Marg’iyona bronza davri madaniyatlari - Tarix - Slaydlar

Marg’iyona bronza davri madaniyatlari

Yuklangan vaqt:

26.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4101.5498046875 KB

Ko'chirib olish

MARG’IYONA BRONZA DAVRI MADANIYATLARI

1. Сарианиди В.И. В поисках страны Маргуш. М.: [б. и.], 1993. 2. Аскаров А.А. Сапаллитепа Монография. - Ташкент, "ФАН", 1973 г. 3. Аванесова Н.А., Ташпулатова Н. Символика огня в погребальной практике сапаллинской культуры. (по материалам исследования могильника Бустан VI). ИМКУ, вып.30. Самарканд, 1999. 4. Аванесова Н.А Проблеме относительной хронологии и периодизации Сапаллинской культуры. // Ўзбекистон археологияси, № 1, Тошкент, 2010. 5. Аванесова Н.А. Проявление степных традиций в Сапаллинской культуре // «Цивилизации и культуры Центральной Азии в единстве и многообразии». Ташкент, 2010. 6. Аскаров А, Ширинов Т., Ранняя городская культура эпохи бронзы юга Средней Азии. Самарканд – 1993. 7. N.O‘. Xolmatov O‘rta Osiyo arxelogiyasi: tosh, eneolit va bronza davri. Darslik. Samarqand: 2021 8. Н.А. Аванесова Археология Средней Азии: Энеолит и бронзовый век. Учебник. Самарканд 2020Marg’iyona bronza davrida. Adabiyotlar

Janubiy Turkmaniston bronza boshqa davrlar kabi 1904 yilda R.Pompelli va G.Shmidt larning Anovtepa yodgorligida amalga oshirgan arxeologik qazishmalaridan ma'lum bo'lib, Janubiy Turkmaniston arxeologik kompleks ekspeditsiyasining tashkil etilishi arxeologik tadqiqot ishlari, xususan bronza davrini o'rganish ko'lami kengayadi. Turli yillarda rossiyalik olimlardan B.A.Kuftin, V.M.Masson, I.N.Xlopin, V.I.Sarianidi, A.F.Ganiyalin , turkmanistonlik arxeologiklardan , Е.Atagariyev, O.K.Berdiyev lar tamonidan amalga oshirilga D.D.Durdiyev n tadqiqotlar davomida bronza davriga oid qatlamlar qisman yoki toliq o'rganilgan. Mazkur tadqiqot ishlarida paleogeograf olima N.G.Lisitsina va peleozoolog N.M. Еrmolova larning ham tadqiqotlarini ta'kidlab o'tish zarur. Marg’iyona bronza davri madaniyatlarining o‘rganilishi tarixi

Boris Alekseevich Kuftin (1892-1953) - taniqli rus va sovet arxeologi va etnografi, kavkazshunoslik sohasidagi taniqli mutaxassis.

V.M.Masson Sovet va rus arxeologi, tarix fanlari doktori, professor, Rossiya Fanlar akademiyasining Moddiy madaniyat tarixi instituti rahbari. Markaziy Osiyo, Oʻrta va Yaqin Sharq neolit, eneolit, bronza, ilk temir davri va antik davr arxeologiyasi boʻyicha mutaxassis. 1929-yil 3 mayda Toshkent shahrida tug‘ilgan. 2010-yil 19 fevralda vafot etgan. Akademik rahbar: Mixail Mixaylovich Dyakonov

I.N.Xlopin - Sovet va rus arxeologi, tarix fanlari doktori. 1930 yil 7 iyunda Sankt-Peterburgda tug'ilgan 1994 yil 7 dekabrda vafot etgan (64 yoshda), Sankt-Peterburg. Ilmiy maslahatchi: Boris Piotrovskiy

V.I.Sarianidi – Sovet va rus arxeologi, tarix fanlari doktori, Milliy akademiyaning chet ellik a'zosi, Dei Lincei, Gretsiya Antropologiya jamiyati a'zosi, Turkmaniston akademiyasining faxriy akademigi. 30 dan ortiq kitoblar va 300 dan ortiq ilmiy nashrlar muallifi. 1929-yil 23-sentabrda tugʻilgan, Toshkent, Oʻzbekiston SSR, SSSR 2013 yil 23 dekabrda vafot etgan (84 yoshda), Moskva, Rossiya

Amerika ekspeditsiyasi (V.Yan kitobidan. “Suvoriy yon daftari”) Biz Ashxobodga qaytganimizda ikkita shov-shuvli voqea ro‘y bergan edi. General Ussakovskiyning oilasi kelibdi... Ikkinchisi esa ancha jidiyroq. 1903-yili tanti milliarder Karnegi ning ilmiy institutidan Amerikaning geologiya-arxeologiya ekspeditsiyasi kelgan edi. O‘shanda «Asxobod» gazetasi ekspeditsiya «... yer va davlat mulki vazirligining tavsiyasi bilan kelganligi, Kopetdog‘, Gavdan, Xayrobod, Qarshi va Termizni ilmiy tadqiq qilishda AQSh elchisining xohishiga ko‘ra Bosh shtab ekspeditsiyaga hamkor bo‘lishi, lekin qazilma va arxeologiya boyliklari olib ketilmasligi...» haqida yozgan edi. Janubiy Turkmaniston bronza davrining o‘rganilishi tarixi

Amerika ekspeditsiyasi (V.Yan kitobidan. “Suvoriy yon daftari”) Ekspeditsiyani Rafael Pompelli boshqargan. U ilmga daxli yo‘q mohir ishbilarmon sifatida katta o‘g‘li bilan kelgan edi. Ekspe- ditsiyaning asosiy maqsadi neft yoki boshqa foydali qazilmalarni qidirish ekanligi istisnodan holi bo‘lmagan. General Ussakovskiy amerikaliklarni iliq kutib olib, har taraflama yordam ko‘rsatishga va’da berdi. Menga esa, inglizcha bilganim uchun ekspeditsiyada qatnashishimga xayrixohlik bildirdi. Pompelli “uni yana Rossiya o‘ziga maxliyo qilayotganini”, yoshlik paytlarida Sibirga qaysidir ilmiy ekspeditsiya bilan kelgani, bu safarlar unda “yoqimli taassurotlar” qoldirganini so‘zlab berdi. Ekspeditsiyaning rahbari va Pompellining o‘ng qo‘li Devis edi. Amerikalik bu taniqli olimning geologiya bo‘yicha mukammal qo‘llanmasi Qo‘shma Shtatlar universitetlarida o‘qitilardi. Devis Kopetdog‘ tizmalariga chiqqan va keyinchalik tog‘lar, tog‘ jinslari hajmi, ularning geologik tuzilishi bo‘yicha kuzatuvlari haqida Ussakovskiy ga hisobot bergan edi.

Rafael Pompelli – amerikalik geolog, ekspeditsiyachi, arxeolog, 1837-yil 8-sentabrda Nyu- Yorkda tug’iladi. 1923-yil 10- avgustda vafot etadi.

Amerika ekspeditsiyasi (V.Yan kitobidan. “Suvoriy yon daftari”) Devisning assistenti yosh geolog Elsvors Xentington bo‘lib, yana bir mashhur professor – italyan arxeologi ham ekspeditsiya tarkibiga kirgan. Pompelli ekspeditsiyasi 1904 yil davomida Ashxobod yaqinidagi Anav xarobalarida qimmatli kashfiyot qilgani haqida “Zakaspiy sharhlari” gazetasida xabar berilgan edi. Pompellining qazish ishlari O‘rta Osiyo tarixini o‘rganishga hissa qo‘shdi. Karnegi instituti ekspeditsiya haqidagi xisobotni chiroyli qilib nashr etgan (unda keyinchalik akademik bo‘lgan V.V. Bartold ham qatnashgan), shu ishlarni nega biz – ruslar mustaqil ravishda bajarmaganimiz alam qilgan edi.

Janubi-g’arbiy Turkmanistonning ilk va rivojlangan bronza davri V.M.Masson ning 80-yillarga qadar amalga oshirgan arxeologik tadqiqotlari asosida quyidagi (Anov 3) bosqichlar doirasida belgilangan: 1. Ilk bosqichi (Nomozgoh 4) -mil. av. 2750- 2250 yillar 2. 2. Rivojlangan bosqichi (Nomozgoh 5) -mil. av. 2250-1850 yillar

Nomozgoh 4 bosqichi madaniy qatlamlari yodgorliklarda 4-9 metrni tashkil etadi. Bu bosqich sirtiga monoxrom geometrik naqshlar yoki hayvon (echki), qisman qushlar va quyosh belgilari tasviri berib, ishlangan sopol idishlar an'anasi urf bo'lgan. Bosqich oxirlarida kulolchilik charxidan foydalanish boshlanadi. Nomozgoh 5 bosqichi madaniy qatlamlari 2,5 metrni tashkil etadi. Sopol buyumlari kulolchilik charxida ishlanib, sirtiga qizg’ish-oq, sariq yoki qisman pushti rangdagi angob berib ishlangan sopol idishlar paydo bo'ladi. Bu bosqichda Nomozgoh 4 davri naqshli sopollari asta-sekin muomaladan chiqib boradi. Nomozgoh 4, 5

Bu davr manzilgohlarining ikki shakli: 10 va undan ortiq gektar maydonni egallagan “markaz”manzilgohlar va 0,25 - 1 gektar maydondan iborat qishloqlardan iborat yodgorliklar ajralib turadi. Yirik maydonni egallagan manzilgohlar sirasiga Oltindepa, Nomozgohdepa, Dushakdagi Uluqdepa, Kaushutdagi Qoradepa va Tajang va Murg’ob daryolari oraligidagi Hapavuzdepa yodgorliklarini kiritish mumkin. Qishloq turidagi yodgorliklardan Ashgabad yaqinidagi Oqdepa, Shordepa, Anov yodgorligining janubiy tepaligi va boshqalar shu kabi yodgorliklari toliq yoki qisman bronza davri dehqon jamoalari hayotidan darak beradi. Nomozgoh 4, 5

Markaziy manzilgohlardan Nomozgohdepa va Oltindepa kabi yodgorliklar nisbatan yaxshi o'rganilgan. Nomozgohdepaning umumiy maydoni 70 gektar ni tashkil etadi. Yodgorlikda qazishma ishlari qisman olib borilgan. Ilk bosqichga oid madaniy qatlamining qalinligi 4-7 metrdan iborat. Qazishmalar davomida tor ko'chalar bilan ajratilgan ko'p xonali uylarning o'rni va kulolchilik xumdonlar ochilgan. Nomozgohdepa

Yirik manzilgohlardan biri hisoblanadigan Oltindepa yodgorligi nisbatan yaxshi o'rganilgan. Yodgorlikda V.M.Masson boshchiligidagi arxeologlar guruhi tomonidan qazishma ishlari olib borilgan. Yodgorlikning quyi qatlami moddiy ashyolari Namozgoh I bosqichiga oid bo'lib, manzilgoh eneolit davrining boshlarida shakllangan. Bir necha alohida tepaliklardan tashkil topgan manzilgohning umumiy maydoni 26 gektar dan iborat. Eneolit davrining oxirlariga kelib har tomonlama rivojlanish bosqichini boshlagan manzilgoh bronza davrida qadimgi sharq markazlariga xos taraqqiyot yo'lidan boradi. Oltindepa

Manzilgoh tashqi tomonidan muhofaza devorlari bilan o’ralgan, ichki tomondan alohida qismlardan iborat mahallalar tarkib topadi. Arxeologik qazish ishlari natijasida manzilgohning atrofini o'rab olgan qalin mudofaa devorining qoldiqlari o'rganilgan. Mudofaa devorida uch marta qurilish ishlari amalga oshirilgan aniqlangan. Dastlab barpo etilgan devorning qalinligi 2 m ., keyinchalik 4,8 m ., rivojlangan bosqichida esa 6 m. dan iborat bo'lgan. Devor tashqi tomondan yarim aylana burjlar bilan kuchaytirilgan. Mazilgohning janubiy tomonida joylashgan asosiy darvozasi tomonlarida bino qilingan 6,2x3 m. o'lchamdagi minoralar tik tushirilgan me'moriy bezak-“plyastr” bilan boyitilgan. Eniga 15 m . keladigan darvoza arava va piyodalar uchun alohida yo'laklari ajralib turgan. Bu inshootlar manzilgohning rivojlanish cho'qqisiga chiqqan davrda barpo qilingan. Manzilgohga umumiy darvozadan boshlanadiga yo'l orqali kirilib, unga tutashgan yo'lakchalar mahallalarga ajratib turgan. Asosiy yo'laklar 4-5 m . unga tutashgan yo'lakchalar esa 1,5-2 m . dan iborat bo'lib, asosiy ko'chalarga sopol buyumlari siniqlari yotqizibchiqilgan. Oltindepa

Oltindepaning sharqiy qismidagi tepalikda o'tgan asr 60- yillari oxiri 70-yillar boshlarida V.M.Masson rahbarligidagi arxeologlar guruhi amalga oshirgan qazish ishlarida o'ziga xos diniy imorat ning xarobalarini ochib o'rganishga muvoffaq bo'lishgan. Bu inshoot tashqi tomondan zinasimon shaklda barpo qilingan bo'lib, faoliyati davomida uch marotaba qayta qurilish ishlari olib borilgan. Natijada ustidagi minorasi baland va yirik ko'rinish olgan. Uning ikkinchi zinasi uch tabahali “plyastr”-me'moriy bezak shaklida barpo qilingan. Ibodatxona sajda majmuasi, xo’jalik va yashash uy-joy qismlaridan tashkil topgan. Sajda majmuasida kohinlar jamoasi sag’anasi o'rin olgan, undagi xonalarning biri bevosita sajda uchun mo'ljallangan. Oltindepa

Janubiy Turkmanistoning yirik hajmdagi manzilgohlari qadimgi dehqon jamoasining bronza davri markazi sifatidagi ilk shahar shaklidagi manzilgoh hisoblanadi. Bu manzilgohda tabaqalanish jarayoni barcha sohalarda namoyon bo'lishi, g’oyaviy markaz hisoblangan ibodatxona ning mavjudligi, xususiy mulkdan darak beruvchi muhrlarning paydo bo'lishi, ixtisoslashgan ishlab chiqarish ning rivojlanishi, yozuv va boshqa belgilar iga ko'ra ilk shahar shaklidagi manzilgohlar sirasiga kiradi. U ma'lum bir vohaning nafaqatma'muriy, balki sovdo-ishlab chiqarish va madaniy markazlar ham hisoblangan. Bu erda fil suyagiva lazurit toshidan ishlanganturli buyumlar uzoq o'lkalar bilan savdo aloqalari olib borilganligidan dalolat beradi. NMZ 5bosqichining oxirlariga kelib, Kopetdagning shimoliy hududidagi ilk shahar shaklidagi yirik aholi manzilgohlari inqirozga uchraydi.

Altindepa , Nomozgohdepa va boshqa shu kabi yirik markazlar inqirozga uchrab, tashlandiq holga kelib qoladi. Oltindepaning bir qismida hayot davom etadi. Bu holatni tadqiqotchi mutahassis olimlar bronza davrida vohada qurg’oqchil iqlim sharoitining qaror top bilan tavsiflanadi. B.Ya.Kircho Oltindepa yodgorligining yuqori madaniy qatlamlarida qoramol suyaklarining uchramasligini, aksincha kichik tuyoqli hayvonlar suyaklarining ko'p uchrashini aytib o'tgan. Ikkinchi tomondan esa qadimgi dehqon jamoasi tomonidan bir necha asrlar davomida ekin maydonlaridan muntazam foydalanishi, ularning yaroqsiz holga kelib qolishiga olib kelgan. Natijada aholining tarqab ketishiga sabab bo'lgan.

Nomozgoh VI davriga kelib, qadimgi yirik dehqonchilik markazlari o’rnida yangi o’zlashtirilgan yerlar hisobiga yangidan yangi qishloq xo’jalik vohalari paydo bo’ladi. Nomozgoh VI davriga kelib, sopol idishlarning turlari ko’payadi. Avvallari juda kam uchraydigan jo’mrakli choynaklar, ko’za va ko’zachalar Nomozgoh VI davrining asosiy idish turlari bo’lib qoladi. Sug‘orma dehqonchilik va chorvachilik xo’jaligi jadal rivojlanishda davom etadi. Chorvachilik xo’jaligida mayda shoxli hayvonlarning jamoa iqtisodidagi salmog‘i ko’tariladi. Ovchilik yordamchi xo’jalik sifatida davom etadi. Mayda shoxli uy hayvonlarining aksariyati echki edi. Xulosa qilib aytganda bronza davrining Nomozgoh VI madaniyati Qadimgi Sharq sivilizatsiyasining ajralmas qismi bo’lib, bu davrda protogorod (shahardan oldingi) turidagi ilk shahar madaniyati rivojlanishda davom etmoqda edi. Ishlab chiqarish jamoalari doirasida ijtimoiy tabaq-alanish nisbatan sekin bo’lsada davom etadi. Ammo Nomozgoh VI davrida harbiy zo’ravonlik asosida chuqur mulkiy tengsizlik asosidagi dastlabki shahar davlat uyushmasi hali tashkil topmagan edi.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

O'xshashlar

Misrning bronza davri arxeologiyasi

O’rta Osiyoning bronza davri me’morchiligi

Janubiy-sharqiy Yevropa bronza davri arxeologiyasi

O'rta Osiyo bronza davrida

Eneolit davri arxeologiyasi