган. Унинг вориси ВИМА КАДФИЗ ҳукмронлиги даврида Кушон давлати ҳудуди янада кенгайган. Подшо КАНИШКА ҳукмронлиги даврида пойтахт Бақтриядан Пешоварга кўчирилади. 66 48 66 5E 5755 6E 484752 71 66 08 484752 714D6D

Кушон давлати эса улкан салтанатга айланади. Унинг ҳудуди Ҳиндистон ва Хўтандан Ўзбекистоннинг жанубий вилоятлари ва Афғонистонгача бўлган ҳудудларни қамраб олади. Рим, Парфия, Хитой давлатлари қаторида Кушон давлати ҳам улкан империялардан бирига айланади. • тўхтовсиз урушлар оқибатида Кушон давлати инқирозга юз тутди ва IV асрда парчаланиб кетди.МИЛОДИЙ III АСРДА 66 5E 74 4F 4E 6C 66 62 01 4A 66 52 4B55 13

Вима Кадфиз ҳукмронлиги давридан Кушон подшолиги шаҳарларида ҳукмдор номи кўрсатилган танга зарб қилиш бошланди. Ҳукмдор пул ислоҳоти ўтказади, зарб қилинган тангалар қадри ошади. Тангалар олтин, кумуш ва мисдан зарб қилинган. МИЛОДИЙ I-II АСР ларда Канишка ҳукмронлиги даврида (милодий 78-123 йиллар) Кушон подшолиги ўз тараққиётининг чўққисига эришади. Янгидан-янги шаҳарлар бунёд этилади

Ҳиндистон, Хитой ва Рим империяси билан савдо ва элчилик муносабатлари йўлга қўйилади. Кушон давлати ёдгорликлари бўлмиш ҲОЛЧАЁН , ДАЛВАРЗИНТЕПА, АЙРИТОМ, ЗАРТЕПА, ҚОРАТЕПА ва бошқаларни ўрганиш жараёнида аниқланган топилмалар ҳам буни тасдиқлайди. Кушон давлати шаҳарлари иқтисодиётининг асосини суғорма деҳқончилик, савдо-сотиқ ва ҳунармандчилик ташкил қилган. Кушон давлати даврида сув тегирмони, чиғир турларидан кенг фойдаланилди, ерга ишлов бериш қуроллари такомиллаштирилди8643 50 61 66 86 0D08 68 08 52 4A 66 47 6E 66 4A 62

Қадимги Ўрта Осиё давлатлари шаҳарларида яшаган халқларнинг ўзаро маданий ва савдо-сотиқ алоқалари туфайли минтақада қадимги оромий ёзуви кенг тарқалган. Бу ёзув Ғарбий Осиёда пайдо бўлиб, алифбога асосланганлиги туфайли, ўзлаштириш анча осон бўлган. Қадимги Термиз шаҳар ёдгорликларини ўрганиш натижасида оромий ёзуви асосидаги кушон-бақтрия алифбосидаги ёзув намуналари топилган. Кушон мамлакатида яна бир хил ёзув−кушон шаклли ёзуви мавжуд бўлган, бунда ҳарфлар бурчакли, тўртбурчакли ва айлана шаклида бўлган. 8547 48 49 46 47 46 7345 64 7047 47 63 62 8547 73 4447 47 47 4447 66 62 7345 6E 4A 6D

Ёзувнинг турли кўринишларига оид топилмалар Кушон империясининг жаҳондаги кўплаб давлатлар билан кенг кўламдаги алоқаларидан гувоҳлик беради.Амударёнинг қуйи оқимида, Зарафшон ва Қашқадарё водийларида оромий алифбоси асосидаги хоразмий ва сўғдий ёзувлар ҳам кенг тарқалган эди.Кушон подшолигида ёзув қадимдан мавжудлигини СУРХКЎТАЛ (Афғонистондаги Қуддуз шаҳри яқинида) ёдгорлигида топилган юнон алифбосидаги кушон битиклари ҳам тасдиқлайди.8845 43 4C 4F 52 506372 66 6B 08 73 62

Кушон давлатига КУДЗУЛА КАДФИЗ томонидан асос солинган. У, аввал Кушон беклиги сифатида ҳозирги Сурхондарё вилоятининг Шўрчи туманида жойлашган Далворзинтепа ни Кушон беклигининг пойтахти қилиб олган.

КУШОН ИМПЕРИЯСИ48

 Мил. авв. II асрнинг иккинчи чорагида Хитойнинг шимолий-ғарбида яшовчи кўчманчи хунн, сак-усун ва юечжи қабилалари ўртасида қонли тўқнашув юз бериб, юечжилар Шарқий Туркистон ва Тибетдан Ўрта Осиё ерларига суриб чиқарилади;  Хуннлар сиқуви остида Шарқий Туркистон орқали Ўрта Осиёга келган юечжилар Даван ва Сўғдни эгаллагач, жанубга томон ҳаракат қиладилар ва Бақтрияни босиб олиб, Юнон-Бақтрия давлатининг фаолиятига чек қўядилар;  Юечжилар беш хонадондан иборат бўлган: Хюми, Шуанми, Гуйшуан, Хисе ва Думи;  Мил.авв. I аср охирида Гуйшуан ябғуси Киоцзюкю (Кужула Кадфиз) қолган тўртта хонадонни ўз қўли остида бирлаштириб, ўзини Гуйшуан (Кушон) ҳукмдори деб эълон қилади ва шу тариқа Кушон давлатига асос солади;  Кушонлар давлатининг дастлабки пойтахти Шўрчи туманидаги Далварзинтепа ёдгорлиги ўрнида бўлган, у Хитой манбаларида Ходзо деб номланади. Кужула Кадфиз даврида Афғонистон ва Кашмир Кушонлар давлатига қўшиб олинган;  Кушонлар даври мил. авв. I аср охирларидан милодий IV аср ўрталарига қадар бўлган даврни ўз ичига олади;  Кушонлар даврини шартли равишда иккига бўлиш мумкин: 1) илк кушонлар даври (Кадфиз I ва Кадфиз II), бу даврда сиёсий марказ Ўзбекистоннинг жанубида ва шимолий Афғонистонда бўлган; 2) Канишка ва унинг ворислари даври, бу даврда сиёсий марказ шимолий-ғарбий Ҳиндистонга кўчади;  Кушон подшолиги (Кужула Кадфиз, Вима Кадфиз, Канишка I, Васишка, Хувишка, Канишка II, Васудева, Канишка III) 1-4 асрлар. 04 3E 33 4B 04 58 4D 35 04 7E 4D 04 3E 48 7C 04 54 29 54 04 54 37 04 54 5D 41 30 04 54 54

Кушон давлати Мил. ав. II асрнинг иккинчи ярмида, Шарқий Туркистон ҳудудларида яшовчи юечжи қабилалари ўз қўшниси - хунлар тазйиқига учраб, уларнинг сиқувига бардош беролмай ғарбга томон силжийдилар. Юечжилар Иссиқкўл атрофида сак қабилалари билан тўқнашиб уларни жанубий-ғарб томонга сурадилар. Милоднинг I асрида Кушонлар хонадони бошлиғи Кужула Кадфиз (Киоцзюкю) барча юечжи (тохар) қабилаларини бирлаштиради ва кушон подшолиги (Тохаристон)га асос солади. 353 йилда. Хионийлар Кушонларга зарба бериб, Сирдарёдан то Амударё ҳавзасигача бўлган ҳудудларда ўз ҳукмронлигини ўрнатадилар.48 523F 4D 43 704F 5A 523F 35 46 8772 4237

 Унинг даврида Шарқий Туркистон ҳудудлари мамлакат таркибига қўшиб олинади, Ҳиндистонда ҳокимият мустаҳкамланади. Мамлакат пойтахти шимоли-ғарбий Ҳиндистонга - Пешоварга кўчирилади. Ҳозирги Покистон ҳудудидаги Пурушапур шаҳри кушонларнинг пойтахти бўлган деган фикрлар ҳам мавжуд;  Канишка даврида Кушонлар давлатида буддавийлик дини кенг ёйилди, чунки ҳукмдор Канишканинг ўзи ҳам шу динда эди;  Кушон давлати тараққиётнинг чўққисига кўтарилган;  Канишка даврида давлат улкан салтанатга айланиб, унинг ҳудуди Шимолий Ҳиндистон ва Хўтандан Ўзбекистоннинг жанубий вилоятларигача бўлган ерларни қамраб олади;  105 - йили Шарқий Туркистоннинг шаҳар-давлатлари Кушонлар ихтиёрига ўтади. Канишка ҳукмронлигининг охирига бориб Хўтан, Қошғар ва Ёркент Кушонлар давлати таркибига киради;  Канишка даврида Кушон ўз даврининг энг кучли салтанатларидан саналган Рим, Хитой билан бирга тенг турган;  Эски Термиз, Холчаён, Далварзинтепа, Айритом, Зартепа, Қоратепа, Кампиртепа, Фаёзтепа, Чингизтепалар кушон даври ёдгорликларидир;  Термиз ва Айритом ёдгорликларидан оромий ёзуви асосидаги юнон-бақтрия алифбосидаги ёзув намуналари топилган. Алоҳида кушон ёзуви ҳам мавжуд бўлган. Афғонистоннинг Қундуз яқинидаги Сурх-Котал деган жойдан юнон алифбосидаги кушон ёзуви топилган. 04 5A 6F2C 6F2C 41 04 54 2D 04 54 04 54 6F2C 2A 04 20 54 26 04 54 582C 04 7630 5C 04 32 27 23 33

Кушонлар даврида ўтказилган муҳим ислоҳотлар қуйидагилар: - Пул ислоҳоти; -Будда дини расман давлат дини бўлди; -Кушон ёзувига асос солинди; -Энг илғор суғориш ускуналари барпо этилди; -Дипломатик муносабатлар кенгайди.48 3F 46 46 46 46 7C34 464D

Кушонлар давридаги маданий ёдгорликлар: - Айритом; - Фаёзтепа; - Холчаён; - Далварзинтепа ва х.к.48 57 46 46 46 46

Холчаён ибодатхона саройининг тикланган холати58 48

Қоратепа ер ости монастири қолдиқлари493528

Фаёзтепа ёдгорлиги5C

Фаёзтепа топилмаси5C

Кушонлар даври кулолчилигидан намуналар 54

SAVDO YO’LLARINING SHAKLLANISHI Qadimgi savdo-tranzit yo'llari bronza davridayoq paydo bo'ladi. Ko'pchilik tadqiqotlar bu yo'lni “Lojuvard yo'li” deb ataydilar. Bronza davridagi O‘rta Osiyoning savdo yollaridan biri Baqtriya va Marg'iyonani qadimgi Xorazm, So'g'diyona, Markaziy Qozog'iston va Ural bilan bog'langan. Mil. avv. Ill ming yillikda Mesopotamiyada Badaxshon lojuvardi mashhur bo'lgan. Tadqiqotchilarning fikricha, bronza davridagi yana bir yo'l Badaxshondan janubi-sharqqa tomon Afg'oniston orqali O'rta Osiyoning qadimgi xalqlarini Mesopotamiyaning shaharlari- Ur, Uruk, Kish, Lagash va boshqalar bilan bog‘lagan. Bronza davrining uchinchi yo'li O'rta Osiyoning janubidagi Baqtriya va Marg'iyonani Hindistondagi Xarappa va Erondagi Mohinjo Daro madaniyat markazlari bog’langan. Mil. avv. II ming yillikka kelib Farg'ona va Choch hududlari ham Qadimgi Sharq bilan aloqalar o’rnatadi. Arxeologik tadqiqotlar natijalariga ko‘ra bu davrda Mesopotamiya shaharlaridan chiqqan savdo yo’llari Eron va Janubiy Turkmaniston orqali Baqtriya va So'g'diyonadan o‘tib Farg‘onaga kelgan. Bu yo’lning bir tarmog'i Farg‘onadan g'arbga Qozog‘iston cho’llari orqali Ural va Volga bo'yiga ketgan. Yana bir tarmog’i esa Farg'onadan sharqqa Dovon orqali Sinszyan, Shimoliy Xitoyga ketgan.6B 01 6E 09 01 6B 16 21 6D 1D 16 17 16 0A 080D 17 13 05

“ BUYUK IPAK YO’LI ” Tadqiqotchilarning fikrlariga qaraganda, mil. avv. Ill asrning oxiri-II asrlarda xalqaro ahamiyatga va aniq yo'nalishga ega bo'lgan savdo-tranzit yo'li shakllana boshlaydi. Bu yo‘l XIX asrning ikkinchi yarmida (1877) nemis olimi Ferdinand Paul Vilgelm Rixtgofen tomonidan dastlabki marta “Ipak yo'li" degan nom oldi va keyinchalik butun dunyo tadqiqotchilari tomonidan “Buyuk ipak yo'li” deb e’tirof etildi.64 1B1D621D 0C 88 7011 10 08 1B0E 0A110715 7B 09 6E 0C 0A110F 09

BUYUK IPAK YO’LIDAGI KARVON1B

BUYUK IPAK YO’LINING SHAKLLANISHI * Mil. avv. 111-105 yillarda imperator U-di Parfiya (Xitoy manbalarida Ansi deb eslatiladi) podsholariga, Qang' hukmdorlariga, keyinroq esa Baqtriya yerlariga (Kushonlar) o'z elchilarini jo'natib ular bilan diplomatik-savdo aloqalarini o'rnatadi. * Shu tariqa, mil. avv. II-I asrlarda Sharq bilan G'arbni bog'lovchi Buyuk ipak yo'liga asos solinadi. * O‘z davrida nihoyatda katta ahamiyatga ega bo‘lgan bu yo'lning dastlabki tarmog'i Xitoydagi Sian shahridan boshlanib, Sharqiy Turkiston, O‘rta Osiyo, Eron, Mesopotamiya orqali O'rta Yer dengizigacha cho'zilgan. 1B1D 6B87 01 02 6C 8D 8D10 15 0D0E 0A02 10 8E0C 040A 8E0C 160A 040A 6C

BUYUK IPAK YO’LINING XARITASI1B1D62

BUYUK IPAK YO’LINING CHEGARALARI • Buyuk ipak yo’li deganda uchta katta yo’l tushunilgan: Yoyloq (Shimol), Bo‘stonliq (Markaz, asosiy yo’l) hamda Dengiz yo’li. • Asosiy yo‘l tarmoqlari esa quruqlikdan o‘tgan. • Masalan, Bo‘stonliq yo’li Chanan Humul - Oqsu - Qoshg‘ar - Farb - Shosh - Samarqand - Buxoro - Urganch - Astraxan, so‘ngra esa Yevropaga o‘tib, nuqul quruqlikdan iborat bo’lgan. • Ushbu yo’llardan turli vaqtda o‘tgan sayyoh va ayg‘oqchilar ular haqida o‘z xotiralarida yozib qoldirganlar. Ingliz ayg‘oqchisi va sayyohi Jenkinson Ipak yo’li bo‘ylab o‘tgan yo’llardan yettitasi haqida ma’lumot bersa, hindistonlik kotib Moxan Lal va Byornslar Panjob - Qobul - Balx - Buxoro - Hirot o‘rtasidagi yo‘l tarmoqlarining 40 ta varianti haqida yozib qoldirgan. 1B 01 1B 5D6B 01 6D 01 6C 6B 62 01 1D 0D10 08 0D10 8D 09

BUYUK IPAK YO’LINING CHEGARALARI • Angliyaning Hindistondagi vakili Mir Izzatulla ana shunday yo’llarning 22 variantini sanab o‘tadi. • Jenkinson savdo yo’llari orasidagi masofani kunlar bilan qayd qiladi va uning ta’kidlashicha, “Turkman cho’llaridan Urganchgacha - 10 kun, Urganchdan Buxorogacha - 15 kun, Buxorodan Koshg‘argacha - 30 kun, Koshg‘ardan Pekingacha - 30 kunlik yo’ldir”. • Umuman turkman cho’llaridan Xitoy poytaxti Pekinga qadar 3 oyda yetib olish mumkin. Sharqiy Turkiston- dan G‘arbiy Turkistonga o‘tishda olti quruqlik va bitta suv yo’li bo’lganligi ma’lum. Quruqlik yo‘l variantlariga Andijon - Koshg‘ar (554 km), Pishpak - Koshg‘ar (689 km), Pishpak - Olmaota - Koshg‘ar - G‘ulja (854 km), Say- gan - Sarsumba (256 km), Simay - Chunguchak (640 km), Saygan - Chun- guchaklar (256 km) kiritilib, har bir karvon o‘zi uchun qulay yo‘nalishlarni tanlagan. Bundan tashqari, Ili va Irtish daryolari orqali suv yo’li ham bo’lgan. 1B 01 6D0B 16 01 8C05 17 06 71 01 1D15 16 0A 16 5D7B 6B1018080E 13 16 080E

BUYUK IPAK YO’LI CHEGARALARI1B1D62

YURTIMIZDAGI BUYUK IPAK YO’LINING SAVDO MARKAZLARI • Xitoyning Anosi shahriga kelib, Ipak yo'li bir necha tarmoqlarga bo'linib ketgan. Xususan bir tarmoq Anosi-Xami-Qoshg'ar orqali Qo'qonga, undan esa Toshkentga o'tgan. • Bu yerdan Jizzax va Samarqand orqali Buxoroga kelgan yo‘l Urganch orqali Guryevga, u yerdan Oqsaroy orqali Qora dengiz bo'ylariga chiqqan. Yana bir tarmoq esa Dunxuan orqali Xo'tanga, undan Lohurga o'tib ketgan. • Undan tashqari, Buxoroga kelgan tarmoq ikkiga bo'lingan. Bu tarmoqning janubiy yo'nalishi Buxoro-Qarshi-G'uzor-Kesh-Termiz orqali Nishopurga o'tgan va Hirot orqali Hindistonga o'tib ketgan. Nishopurdagi tarmoqlardan biri Tehron- Qazvin-Hamadon-Bog'dod-Palmira yo'nalishi bo‘ylab O'rta Yer dengizi bo'yidagi Tir shahrigacha cho'zilgan. • Umuman olganda Ipak yo‘lining janubiy tarmog'i O'zgan orqali O'shga o'tib, Quva-Marg'ilon-Qo'qon orqali Xo'jand, Samarqand, Buxoroga o'tgan. Shimoliy yo'nalishi esa Xazar xoqonligi va Bulg'or davlati orqali Kiyev Rusi va Yevropa mamlakatlariga borib, bu tarmoq VI asrdan boshlab rivojlana boshlagan. Ipak yo'lining asosiy karvon yo'llaridan tashqari ichki savdo yo'llari ham mavjud edi62 62 01 79 79 88 01 1B 68 09 01 1D 1E 17 6E 88 01 1D 6E 16 15 16

SAVDO YO’LI KESIB O’TAN DAVLATLAR6B

Savdo karvonlarini taxminan uch guruhga bo'lish mumkin: • Birinchi guruh: kichik savdo karvonlari, ularda 20 - 50 tuya, ot, xachir yoki yuk ortilgan ishchi hayvonlaridan foydalanilgan. • Ikkinchi guruh: o'rtacha kattalikdagi savdo karvonlarida 50 - 100, ba'zida 200 - 300 gacha yuk ortilgan ishchi hayvonlari, • uchinchi guruh: uzoq masofalarga mo'ljallangan savdo kar vonlarida 500 - 1000, hatto 3000 tuya yuk ortilgan noodatiy katta savdo kar vonlari ham bo'lgan.1217 01 041D251D211B1C1D 0607220D07060C 6A73 0D1016170A0B111018 01 0F 0A02180910220D100C 061018 0A18 01 30 0E03 080C170A0B111018070F100C 0A18 0C17

Savdo karvonlarini taxminan uch guruhga bo'lish mumkin:  Har bir ishchi hayvoniga qancha miqdorda yuk ortilgani haqidagi ma’lumotlar juda kam uchraydi.  Bu to'g'risida Jenkinson va tadqiqotchi N.Baykova asarlaridan ma'lumot olish mumkin.  Jenkinson har bir otga 10 pud (160 kg) mahsulot ortilgani haqida yozadi.  N.Baykova esa tuyaga o'rtacha 16 pud (266 kg), otga esa 10 pud (160 kg) yuk ortilib, birinchi joy dan ikkinchi joyga olib borilganligini qayd etadi.1217 03 8710 0A180907111310 0E22 03 1B0E 861C 03 8C 0A180907111310 03 861C 0A0913 0F10

BUYUK IPAK YO’LIDAN OLIB O’TILGAN MAHSULOTLAR BUYUK IPAK YO’LIDAN OLIB O’TILGAN MAHSULO TLAR O‘rta Osiyodan uzum, yong‘oq, anor va boshqa dehqonchilik mahsulotlari So‘g‘ddan jun, gazlamalar, zeb-ziynat va qimmatbaho toshlar Farg‘onadan zotdor otlar va urugliklar Badaxshondan qimmatbaho va yarim qimmatbaho toshlar G‘arb davlatlaridan Xitoyga: shisha, jun mahsulotlari, gilamlar, poloslar, metall va boshqa buyumlar Xitoydan G‘arbiy davlatlarga: ipak va ilk o‘rta asrlardan boshlab, qog‘oz, sholi, ko‘zgu, har xil dorilar 1B 6C6D 1B 70 62 01 01 6C 88 01 0F05 03 0A09 16 01 68 15 04 79 10 0F

SAVDO YO’LI VA SAVDO MAHSULOTLARI6B6D

SAVDO MAHSULOTLARI VA KARVONSAROYLAR  Buyuk Ipak yo’li orqali savdoda  Hindistondan O‘zbekistonga doka, ziravor, mo‘miyo, yelim, inbar, inbar guli, kashmir sholi, fil va morj suyaklari keltirilgan.  Kashmir sholilaridan buxoroliklar to‘shak sifatida foydalansa, yevropaliklar uylari devoriga osib qo‘ygan va bezak sifatida e’zozlaganlar.  Xitoyga pilik, jundan ishlangan har xil gazlamalar, gilam, polos, oyna, metall, zeb-u ziynat buyumlari Markaziy Osiyo orqali Yevropadan olib borilgan.  Savdogarlarning kunlik belgilangan masofani bosib o‘tgandan so‘ng o‘zi va ishchi hayvonlari dam oladigan qarorgohlari bo’lgan.  Bu qarorgoh karvonsaroy deb atalgan. 1209 05 1B 03 87 070B 03 75 16 05 03 79 12 0A 03 6B 08 04 03 1B

SAVDO MAHSULOTLARI VA KARVONSAROYLAR • Ularda oziq-ovqat, yonilg‘i, suv, yem-hashak jamlab qo‘yilgan. • Karvonsaroylarda omborxona, do‘konlar bo’lib, tongotargacha savdo-sotiq qizigan. • Ularda ish, madaniyat, iqtisodiyot kabilarga oid suhbatlar uyushtirilgan. • Hukumatlarga tegishli va xususiy karvonsaroylar, har bir yurtdan kelgan savdo ahlining o‘z karvonsaroylari bo‘lgan. • Markaziy Osiyoda eng katta “Doya xotin” karvonsaroyi bo‘lib, u Haqoboddan 210 km uzoqdagi Chorjo‘y temir yo‘li stansiyasi o‘rnida joylashgan. • YUNESKO ekspeditsiyasi mazkur karvonsaroy XI-XII asrlarda qurilib, salkam besh asr xizmat qilganligini aniqlagan. 12 01 1D1110 01 7510 081017 01 1D1110 0E 01 870E 16 01 6C 0E 0A 01 621D 14

SAVDO “TRANSPORT”LARI VA KARVONSAROYLAR12

BUYUK IPAKYO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI • Buyuk ipak yo’lini o‘rganish va qayta tiklashda O'zbekiston rahbariyati ham alohida e’tibor qaratmoqda. • Chunonchi, respublikamiz hududlarida uyushtirilgan ekspeditsiyalar natijasida ko'pgina tarixiy madaniy obidalar o'rganildi. • Qadimgi yo‘llar va yo'nalishlar aniqlandi milliy-ma’naviy boyligimiz hamda an’analarimiz o'rganildi • Samarqandda Markaziy Osiyo tadqiqotlari Xalqaro Instituti ochilgan bo’lib, uning asosiy yo‘nalishlaridan biri Buyuk ipak yo'li va uning bo‘ylarida joylashgan shaharlarni o‘rganishdir. • 1997-yilning mayida O'zbekiston ham o‘z hissasini qo‘shgan Mashhad-Saraxs, Saraxs- Mashhad temir yo'li ochildi. 1B1D621D 01 1B 18 01 8B 05 0A 01 6E 04 01 6B 0A 16 01 20 6C

BUYUK IPAKYO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI • Bu bilan O’rta Osiyo mamlakatlari Fors qo‘ltig‘iga, Yevropa xalqlari esa O‘rta Osiyoga temir yo‘l orqali chiqish imkoniyatiga ega bo‘ldilar. • 1998-yil Boku shahridagi Buyuk ipak yo’lini quruqlikda Yevropadan Yaponiyagacha qayta tiklash masalalariga bagishlangan xalqaro anjuman bo’lib o‘tdi. • Yevropa-Kavkaz-Osiуоni bog‘laydigan ushbu transport yo‘li (TRASEKA) qurilishida O‘zbekiston ham ishtirok etmoqda va bu yo‘l butun dunyo iqtisodiyotini yuksaltirishiga xizmat qilishi shubhasizdir.1B1D621D 01 1B 62 22 01 2072 62 04101307 01 62 160A 05 160E

BUYUK IPAK YO’LINING BUGUNGI AHAMIYATI1B1D62

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!!!05 13090E2F

O'xshashlar

O\\'zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari

O’zbek davlatchiligining tarixiy bosqichlari

O'zbekistonda dastlabki davlatlar paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari

O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari

O'zbek millati va tilining shakllanishi