Buxoro vohasi shaharlari - Tarix - Slaydlar

Buxoro vohasi shaharlari

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1014.2197265625 KB

Ko'chirib olish

Buxoro vohasi shaharlari Reja: 1. Buxoro vohasining tarixiy geografik shakllanishi. 3. Dastlabki yozma manbalardagi ma’lumotlar. 4. Poykent , varaxsha, vardonze shahar harobalari .

Zarafshon daryosi quyi qismida joylashgan Buxor o vohas iQIZIL TEPA QIRLARI Qorovulboz or Qorako’l,Qizilkir massividap

Shaharlar paydo bolish shart-sharoitlari . Zarafshon daryosi tez oquvchi tog’ daryosi bo’lib, o’zi bilan ko’p loyqa keltirgan. Buning natijasida Buxoro vohasining o’rni loyqa bilan to’lib borib, sekin —asta tekislikka aylangan. Shu jixatdan Nil vodiysining paydo bo’lish jarayonlari aynan bizning vohamizda qaytarilgan. Misr Nilning farzandi bo’lganidek Buxoro vohasi ham Zarafshon daryosining xosilasidir. Sekin —asta aholi ko’chib kelgan va xo’jalik rivojlangan, madaniyat paydo bo’lgan.

Buxoro vohasi shaharlari yozma manbalar M.Narshaxiynin g «Buxoro tarixi» Arrianning «Aleksandr yurishlari» Kvant Kurstiy Ruf Gerodotning (mil.avv.5 asr) «Yunon —Eron urushi tarixi»

V • Narshaxiy asarida Buxoro vohasi va uning atrofidagi qator aholi manzillari: Hyp, Vardonze — Vardona, Tarovcha — Tarob qishlog’i, Safna va Ispona qishloklari, Zandona, Poykend qal’asi Dabusiy singari aholi manzillari ta’riflangan. Shuningdek, Karmina, Hyp, Tavoyiz, Sharq, Zandana qishloqlari ta’riflangan. Bu erda katta qal’a, jome’ masjidlari bo’lganligi aytilgan Romitan, Varaxsha haqida so’z yuritilgan

Kampirak devorning xaritaga tushirilishi • XIX asrning oxirlarida xarbiy topograf N.F.Sitnyakovskiy Buxoroga kelib, bir qator suratga olish ishlarini bajardi. U Buxoro vohasida bevosita arxeologik ko’zatuvlar olib borgan birinchi tadqiqotchi edi. Bu tadqiqotchi arxeolog va tarixchi bo’lmay, xarbiy injener bo’lgan. U joylarni xaritalash jarayonida butun voha bo’ylab uchraydigan obidalarga ham qiziqqan. Vohadagi qishloqlar, ariqlar, tepaliklar tarixiy arxitektura yodgorliklari — masjid, Madrasa, xonakoh, namozgoh, sardobalarning xaritaga tushirib borgan. Kampirak devori xaritaga to’g’ri kiritilgai. Buxoro vohasini ilk o’rta asrlarda o’rab turgap, uii atrofdagi ko’chmanchilardan himoya qilgan devorni birinchi marta topografik kartalarga tushirgan. Sitnyakovskiy ko’rgan va tekshirishlar olib borgan vaqtda devor albatta dastlabki ko’rinishda emasdi. Ayrim joylarda 80 sm dan 1 m va 1,20 sm cha bo’lgan o’zun tepalik holida edi. Buni xaritaga to’g’ri belgilash olimdan katta bilim va mahorat talab qilardi .

• Kampir devorning xaritaga tushirilishi katta axamiyatga ega.bo’lib, devor Buxoro vohasining ilk o’rta asrdagi chegarasini belgilashda muxim o’rin tutgan. Devor Hazora qishlog’idan boshlanib, butun Buxoro vohasini Gijduvon cho’l qismidan Vobkent , Shofirkon, Romitan, Jondor, Buxoro rayoni, Kogon va Qiziltepagacha borgan. Devor milodiy IV —V asrlarda barpo qilingan. Bu davrda butun Evroosiyo hududida xalklarning buyuk ko’chish davri bo’lgan. Yakkatut qishlog’i Kampirakning eng chekka chegarasi hisoblangan. Kampirak devorining shaklini ot taqasiga qiyoslaydilar.

• Poykent ,poykand - qadimgi karvo yulli ustida joylashgan qadimgi shahar harobasi millodan avvalgi 4- 3 asr va milodiy 11- asr. Buxorodan 44 km janubiy garbda , Jondor va Qora ko’l tumanlari tutashgan hududda joylashgan. Orta asrlar yozma manbalarida shahr Boykand, Xitoy salnomalarida Bi deb nomlangan .Uning nomi <<Quyi shahar>> Manosini anglatadi. Poykand tashqi devoir nihoyatda mustahkamligidan shahar ilk orta asrlarda << shahritoniy Roin>> yani ( jezdan qurilgan shahriston ) jez shahar nomi bilan shuhrat topgan. Arkda qaadimgi Ibodatxona, podsho saroyi , 9-10 asrlarda qad kutargan koshinli mehrobli jome masjidi

. Arkda qaadimgi Ibodatxona, podsho saroyi , 9-10 asrlarda qad kutargan koshinli mehrobli jome masjidi, ichki va tashqi shahristonda savdogarlar va hunarmandlar turar joyi, mahalla koylari, ichki bozor , ustaxona , nonvoyxona va dorixona kabi bino va inshoot karxonalari joylashgan shaharning rabot qismida esa 50 dan ortiq nous (ostodon xilxonasi) lardan iborta otashparastlaring qabristoni,tashqi bozor va bir nechta (Narshaxiy yozishicha mingdan ortiq) rabot lar yani karvonsaroylar qad kutargan

Poykand tort qismda iborat bolgan Darvozali ark maydoni 1 gektar Darvozali ichki shahriston maydoni 11 gektar Darvozali tashqi shahriston maydoni 6 gektar Sharq ,garb va janub tamonlarda qad kutargan maydoni 100 ga dan iborat ulkan Rabot qismi

, Poykend shahar harobasi

• Narshaxiy asarida Buxoro vohasi va uning atrofidagi qator aholi manzillari: Hyp, Vardonze — Vardona, Tarovcha — Tarob qishlog’i, Safna va Ispona qishloklari, Zandona, Poykend qal’asi Dabusiy singari aholi manzillari ta’riflangan. Shuningdek, Karmina, Hyp, Tavoyiz, Sharq, Zandana qishloqlari ta’riflangan. Bu erda katta qal’a, jome’ masjidlari bo’lganligi aytilgan Romitan, Varaxsha haqida so’z yuritilgan

• Ayrim malumotlarda guvohllik berishca Poykand qadimgi Buxoro hukumdorlarining qarorgohi bolgan , har ir podsho uziga urdagoh qurdirgan..Eftaliylar davlati hukumdorligi avrida 5-ar 2- yarmi va 6 asr boshlarida u poytaxtga aylantrildi.Narshaxiyning yozishicha , shahr aholising aksariyat savdogar bolib ular xitoy va dengi buyi mamlakatlaring bilan savdo qlgan va juda davlatmand bolgan. Shu boisdan arab geograflari Ibn Hurdodbeh va Ibn al Faqihlar Pokandni << Madina at tujjor” yani <<savdogarlar shahri >> nomi bilan tarif etadi.

Varaxsha — qadimiy shahar harobasi • . Buxorodan 40 km shimoliy-gʻarbda, Dashti Urganji koʻlining qadimiy Rajfandun vohasida joylashgan. Varaxsha maydoni 9 ga va balandligi 10 —20 metrli ulkan tepa shaklida saqlangan.

7 – asrga oid ov tasvirlangan mashhur devoriy surat.

• Varaxsha va uning atrofida V. A. Shishkin (1937-39, 1947-54) keng koʻlamda arxeologik tadqiqotlar olib borgan; A. Muhammadjonov (1975— 77), O. V. Obelchenko (1977—79), G. V. Shishkina (1987—90) ham Varaxshaning ayrim qismlarida qazishmalar olib borishgan. Arxeologik qazishmalardan maʼlum boʻlishicha, Varaxsha mil. av. 2-asrda bir-biriga tutashgan bir nechta istehkomli qishloqlar tarzida qad koʻtargan.

Mil. av. 2—1-asrlarda va mil. 1—2 asrlarda Varaxsha va uning atrofida madaniy hayot gullagan. 3 —4-asrlarda Varaxsha tanazzulga uchragan. 5-asrda Varaxsha yana tiklanib Buxoroning qadimiy hukmdorlari — buxorxudotlarnint qarorgohiga aylangan. Shu davrda Varaxsha mustahkam devor bilan oʻralgan, uning janubiy qismida ark qurilgan. 8—10-asrlarda ayniqsa obod boʻlgan. Varaxsha va uning atroflari 12 kanal bilan sugʻorilib, Rajfandun vohasidagi eng yirik va markaziy qalʼalardan biriga aylangan.

• Varaxsha harobalarining shimoliy gʻarbida qadimiy qoʻrgʻonlardan birining tashqi devori hamda yarim doira shakldagi ichki sahni 4,5×5 metrli burji kavlab oʻrganilgan. Devorning qalinligi 1,8—1,9 m va hajmi 37×41×10 sm boʻlib xom gʻishtdan qurilgan. Devor va burjlarida ichki tomoni 38—40 sm, tashqarisi 75—80 sm, kengligi 20—22 sm boʻlgan paykonsimon nishon tuynuklari ochilgan.Buxoro va Xorazm oraligʻidagi karvon yoʻli Varaxsha orqali oʻtgan[1]. Har oʻn besh kunda Varaxshada bir kunlik, yil oxirida 20 kunlik bozor sayli (navroʻzi kasho varzon, yaʼni dehqonlar yangi yili) oʻtkazilgan[2]. Buxorxudotlar qarorgohi qilinishi bilan Varaxsha yirik shaharga aylangan. 11—12-asrlarda uning hududi eniga 6 km dan ziyod boʻlgan. 12-asrda Varaxsha vohasidagi hayot toʻsatdan nomaʼlum sabablarga koʻra toʻxtab qolgan.

Vardonze shahari • Vardonze (Varzonze, Vardona, Vardanzi) — Oʻzbekistonning Buxoro viloyati Shofirkon tumanidagi "Qoʻrgʻoni Vardonze" nomi bilan mashhur yodgorlik (VI— XIX asrlar). Qoʻrgʻonning uzunligi 110 metr, kengligi 60 —70 metr, balandligi 45—50 metr. Vardonxudotlarning maxsus qarorgohi boʻlgan. Rivoyatlarga koʻra, Shopurkom atamasi Sosoniylar shahzodasi Shopur ismidan olingan. Shopur Buxoroga kelib, Buxorxudotdan yer olib qasr va qishloq qurdirgan va unga ariq keltirgan.

• X asrda Vardonze obod shahar edi. Amir Temur Turonda hokimiyatni egallashdan avval opasi va boshqa yaqinlarini Vardonze va Zandonachida qoldirgan. Vardonzeda toʻqilgan kaʼbapoʻsh Makkaga olib borilgan. Akademik Yahyo Gʻulomovning arxeologik va etnolografik kuzatishlari Vardonzening XX asr oxirlarigacha obod savdo-hunarmandchilik shaharchasi boʻlib kelganligini koʻrsatadi.Narshaxiyning yozishicha, bu katta bir qishloq boʻlib, koʻhandizga, katta va mustahkam hisorga ega. U Turkistonning chegarasida joylashgan. U joyda har haftada bir kuni bozor boʻlib savdogarlar koʻp kelar

Akademik Yahyo Gʻulomovning arxeologik va etnolografik kuzatishlari Vardonzening XX asr oxirlarigacha obod savdo- hunarmandchilik shaharchasi boʻlib kelganligini koʻrsatadi.

• XVIII—XX asr boshlarida Vardonze Buxoro amirligining Shofirkon tumani markazi boʻlgan. XVIII—XIX asrlarga kelib Buxoro amirligi va Xiva xonligi oʻrtasidagi ichki nizolardan Vardonze ancha jabrlangan. Sadriddin Ayniy guvohlik berishicha, 1880-yillarda Vardonze va uning atroflarini qattiq shamol natijasida kuchli qum bosadi. Shunday boʻlishiga qaramasdan, Vardonze XX asrning boshida ham obod boʻlib, savdo va hunarmandchilik markazi sifatidagi oʻz mavqeini saqlab qoldi

Foydalanilgan adabiyotlar • Shishkin V.A. Varaxsha. M. 1963. • Baypakov K. i dr. Drevniye goroda Kazaxstana. Alma- Ata. 1971. • M.V . Vohidov ,, Memorchilik” 2010. • Ochildeyev . ,, Tarixiy ulkashunoslik”

O'xshashlar

Qashqadaryo vohasi shaharlari

Buxoro vohasi arxeologik manzilgohlari va uning fandagi ahamiyati

Janubiy Turkmaniston shaharlari

Rossiyaning qadimiy shaharlari

Janubiy Turkmaniston shaharlari