Buxoro Xalq Sovet Respublikasi - Tarix - Slaydlar

Buxoro Xalq Sovet Respublikasi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

437.283203125 KB

Ko'chirib olish

Buxoro Xalq Sovet Respublikasi Buxoro amirligida amirlik tuzumi agʻdarib tashlangach, yuzaga kelgan xalq respublikasi. Maydoni-182,193 ming km2, Axolisi-2,2 mln. kishidan ortiq, asosan oʻzbeklar, tojiklar va turkmanlar, qisman qozoq, qoraqalpoq, tatar va buxoro yahudiylari yashagan. BXSR Xorazm Respublikasi, Turkiston ASSR va Afgoniston davlatlari bilan chegaradosh boʻlib, poytaxti Buxoro shahri boʻlgan.

1920-yil 16-iyunda buxkom rahbari Najib Husainov M.V.Frunzega yordam so’rab telegramma yubordi.Frunze 1920-yil 12-avgustda amirlikka qarshi 4 ta guruh tuzdi: CHorjo’y Kogon Kattaqo’rg’on Samarqand

23-avgustda “yalpi qo’zg’alon”Beshim Sardor rahbarligida eski CHorjo’yni egalladi.25-avgust soat 13-00da 3667 raqamli maxfiy buyruq chiqarildi.Unga ko’ra,samarqand- buxoro fronti 28-avgust kechasi hujumga o’tishi belgilandi.Klementyev,Zinonyevlar qwamalga rahbarlik qilishdi.SHahar 3 kun davomada 11 ta aeroplandan o’qqa tutildi.Uning 1/5 qismi vayron bo’ldi.

ARKKA qilingan hujum

Bolshevik I.Sols Buxoro to'ntarishdan ikki kun o'tgach bunda ikkita asosiy vazifa: 1. « yerlarni tortibolish », mulkdorlarning «iqtisodiy salohiyati ildizini qirqish» 2. « mullalarning g'oyaviy ta'siriga qarshikurashish » deb ochiqdan- ochiq e'tirof etdi.

1920-yil 14-setyabr Umumbuxoro inqilobiy qo’mitasi (oliy qonun chiqaruvchi organ)- Xalq Nozirlar Kengashi (ijroiyaorgan)- Abdulqodir Muhiddinov Fayzulla Xo’jayev

BXSRning RSFSR bilan hamkorligi 1920-yil 3-noyabrda harbiy-siyosiy bitim tuzildi. 1921-yil 4-martda Moskvada ittifoq shartnomasi tuziladi. 1922-yil 9-avgustda Moskvada iqtisodiy bitim imzolandi.

1921-yil sentabrida BXSRning Konstitutsiyasi qabul qilindi. Fuqarolar teng huquqligi, hurriyat e'lon qilindi.Xalq vakillarining II Butun Buxoro qurultoyida hokimiyatning oliy organi — Buxoro Markaziy Ijroiyakomiteti (MIK) tuzildi. Uning birinchi raisi qilib Usmonxo'ja Po'latxo'jayev (Usmon Xo'ja,1878- 1968)saylandi. Keyinchalik Muinjon Aminov, Porso Xo'jayev MIK raislari bo'ldilar.

BXSR Konstitutsiyasi

7-modda RSFSR BXSR uchun yagona import- eksport rejasiga asosan chet eldan o’z vakolatxonasi orqali zarur materiallarni keltirishga yoki BXSRning G’arbiy Yevropadagi vakolatxonasi orqali keltirib berishni o’z zimmasiga oladi.

Umumbuxoro inqilobiy qo’mitasi Inqilobiy qo’mita Xalq Nozirlar Kengashi BKP MQ

Fayzulla Xo‘jaev davlat arbobi, tarixchi va iqtisodchi olim, publitsist jurnalist sifatida boy ilmiy meros qoldirgan. Uning « Buxoro inqilobining tarixiga materiallar » (1926), « Buxorodagi revolyutsiya va O‘rta Osiyoning milliy chegaralanishi tarixiga doir » (1932) kitoblari, « BXSRdagi iqtisodiy ahvol » (1924), « Yosh buxoroliklar to‘g‘risida » (1926), « Jadidlar » (1926), « Bosmachilik » (1930) maqolalarida O‘zbekiston tarixining XX asr 1- choragidagi jiddiy muammolar ko‘rsatilgan.

1920 yil yanvarda Toshkentda tuzilgan inkilobchi yosh buxoroliklar partiyasi Turkiston Markaziy byurosi raisi, "Uchqun" gazetasi muharriri (1920 y. aprel— sentyabr). BXSR hukumati — Xalq Nozirlar Shoʻrosi tuzilib, Xalq hukumat boshligʻi qilib saylandi. BXSR tashki ishlar noziri (1920— 22), harbiy ishlar noziri (1921—24), ichki ishlar noziri (1922), BXSR Mexnat va mudofaa kengashi raisi (1922—24). Shuningdek, Sharkiy Buxoro Inqilobiy harbiy kengashi raisi (1923 — 24), SSSR HarbiyDengiz ishlari xalk, komissarligining Oʻzbekiston SSR boʻyicha rasmiy vakili (1925 y.dan). Fayzulla Xoʻjayev 1937-yilda qatagʻon qilindi va 1938-yil 13-martda oʻlimga mahkum etildi. Qabrining qayerdaligi nomaʼlum.Fitrat, Cho‘lpon, Abdulla Qodiriy va boshqa o‘zbek ziyolilariga g‘amxo‘rlik ko‘rsatganlik kabi ayblar qo‘yildi va otishga hukm qilindi. Hukm Moskva atrofidagi Butovo qatlgohida ijro etilgan.

Buxorodagi jadidchilik harakati namoyandasi. Buxorolik savdogar oilasida tugʻilgan.Buxoroda Madrasa tahsilini olgan va dastlabki yangi usul maktablaridan birini ochgan. 1908 yilda Istanbulda oʻqigan. 1912 yil boshlarida Usmonxo’ja Buxoroga qaytgach, "Tarbiyai atfol" maxfiy tashkilotining faol aʼzolaridan biriga aylangan. 1917 yilda Usmonxo’ja Yosh buxoroliklar partiyasi MK tarkibiga kiritilgan. Kolesov voqeasidan soʻng Toshkentda Yosh buxoroliklarning soʻl eserlar guruhini tuzgan (1918 y. aprel). Yosh buxoroliklar partiyasi Turkiston Markaziy byurosining aʼzosi (1920 y. fevral).Poʻlatxoʻjayev Usmon xoʻja (1878, Buxoro — 1968.28.7, Istanbul)

Buxoro Xalq Sovet Respublikasi tuzilgach, Ubaydulla BXSR moliya noziri (1920), Davlat nazorati noziri (1921), BXSR Markaziy Ijroiya Koʻmitasining dastlabki raisi (1921 y. avg .-1922 y. boshlari). U.X. BXSR hukumatining aksariyat arboblari singari Buxoro Respublikasining oʻz milliy armiyasi, milliy hukumati boʻlgan mustaqil respublikaga aylantirmoqchi edi. Ubaydulla BXSRdan sovet Rossiyasining qizil askarlari olib ketilishi hamda Buxoroning mustaqilligi uchun izchil kurashdi. Ubaydulla 1922 yildan shoʻrolar bilan aloqasini uzib, Kobulga kelgach, Rossiyaga qarshi kurash olib borish uchun BXSR ning davlat boshligi sifatida Afgʻoniston amiri Omonullaxon bilan shartnoma imzolagan (1922 y. 29 aprel). U Buxoroning milliy armiyasi uchun xorijiy davlatlardan qurolyarogʻ sotib olishga harakat qilgan. Sovetlarning III qurultoyida (1922-yil avgust) respublikadagi siyosiy vaziyat, qizil armiya qismlariga munosabat muhokama qilindi, moliya, iqtisodiy, yer ishlari nozirliklari birlashtirilib, Respublika xalq xo`jaligi oliy kengashi tashkil qilindi. Shu yili respublikaning mehnat va mudofaa kengashi tuzildi. Buxoro Iqtisodiy Kengashi (BuxEKOCO), davlat reja qo`mitasi tashkil etildi, respublikaning budjeti tuzildi.

Muhiddinov Abdulqodir Boshlang‘ich ta’limni Buxoroda olgan,Istanbul madrasasida o‘qidi. Otasi yirik savdogar Mirza Muhitdin Mansurov ilk jadid gazetasi “Buxoroyi sharif”ni moddiy jihatdan ta’minlab turgan, yangi usul maktablariga homiylik qilgan. A. Muhitdinovning ilk maqolalari Orenburgdagi “Vaqt” gazetasida e’lon qilingan (1910).U Turkiston musulmonlari byurosi a’zosi (1919-20) hamda “Qutulish” gazetasi muharriri (1920) edi. A.Muhitdinov Umumbuxoro Inqilobiy qo‘mitasi raisi (1920-yil sentabr - 1921-yil sentabr), BXSR dehqonchilik noziri (1920-21) kabi mas`ul lavozimlarda ishladi. Markazning Turkistondagi tayanchi bo‘lgan Turkkomissiya tomonidan A. Muhitdinov va uning tarafdorlari “ o‘ng og‘machilik” da ayblandi va lavozimidan bo‘shatildi. Lekin, shunga qaramasdan u 1921-24-yillarda BXSR savdo va sanoat vaziri , Buxoro Iqtisodiy kengashi raisi , O‘rta Osiyoda milliy hududiy chegaralanish o‘tkazilib, O‘zbekiston SSR tarkibida Tojikiston ASSR tashkil qilingach, A. Muhitdinov Tojikiston ASSR Xalq Komissarlari Soveti raisi qilib tayinlandi (1925-29). Tojikiston SSR tuzilgach, u O‘zbekiston SSR ta’minot Xalq Komissarligida ishladi. Unga “burjua millatchisi” tamg‘asi yopishtirildi va 1934- yil 1-iyunda otib tashlandi.

Porso Xo‘ja Hasan (1867-yil, Buxoro - 1937-yil 25-oktabr, Toshkent) Buxoroda madrasa tahsilini olgan. 1905-yildan Buxorodagi jadidchilik va Yosh buxoroliklar safida Yangi usul maktablari ochish va jadid gazetalari chiqarish, ko‘plab qiroatxona va kutubxonalar tashkil etishda faol qatnashgan. 1918-yilmartdan Samarqand, Shahrisabz, Qarshi, Buxoroda amirlik tuzumiga qarshi kurashda ishtirok etgan. Buxoro Xalq Sovet Respublikasi (BXSR) tuzilgach, Xatirchi va Karmana viloyatlari inqilobiy qo‘mitasi raisi (1920-21), BXSR dehqonchilik noziri va nozir o‘rinbosari (1921), Buxoro markaziy kasabalar ittifoqi raisi (1922), BXSR Markaziy Ijroiya Komiteti raisi (1922-yil avgust -1924-yil noyabr). 1937-yil 14-oktabrda otishga hukm qilingan, 1962-yil 26 noyabrda oqlangan. U.Po‘latxo‘jaev unga Turkiston tarixi, madaniyati qo‘lyozma asarlarini tadqiq qilish masalalari bilan shug‘ullanishini aytgan. Shundan keyin Turkiya hukumati tomonidan vatandoshimizga Mustafo Kamol bo‘yrug‘i bilan umrining oxirigacha katta miqdorda nafaqa tayinlanadi. U. Po‘latxo‘jaev vafotidan keyin bu nafaqa turmush o‘rtog‘iga berib turilgan.

ABDULVOHID BURHONOV (1875-1934) 1875-yili Buxoroda tavallud topadi. Dastlabki ta'limni eski maktabda oladi. XIX asrning 90-yillaridan Abdulvohid Burhonov Munzim taxallusi bilan ma'rifiy she'rlar yoza boshlaydi, keyinchalik esa amaliy faoliyatida ham ma'rifatparvarlik bilan shug'ullanadi.Buxorodagi dastlabki jadid maktabining ochilishi ham uning nomi bilan bog'liq. U 1908-yili Samarqandga borib, jadid maktablaridagi o'qitish usiubini o'rganadi va shu yili o'z hovlisida jadid maktabi, 1909-yilda esa katta yoshdagilar uchun kechki maktab tashkil etadi. 1917-yil fevral inqilobidan so'ng Buxoro jadidlari A.Burhonov boshliq eski jadidlarga, F.Xo'jayev va A.Fitrat boshliq yangi jadidlarga bo'linadi. Birinchi guruhning asosiy faoliyati ma'rifarparvarlik bo'lsa, ikkinchi guruh keng islohotlar tarafdori edi. Keyinchalik bu ikki guruhning birlashuvi natijasida "Yosh buxoroliklar" partiyasi tuzilib, Munzim unga rais etib saylanadi. Markaziy ijroiya qo'mitasi raisining o'rinbosari, keyinchalik Xalq maorifi noziri, Sog'liqni saqlash noziri lavozimlarida ishlaydi. 1922-yilning yozida Munzimning shaxsan o'zi buxorolik 44 kishini Germaniyaga olib borib, Berlindagi o'quv yurtlarigajoylashtiradi. 1920-yillarning o'rtalaridan boshlab Munzim o'zini tamoman ijodiy va publitsistik faoliyatga baxshida etadi.Abdulvohid Munzim 1934-yilda uzoq davom etmagan kasallikdan so'ng vafot etadi.

Muso Saidjonov (1893-1937) «Milliy ittihod» tashkiloti faoliyatiga qatnashgani uchun sovet rejimi tomonidan Samarqandda qamoqqa olingan (1937 yil 13 aprel) va otib tashlangan. 1965 yil 2 dekabrda oqlangan.

Buxoro jadidchiligining yirik namoyandalaridan va ma’rifatparvar, tarixchi olim, professor (1935), taraqqiyot yo‘lida milliy harakatning faol qatnashchilaridan biri Muso Saidjonov 1893 yili Buxoro shahrida savdogar oilasida tug‘ilgan. Mirarab madrasasini bitirib, Kogondagi rus-tuzem maktabida o‘qigan.1917 yilda “Yosh buxoroliklar” partiyasining tashkilotchilaridan biri bo‘ladi. U partiya markaziy qo‘mitasining a’zosi etib saylangan. U 1917 yil Buxorodagi jadidlar tomonidan uyushtirilgan namoyishga qarshi bo‘lgan. Amir bilan jadidlar o‘rtasidagi muzokarada qatnashgan. Muso Saidjonov o‘zbek xalqi o‘zgacha milliy taraqqiyot yo‘lidan borishiga ishongan. Keyinchalik u siyosatdan uzoqlashib, maorif sohasida faoliyat ko‘rsatgan. Toshkentda o‘qituvchilar institutini tugatgach, Xo‘jandda muallimlik qilgan va teatr to‘garaklarida qatnashgan. Buxoro Xalq Sovet Respublikasi (BXSR) tuzilgach, u oziq-ovqat noziri (1920 yil sentyabr —1921 yil mart), iqtisodiyot noziri muovini (1921 yil mart — avgust), davlat nazorati noziri (1921 yil oktyabr – 1922 yil yanvar), ChK (Favqulodda komissiya) raisi (1921 yil avgust — sentyabr), moliya noziri (1922 yil fevral — aprel), Xalq Xo‘jalik Oliy Kengashi raisi muovini (1922 yil oktyabr — 1923), maorif noziri (1923 yil iyun — 1924) lavozimlarida mehnat qilgan.

Buxoro respublikasida hokimiyat tizimi 6-sentabrda ma'muriy tuzilish viloyat, tuman, kent vaqishloqlardan iborat bo'lishi belgilandi. 27 beklik o'rnigarespublika 15 viloyatga bo'lindi. Quyi hokimiyat bo'g'ini oqsoqolliklar bo'lgan. BXSR rasman mustaqil deb e'lonqilingan bo'lsa ham amalda Rossiyaga qaram edi.Respublikada yetishtirilgan paxta, ipak, qorako'l teri vaboshqa xom ashyo mahsulotlarini faqat Rossiyaga sotish mumkin edi. Chet ellarga mahsulot chiqarish huquqidan mahrum qilindi. BXSR o'z milliy armiyasiga, valyutasiga ega bo'lsa-da, ulardan mustaqil ravishda foydalanish imkoniyatlari cheklangan edi.

O’rta Osiyo Iqtisodiy Kengashi Iqtisodiy,siyosiy,ma’naviy- mafkuraviy qamrov Turk komissiya Turkbuyro O’rta Osiyo buyrosi

1923-yil yozi-kuzida tashqi kuchlar tazyiqi bilanhukumat tarkibi va mavqeida jiddiy o'zgartirishlar qilindi. Shuningdek, konstitutsiyaga ham o'zgartirishlarkiritildi. Siyosiy vaziyat o'zgarib ketdi. Respublikaningma'muriy bo'linishi o'zgartirildi,5 ta okrug (Zarafshon, Qasliqadaryo, Surxondaryo, Turkman va SharqiyBuxoro okruglari),48 ta tuman va 195 ta kent tuzildi.Qishloqlarda oqsoqolliklar o'rniga sovetlar tuzishga kirishildi.

• 1924-yil sentabrida respublika aholisi soni, rasmiyma'lumotlarga ko'ra,2 mln 600 mingga tushib qoldi.Shu yil may oyida F.Xo'jayev aholining turmush darajasi pasayganini e'tirof etdi. Hukumat raisining muoviniQ.Otaboyev respublika xalq xo'jaligining o'ziga xostomonlarini qayd etdi, ular byudjet-pul muomalasini yo'lga qo'yishda inobatga olinishi lozim, deb ko'rsatdi.

1924-yil 19-sentyabrda sovetlarning V umumbuxoro quriltoyi BXSRni BSSR deb e’lon qildi .

ULARNING TAQDIRIULARNING TAQDIRI

O'xshashlar

Xitoy xalq respublikasi tarixi

Buxoro muzeylari

Buxoro amirligi

Buxoro minoralari

Buxoro yodgorliklari