Buxoro amirligi

Buxoro amirligi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1052.5 KB

Ko'chirib olish

Buxoro amirligi www.arxiv.uz

1. Buxoro amirligining davlat boshqaruvi 2. Qadimgi Buxoro 3. XVI — XIX asrning birinchi yarmi O’zbek xonliklar davrida Buxoro amirligi REJA: www.arxiv.uz

Buxoro amirligi. Bu amirlikka mang`itlar sulolasi asos solishgan. Mang`itlar sulolasi vakillari chingiziylarga bevosita aloqasi bol`magani uchun o`zlarini “xon” deb e`lon qila olishmagan. Buxoroning so`nggi amiri Said Olimxon davrida mamlakat bayrog`i quyidagi shaklda bo`lgan:BUXORO AMIRLIGI www.arxiv.uz

1758 yil Rahimbiy vafotidan so'ng mang'itlar amirlik taxtiga uning amakisi Miyonko'l hokimi Doniyorbiy (1758-1785yy.) nomzodini surishadi. Lekin u qat'iy markaziy hokimiyatni saqlab qololmadi. Mang'itlarning tarafdorlari va g'animlari o'rtasidagi o'zaro janjallar, joylardagi hokimlarning mustaqillikka bo'lgan intilishlari o'n yillarga cho'zilib ketdi. 1784 yil Doniyorbiyning bo'shligidan norozi bo'lgan Buxoro ahli qo'zg'olon ko'tardi va amir hokimiyatni o'g'li Shohmurodga (1785-1800yy.) topshirdi. Shohmurod yangiliklarni Arkda saroy ahli guvohligida ikkita yirik amaldor- Davlat qushbegi va Nizomiddin qozikalonni qatl etishdan boshladi. Shundan so'ng Shohmurod Buxoro ahliga ularni bir necha soliqdan ozod etuvchi imtiyozli hujjatni tantanali tarzda topshirdi. Hujjatning matni tosh lavhada kesilgan bo'lib, u katta jome' masjidining ayvoniga o'rnatildi. Shohmurod "jo'l"("jul") deb nomlangan va urush holatida qo'shin saqlash maqsadida foydalaniladigan yangi soliq turini joriy qildi. Hokimiyatni o'z qo'lida jamlab olgach, u xonlik unvonidan voz kechdi va amirlik darajasida qoldi. Taxtga esa Shohmurod Chingizxon avlodlaridan bo'lgan Donishmandchini, keyinroq esa Abulg'ozini ko'tardi, lekin ular amalda hokimiyatga ega emasdilar. www.arxiv.uz

Davlat boshqaruvi www.arxiv.uz

1785 yil Shohmurod pul islohotini o'tkazdi hamda 0,7 misqollik (3,36 g) to'la qimmatli kumush tangalar va bir xil shakldagi oltin tangalarni zarb etishni yo'lga qo'ydi. U sud mahkamasiga ham shaxsan rahbarlik qildi. Shohmurod Buxoro amirligi tarkibiga Amudaryoning chap sohilidagi hududlarni, jumladan, Balx va Marvni qaytardi. 1786 yil u Karmanada xalq qo'zg'olonini bosdirdi, keyin Shahrisabz va Xo'jandga muvaffaqiyatli yurishlarni amalga oshirdi. Shohmurod afg'on hukmdori Temurshohdan ustun kelib, asosan o'zbeklar va tojiklar yashaydigan janubiy Turkistonni o'z qaramog'ida saqlab qolishga erishdi. www.arxiv.uz

Amir Haydar (1800-1826yy.) otasidan so'ng taxtga o'tirgan vaqtda butun Mavorounnahr uning hukmiga bo'ysinar edi. Haydarning taxtga ko'tarilishi ommaviy qo'zg'olonlar va qatllar bilan to'g'ri keldi. 1800 yil Marv turkmanlari bosh ko'tarishdi. Ichki janjallarga ko'p o'tmasdan Qo'qon bilan O'ratepa uchun urush qo'shildi. Haydar ushbu shaharni tasarrufida saqlab qolishga muvaffaq bo'ldi. Amir Haydar davrida siyosiy tizim yakka hokimiyatchilik tomon intilayotgan markazlashgan monarxiyadan tashkil topgan edi. Amirga 4 ming kishigacha yetadigan byurokratik mahkama xizmat qilardi. Armiyaning miqdori oshdi. Faqat Buxoroning o'zida 12 ming harbiydan iborat qo'shin turardi. Ahmad Donishning yozib qoldirishicha, Amir Haydar boshqaruv vaqtiga "har 3-6 oyda yuzaga keladigan to'xtovsiz feodal urushlar davri" deya baho berish mumkin. Haydardan so'ng taxtga uning o'g'li Nasrullo (1826-1860yy.) o'tirdi. Unga hokimiyat sari yo'l ochish maqsadida akalari Husayn va Umar o'ldirildi. Armiya va ruhoniylarga suyangan Nasrullo zodagonlarni jilovlash maqsadida feodal tarqoqlikka qarshi qat'iy kurash olib bordi. www.arxiv.uz

Bu хо r о q а dimgi hind tilid « а ib о d а t » m ’ а n о sini а ngl а tib , q а ch о nl а rdir Buyuk Ip а k Yo ` lid а yirik tij о r а t m а rk а zi bo ` lg а n . Bu хо r – о o ` rt а а srning 140 d а n о rtiq а r х it е ktur а yodg о rlikl а rini o ` zid а s а ql а g а n « muz е y sh а h а rdir ». Bund а n 2300 yil а vv а l qurilg а n P о i K а l о n , Qo ` sh M а dr а s , а Ism о il S о m о niy m а qb а r а si , min о r а i K а l о n k а bi а ns а mbll а r bugungi kung а d а h а m b а rch а ning diqq а tini t о rt а yapti . N а rsh а hiy , Rud а kiy v а D а qiqiy sing а ri m а shhur sh о irl а r , о lim Ibn Sin о v а b о shq а l а r Bu хо r о ning t а r а qqiy etishid а muhim r о l o ` yn а g а n . BUBU ХОХО RR О О www.arxiv.uz

Hukmronligining birinchi oyida u har kuni 50-60 tadan kishini qatl qildi. Nasrullo shu paytgacha amirlik tarkibiga faqat nomigagina kirgan viloyatlarni birlashtirishga erishdi. Viloyatlarni boshqarishga o'ziga mute' bo'lgan "nasl- nasabsiz" kishilarni tayinladi. Nasrullo amirligi chog'ida Xiva va Qo'qon xonliklari bilan Marv, Chorjo'y, O'ratepa, Xo'jand kabi chegarada joylashgan alohida hududlar uchun bo'lgan tinimsiz urushlar davom etib turdi. Shahrisabz va Kitob hukmdorlarining qarshiligi, ayniqsa kuchli bo'ldi. Bir necha harbiy yurishlardan so'ng 1853 yilga kelib ular Buxoroga bo'ysindirildi. Amirlik tarkibiga faqat Zarafshon daryosining o'rta va quyi oqimidagi vohagina barqaror kirgan edi. www.arxiv.uz

• А rk (11-20а srl а r ) • B о l а H о vuz (18а sr . b о shl а ri -20а sr ) • S о m о niy m а qb а r а si (9-10а srl а r ) • Ch а shm а i А yub q а brist о ni (1380 yoki 1384/85) • А bdull ахо n m а dr а s а si (1596/98) • M о d а ri хо n m а dr а s а si (1556/57) • B а l а nd m а sjidi (16а sr b о shl а ri ) • G а ukush о n а ns а mbli ( M а sjid , Min о r а, M а dr а s а), (16а sr ) • Z а yniddin Хо j а хо n а q о hi (1555) • P о i K а l о n а ns а mbli (12-14а sr ) • L а bi H о vuz а ns а mbli (16-17а sr ) • Ko ` k а ld о sh m а dr а s а si (1568/69) • N о dir D е v о nb е gi хо n а q о hi (1620) • Ulug ` b е k m а dr а s а si (1417) • А bdul а ziz хо n m а dr а s а si (1652) • B о l а H о vuz m а sjidi (1712) • S а yfiddin B оха rziy m а qb а r а si (13а srning ikkinchi yarmi -14а sr ) • Buyonquli хо n m а qb а r а si (14а srning ikkinchi yarmi ,15 yoki 16а sr ) • N а m о zg о h m а sjidi (12-16а srl а r ) • F а yz а b о d хо n а q о hi (1598/99) • Ch о r Min о r m а dr а s а si (1807) • Sit о r а i M о hi Хо ss а Bu хо r о А miri s а r о yi (19а sr ох iri 20 а sr b о shl а ri ) • Ch о r B а kr – sh а y х Jub а yr а sul о l а si d а fn etilg а n j о y (1560/63)Bu хо r о ning t а ri х iy v а а r х it е ktur а yodg о rlikl а ri : www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Buxoro xoni Abdullaxonning (II) 1571 yilda Dashti Qipchoq xoni Boboxon va Toshkent hokimi Darveshxon bilan Jizzaxdagi to‘qnashuvi shahar va uning xo‘jaligiga ko‘p talofatlar yetkazdi. 1866 yildagi bosqinchilik hujumi ham shaharni vayronaga aylantirdi. XIX asrning 80-90 yillaridan boshlab Jizzax shahrida bir nechta korxonalar, jumladan, paxta tozalash, yog‘ zavodi, g‘isht va ohak zavodlari qurilib ishga tushirildi. Istiqlol yillarida zamonaviy texnika bilan jihozlangan yangi korxonalar, xorijiy davlatlar bilan hamkorlikda qo‘shma korxonalar, turar-joylar, madaniy va ma’rifiy binolar, ravon yo‘llar va ko‘priklar qurildi. Jahon andozalariga mos, har tomonlama qulay o‘quv texnikasi bilan jihozlangan maktablar, kasb-hunar va oliy o‘quv yurtlari qurilib, ishga tushirildi. Shunday qilib, qadimiy Jizzax mustaqillik yillarida har tomonlama rivojlangan, gullab-yashnagan viloyatlardan biriga aylandi. www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

Bu davrda Movarounnahrda hokimiyat uchun uzoq yillik urushlar, ichki nizolar kuchayib ketdi. Siyosiy tushkunlik avj oldi, bu. mamlakat iqtisodiga zarar yetkazdi, tashqi olam, o'zga mamlakatlar bilan ham aloqalar susayib ketdi.Nihoyat, XVI asrning ikkinchi yarmida Movarounnahrda mustaqil davlatlar -Buxoro va Xiva xonliklari shakllanib, o'zini tiklay boshladi. XVIII asrning boshida uzoq urushlardan so'ng mustaqil Qo'qon xonligi tashkil topdi. Lekin bu davlatlar o'rtasida ta'sir doirasi uchun har doim urush, nizo davom etib turdi. Umuman XVI — XIX asrning birinchi yarmi siyosiy, iqtisodiy, madaniy hayotda, xalqaro munosabatlarda oldingi yutuqlarni yo'qotish, ko'p sohalarda ortga ketish davri sifatida tarixda ma'lumdir. XVI — XIX asrning birinchi yarmi O’zbek xonliklar davri www.arxiv.uz

Siyosiy hayot mayda mustaqil davlatlar vujudga kelishi bilan xarakterlansa-da, bu omilning o'zi madaniy yuksalish uchun yetarli emas ekanligini namoyon etdi. Iqtisodiy hayotda ham o'zaro urushlar, nizolar hunarmandlik, dehqonchilik, savdo-sotiq ishlariga katta zarar keltirdi, tashqi savdo aloqalari susaydi. Madaniy hayotda an'anaviy islom, aqidaparastlikning ta'siri kuchaydi, maorif, ma'rifat sohasida ham asosan diniy ta'limotlar ustunlikni egallay boshladi, oldingi ma'naviy yutuqlarning ta'siri kamaydi. Lekin shunga qaramay madaniy hayotda qator ijobiy natijalar ham yuz berganini ko'ramiz. Xususan, adabiyot, tarixiy ilmlar, san'atning ayrim turlari sohasida yirik adib, shaxslar yetishib chiqdi. O'zbek tilining mavqei kuchayib, u adabiyotda borgan sari keng o'rin egallaganini ko'ramiz.Fors va o'zbek tillaridan adabiy til sifatida keng foydalanila boshlandi. XIX asrning birinchi yarmida har uch xonlikda madaniyat, xususan, adabiyot va tarixnavislik sohasida muhim jonlanish vujudga keldi. www.arxiv.uz

Buxoro amirligi, Qo'qon va Xiva xonliklarida shaharlar rivojlandi, masjidu madrasa, xonaqoh-rabot, hammom, karvonsaroy va shifoxonalar bunyod etildi. Buxorodagi Mir Arab, Abdullaxon II, Abdulazizxon madrasalari, Toshkentdagi Ko'kaldosh madrasasi va Qaffol Shoshiy maqbarasi, Xivadagi Olloqulixon majmuasi, Qo'qondagi Qo'shmadrasa, Norbo'tabiy va Madalixon madrasalari, Modarxon qasri, Xudoyorxon saroyi shular jumlasidandir. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Buxoro amirligi 2

Buxoro muzeylari

Buxoro minoralari

Buxoro yodgorliklari

Buxoro xonligi