Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar - Tarix - Slaydlar

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

716.5 KB

Ko'chirib olish

““ Markaziy Osiyo Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar” qadimgi manbalar” mavzusi bo`yicha tayyorlagan taqdimotimavzusi bo`yicha tayyorlagan taqdimoti www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Reja:Reja:  Yunon-rim manbalariYunon-rim manbalari  Xitoy manbalariXitoy manbalari  O’rxun -enasoy yodgorliklari O’rxun -enasoy yodgorliklari  Tarixiy va Arxeologik manbalarTarixiy va Arxeologik manbalar  Numizmatik va etnografik manbalarNumizmatik va etnografik manbalar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Xitoy manbalariXitoy manbalari Tarixiy va ArxeologikTarixiy va Arxeologik manbalarmanbalar Numizmatik va etnografikNumizmatik va etnografik manbalarmanbalar O’rxun –enasoyO’rxun –enasoy yodgorliklariyodgorliklariYunon-rim manbalariYunon-rim manbalari Markaziy osiyo Tarixi bo’yicha qadimgi manbalar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Markaziy Osiyo xalqlari qadimiy boy tarixga Markaziy Osiyo xalqlari qadimiy boy tarixga egadir. Biz bu qadimgi tarixni o`rganishda egadir. Biz bu qadimgi tarixni o`rganishda ko`plab arxeologik va tarixiy manbalarga ko`plab arxeologik va tarixiy manbalarga murojat qilamiz. Bevosita, tarixiy murojat qilamiz. Bevosita, tarixiy manbalarga murojat qiladigan bo`lsak manbalarga murojat qiladigan bo`lsak yurtimizning boy madaniy tarixi haqida yurtimizning boy madaniy tarixi haqida ko`plab mamlakatlarning tarixchilari ko`plab mamlakatlarning tarixchilari ma’lumot beradilar. Masalan, Yunon, Rim, ma’lumot beradilar. Masalan, Yunon, Rim, Xitoy tarixchilari yurtimiz haqida ko`plab Xitoy tarixchilari yurtimiz haqida ko`plab ma’lumotlarnni o`z asarlarida bayon ma’lumotlarnni o`z asarlarida bayon etganlar. Bunda albatta, yunon- rim etganlar. Bunda albatta, yunon- rim tarixchilari o`z o`rnilariga egalar. Jumladan, tarixchilari o`z o`rnilariga egalar. Jumladan, Gerodot, Ktesiy, Ktesofon, Diodor, Pompey Gerodot, Ktesiy, Ktesofon, Diodor, Pompey Trog, Strabon, Kvit Kursiy Ruf va boshqalar Trog, Strabon, Kvit Kursiy Ruf va boshqalar alohida o`rin tutadilar. alohida o`rin tutadilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Yunon tarixchilari va ularning asarlariYunon tarixchilari va ularning asarlari  Geradot “Tarix” Geradot “Tarix”  Ksenofont “Kiropediya”Ksenofont “Kiropediya”  Efor “Umumiy tarix”Efor “Umumiy tarix”  Arrian “Iskandarningyurishlari”Arrian “Iskandarningyurishlari”  Polibiy “Umumiy tarix”Polibiy “Umumiy tarix”  Strabon “Geografiya”Strabon “Geografiya”  Poliyen “Xarbiy xiylalar”Poliyen “Xarbiy xiylalar” Rim tarixchilari va ularning asarlariRim tarixchilari va ularning asarlari  Diodor “Tarixiy kutubxona”Diodor “Tarixiy kutubxona”  Pompey Trog “Filipp tarixi”Pompey Trog “Filipp tarixi”  Kvint Kursit Ruf “Buyuk Iskandar tarixiKvint Kursit Ruf “Buyuk Iskandar tarixi  Tatsit “Yilonomalar”Tatsit “Yilonomalar”  Katta Pliniy “Tabiiy tarix”Katta Pliniy “Tabiiy tarix”  Gay Pliniy Sekund “Oddiy tarix”Gay Pliniy Sekund “Oddiy tarix” www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Ular o`z asarlarida bu Ular o`z asarlarida bu yerlarning tarixi, geografik yerlarning tarixi, geografik joylashuvi, iqlimi, o`simlik va joylashuvi, iqlimi, o`simlik va hayvonot dunyosi, aholisi, hayvonot dunyosi, aholisi, ularning mashg`uloti, ularning mashg`uloti, madaniyati va boshqa madaniyati va boshqa ko`plab ma’lumotlarni bayon ko`plab ma’lumotlarni bayon etganlar. Jumladan tarix etganlar. Jumladan tarix otasi Gerodot o`zining 9 otasi Gerodot o`zining 9 kitobdan iborat ”Tarix” kitobdan iborat ”Tarix” kitobida Markaziy Osiyoning kitobida Markaziy Osiyoning qadimgi xalqlari agribiylar, qadimgi xalqlari agribiylar, isedonlar, massagetlar, isedonlar, massagetlar, daylar va saklar haqida daylar va saklar haqida ularning turmushi, urf ularning turmushi, urf odatlari hamda qo`shni odatlari hamda qo`shni mamlakatlar bilan aloqalari mamlakatlar bilan aloqalari haqida qimmatli haqida qimmatli ma’lumotlarni uchratamiz. ma’lumotlarni uchratamiz. Geradot (mil. avvalgi 490- 480-yillar o`rtasi – 425y.) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yana bir yunon tarixchisi Yana bir yunon tarixchisi Strabon o`zining “Geografiya” Strabon o`zining “Geografiya” asarida Gerkaniya, Parfiya, asarida Gerkaniya, Parfiya, Baqtriya va Marg`iyonaning Baqtriya va Marg`iyonaning tabiiy holati, shaharlari, qisman tabiiy holati, shaharlari, qisman ularga borish yo`llari, bu ularga borish yo`llari, bu yerdagi xalqlar haqida qimmatli yerdagi xalqlar haqida qimmatli ma’lumotlarni berib o`tadi. ma’lumotlarni berib o`tadi. Mashhur Rim tarixchisi Kvint Mashhur Rim tarixchisi Kvint Kursiy Ruf o`zining “Buyuk Kursiy Ruf o`zining “Buyuk Iskandar tarixi” nomli asarida Iskandar tarixi” nomli asarida o`rta osiyoning Iskandar o`rta osiyoning Iskandar Zulqarnay tomonidan istilo Zulqarnay tomonidan istilo qilinishi, xalqlarning chet el qilinishi, xalqlarning chet el bosqinchilariga qarshi kurashi, bosqinchilariga qarshi kurashi, xususan, Spitamen xususan, Spitamen boshchiligidagi qo`zg`alon keng boshchiligidagi qo`zg`alon keng yoritib berilgan. Yana boshqa yoritib berilgan. Yana boshqa ko`plab yunon-rim tarixchilari ko`plab yunon-rim tarixchilari asarlarida O`rta Osiyo tarixi asarlarida O`rta Osiyo tarixi haqidagi ma’lumotlarni ko`rish haqidagi ma’lumotlarni ko`rish mumkin. mumkin. Strabon (mil avv.63 – mil 23y) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Xitoy tarixchilari va ularning asarlari Sima Szyan Byan Gu Fan Xua Liyan Shou “ Tarixiy esdaliklar” “ Xan sulolasi tarixi” “ Keyingi xon sulolasi” tarixi “ Shimoliy sulolalar tarixi” www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 O`rta osiyo tarixini yoritishda xitoy tarixchilari O`rta osiyo tarixini yoritishda xitoy tarixchilari ham o`z hissalarini qo`shganlar. Lekin ular ham o`z hissalarini qo`shganlar. Lekin ular o`z asarlarini ma’lum bir maqsad va o`z asarlarini ma’lum bir maqsad va manfaatlarini ko`zlab yozganlar va xalqlarning manfaatlarini ko`zlab yozganlar va xalqlarning tarixi ko`p hollarda bir tomonlama yoritilgan. tarixi ko`p hollarda bir tomonlama yoritilgan. Lekin Xitoy manbalarida bo`lib o`tgan Lekin Xitoy manbalarida bo`lib o`tgan voqealarning vaqti va o`rni, bir-biriga qarshi voqealarning vaqti va o`rni, bir-biriga qarshi turgan qo`shinlarning aniq soni ko`rsatilgan. turgan qo`shinlarning aniq soni ko`rsatilgan. Bevosita bu manbalarga to`xtaladigan bo`lsak Bevosita bu manbalarga to`xtaladigan bo`lsak ularga Xitoy tarixshunoslarining otasi Sima ularga Xitoy tarixshunoslarining otasi Sima Siyanning “Tarixiy estaliklar”, yirik tarixchi Siyanning “Tarixiy estaliklar”, yirik tarixchi Bian Guning “Avvalgi Xon sulolasining tarixi”, Bian Guning “Avvalgi Xon sulolasining tarixi”, Fan Xuaning “Keyingi Xon sulolasining tarixi” Fan Xuaning “Keyingi Xon sulolasining tarixi” va boshqa asarlarni misol qilib keltirishimiz va boshqa asarlarni misol qilib keltirishimiz mumkin. Xitoydan O`rta Osiyoga elchi qilib mumkin. Xitoydan O`rta Osiyoga elchi qilib jo`natilgan Chjan Szyan ham o`z estaliklarida jo`natilgan Chjan Szyan ham o`z estaliklarida bu yerlar haqida turli ma’lumotlar keltirgan. bu yerlar haqida turli ma’lumotlar keltirgan. Bu asarlada ular o`lka tarixi ularning qadimiy Bu asarlada ular o`lka tarixi ularning qadimiy xalqlari turmush tarzi madaniyati haqida xalqlari turmush tarzi madaniyati haqida ma’lumotlar berib o`tadilar. ma’lumotlar berib o`tadilar. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

“ Shi Szi”(Tarixiy esdaliklar”)xitoy tarixshunosligining otasi hisoblangan Sima Syanning 130 bobdan iborat asaridir.Asarad O’zbekiston,uning 123-bobida Xususan Farg’ona va uning qadimiy hayoti haqidagi qimmatli ma’lumotlar mavjud. “ Syan Xan shu ”(“Avvalgi xan sulolasining tarixi”) Yirik tarixchi olim Byan Guning qalamiga mansub. Bu asarning 95-bobida O’zbekiston va Sharqiy Turkistonnnig qadimgi tarixi, xalqi va uning hayoti haqida qimmatli ma’lumotlarni uchratamiz. “ Xou Xan shu”(“Keyingi Xan sulolasi tarixi”) Tarixchi Fan Xua asari hisoblanadi.Bu asrda O’zbekiston, Sharqiy Turkiston va Jung’oriyaning 25-221- yillar orasidagi tarixi haqidagi Qimmatli ma’lumotalr bor. Xitoy manbalari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

Ongin bitigi Kultegin bitigi Bilga xoqon bitigiTo’nyuquq bitigi O’rxun-Enasoy yodgorliklari www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 O`lkamiz tarixi haqidagi yana bir muhim O`lkamiz tarixi haqidagi yana bir muhim manbalardan biri O`rxun-Enasoy obidalari manbalardan biri O`rxun-Enasoy obidalari hisoblanadi. Bu bitiktoshlarga To`n Yuquq, Bilgi hisoblanadi. Bu bitiktoshlarga To`n Yuquq, Bilgi Xoqon, Kultegin va Ongin bitiklari kiradi. Bu Xoqon, Kultegin va Ongin bitiklari kiradi. Bu bitiktoshlar yurtimiz tarixida mavjud bo`lgan ko`k bitiktoshlar yurtimiz tarixida mavjud bo`lgan ko`k turklar davlati haqida uning aholisi, madaniyati, turklar davlati haqida uning aholisi, madaniyati, yashash tarzi haqida ma’lumotlar beradi. Bu yashash tarzi haqida ma’lumotlar beradi. Bu manbalar nafaqat tarixiy, balki noyob lingvistik manbalar nafaqat tarixiy, balki noyob lingvistik manbalar bo`lib xizmat qiladi.manbalar bo`lib xizmat qiladi. O`rxun-enasoy yodgorliklaridan namunalar V-VII asrlar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 O`rta osiyo xalqlari tarixini yoritishda albatta O`rta osiyo xalqlari tarixini yoritishda albatta arxeologik manbalar juda muhim, chunki biz eng arxeologik manbalar juda muhim, chunki biz eng qadimgi davr bo`yicha hech qanday yozma qadimgi davr bo`yicha hech qanday yozma manbalarga ega emasmiz. Shuming uchun biz manbalarga ega emasmiz. Shuming uchun biz qadimgi davrni o`rganishda arxeologik manbalarga qadimgi davrni o`rganishda arxeologik manbalarga murojat qilamiz. O`zbekiston hududida eng qadimgi murojat qilamiz. O`zbekiston hududida eng qadimgi arxeologik manbalar Farg`ona vodiysida joylashgan arxeologik manbalar Farg`ona vodiysida joylashgan Selung`ur g`oridan Toshkent viloyatida joylashgan Selung`ur g`oridan Toshkent viloyatida joylashgan Ko`lbuloq makonidan Surxandaryodagi Teshiktosh Ko`lbuloq makonidan Surxandaryodagi Teshiktosh g`oridan va boshqa ko`plab joylardan topib g`oridan va boshqa ko`plab joylardan topib o`rganilgan. o`rganilgan. Markaziy Osiyo hududidan topilgan arxeologik topilmalar www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yurtimiz hududida yashagan odam Yurtimiz hududida yashagan odam qoldiqlari Selung`ur g`oridan topilgan. Bu qoldiqlari Selung`ur g`oridan topilgan. Bu odam shartli ravishda “fergantrop” deb odam shartli ravishda “fergantrop” deb nomlangan. Bu odamninhg yoshi deyarli nomlangan. Bu odamninhg yoshi deyarli pitekantrop odamning yoshi bilan teng. pitekantrop odamning yoshi bilan teng. Boysun tog`ining Teshiktosh deb Boysun tog`ining Teshiktosh deb nomlangan g`oridan topilgan yodgorlik nomlangan g`oridan topilgan yodgorlik alohida qimmatga ega. G`ordan 9 yoshli alohida qimmatga ega. G`ordan 9 yoshli bolaning qabri topilgan. Bu neandertal bolaning qabri topilgan. Bu neandertal odami hisoblangan. Umuman olganda odami hisoblangan. Umuman olganda yurtimiz hududida ko`plab arxeologik yurtimiz hududida ko`plab arxeologik manbalar topilgan bo`lib, ular o`lkamiz manbalar topilgan bo`lib, ular o`lkamiz boy o`tmishi haqida, bu yerda yashagan boy o`tmishi haqida, bu yerda yashagan insonlar haqida ma’lumot beradi.insonlar haqida ma’lumot beradi. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Diyorimiz tarixini o`rganishda numizmatik manbalar Diyorimiz tarixini o`rganishda numizmatik manbalar ham muhim ahamiyatga ega. O`rta osiyo tarixidagi ilk ham muhim ahamiyatga ega. O`rta osiyo tarixidagi ilk tangalar bu miloddan avvalgi VI asrda ahamoniylar tangalar bu miloddan avvalgi VI asrda ahamoniylar davriga tegishli tangalar hisoblanadi. Ular bu yerda davriga tegishli tangalar hisoblanadi. Ular bu yerda o`zlarning kumush va mis tangalarini zarb ettirganlar. o`zlarning kumush va mis tangalarini zarb ettirganlar. Ulardan keyingi hukron sulolalar ham o`zlarining Ulardan keyingi hukron sulolalar ham o`zlarining tangalarini zarb ettirganlar. Ularda asosan hukmdor tangalarini zarb ettirganlar. Ularda asosan hukmdor tasviri suvoriy yoki sulola tamg`alari bilan bezatilib zarb tasviri suvoriy yoki sulola tamg`alari bilan bezatilib zarb etilgan. Biz bu tangalar orqali o`sha davr tarixi, etilgan. Biz bu tangalar orqali o`sha davr tarixi, madaniyati, yozuvi va boshqa ko`plab ma’lumotlarni madaniyati, yozuvi va boshqa ko`plab ma’lumotlarni bilib olishimiz mumkin.bilib olishimiz mumkin. O`rta Osiyodan topilgan tangalar (mil avv. IV-II asrlar) www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Yozma manbalarning shunday turlari borki bu folklor Yozma manbalarning shunday turlari borki bu folklor va lingivistik manbalardir. Ular asosan o`lkamizning va lingivistik manbalardir. Ular asosan o`lkamizning qadimgi madaniyati shu jumladan, o`sha davr tili, urf qadimgi madaniyati shu jumladan, o`sha davr tili, urf odati, diniy tasavvurlar, marosim va tadbirlar haqida odati, diniy tasavvurlar, marosim va tadbirlar haqida ma’lumotlar beradi. Bunga misol qiolib yuqorida qayt ma’lumotlar beradi. Bunga misol qiolib yuqorida qayt etib o`tilganidek o`rxun-enasoy yodgorliklarini misol etib o`tilganidek o`rxun-enasoy yodgorliklarini misol qilishimiz mukin. Bu manbalar yana bir muhim qilishimiz mukin. Bu manbalar yana bir muhim lingivistik ma’lumotlarni ham beradi. Yana misol qilib lingivistik ma’lumotlarni ham beradi. Yana misol qilib Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`at at-turk” Mahmud Qoshg`ariyning “Devonu lug`at at-turk” asari hisoblanadi bu asardagi 6727 ta lug`at asari hisoblanadi bu asardagi 6727 ta lug`at maqolasida olim turkiy urug`lar qabilalarning tili maqolasida olim turkiy urug`lar qabilalarning tili madaniyati, adabiyoti, tarixi, urf-odatlari bo`yicha madaniyati, adabiyoti, tarixi, urf-odatlari bo`yicha noyob ma’lumotlarni jamlagan. Hatto yunon-rim noyob ma’lumotlarni jamlagan. Hatto yunon-rim tarixchilari o`z asarlarida ham yurtimiz tarixiga oid tarixchilari o`z asarlarida ham yurtimiz tarixiga oid afsona va rivoyatlarni bayon etib o`tgan. Bunga misol afsona va rivoyatlarni bayon etib o`tgan. Bunga misol To`maris va Shiroq haqidagi afsonalarni aytib o`tish To`maris va Shiroq haqidagi afsonalarni aytib o`tish mumkin.mumkin. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 Xulosa qilib aytadigan bo`lsak-umuman barcha tarixiy Xulosa qilib aytadigan bo`lsak-umuman barcha tarixiy yozma va arxeologik yozma manbalar yurtimizning boy yozma va arxeologik yozma manbalar yurtimizning boy o`tmishi, xalqlari, yashash tarzi, urf-odati, madaniyati o`tmishi, xalqlari, yashash tarzi, urf-odati, madaniyati haqida muhim ma’lumotlani beradi. Biz yosh avlod bu haqida muhim ma’lumotlani beradi. Biz yosh avlod bu manbalarni o`rganishimiz, ulardan tegishli xulosa manbalarni o`rganishimiz, ulardan tegishli xulosa chiqarib, biz yashayotgan o`lkaning naqadar shonli chiqarib, biz yashayotgan o`lkaning naqadar shonli o`tmishga ega ekanligini chuqur anglab, shu yurtga o`tmishga ega ekanligini chuqur anglab, shu yurtga munosib farzand bo`lmog`imiz lozim. munosib farzand bo`lmog`imiz lozim. www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

 A.Madraimov Manbashunoslik. T:”O`zbekiston A.Madraimov Manbashunoslik. T:”O`zbekiston faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti”,2008faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti”,2008  Sh.Karimov,R.Shamsuddinov Vatan tarixi. Sh.Karimov,R.Shamsuddinov Vatan tarixi. T:”O`qituvchi”1992T:”O`qituvchi”1992  F.Boynazarov Antik dunyo.T:”Mehnat”1989F.Boynazarov Antik dunyo.T:”Mehnat”1989  B.Ahmedov Tarixdan saboqlar.T:”O`qituvchi”1994B.Ahmedov Tarixdan saboqlar.T:”O`qituvchi”1994  www.google.ruwww.google.ru  www.history.comwww.history.com  www.archeology.comwww.archeology.com www.arxiv.uzwww.arxiv.uz

O'xshashlar

Markaziy Osiyo xalqlari tarixi bo`yicha qadimgi manbalar

O`rta osiyo tarixiga oid eng qadimgi manbalar

G'arbiy Osiyo xalqlari

Yunon tarixchilari asarlarida qadimgi O’rta osiyo tarixi masalasining yaratilishi

Markaziy Osiyodagi qadimgi davlatlar