Janubiy Turkmaniston shaharlari - Tarix - Slaydlar

Janubiy Turkmaniston shaharlari

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

22055.39453125 KB

Ko'chirib olish

Janubiy Turkmaniston shaharlari

Reja: 1.J.Turkmanistonning tosh davri shaharlari.(Jabal makoni). 2.J.Turkmanistonning neolit davri shaharlari va ularning o’rganilish tarixi. 3.Janubiy Turkmanistonning eneolit davri shahar xarobalari. 4.Bronza davri shaharlari.(Oltintepa makoni) 5.Temir davrida Yoztepa va Dahiston shaharlari rivoji.

1. Jabal makoni Jabal makoni — mezolit, neolit va jez davri (mil. av. 7 —2-ming yilliklar)ga oid makon. Turkmanistondagi Katta Bolxon togʻlarida, Turkmanboshi — Ashxobod temir yoʻldagi Jabal stansiyasidan 3,5–4 km sharqdagi gʻorda joylashgan.

G’or ikki tarmoqsan iborat bo’lib, og’zi Janubga qaragan, kengligi 9 metr, chuq. 7,5 metr, balandligi 4 metr. 1949-50 yillarda A. P. Okladnikov tomonidan o’rganilgan. Jabal makonining madaniy qatlami 3 metr qalinlikka ega. Jabal makonining pastki 6-madaniy qatlamida o’rta tosh davriga, keyingi qatlamlaridan neolit va jez davriga oid chaqmoqtoshdan ishlangan qirg’ich, paykon va ko’plab chaqmoqtosh chiqindilari, jayran, yovvoyi echki, baliq va boshqa hayvonlarning suyak qoldiqlari, sopol idishlar topilgan. Bu narsalar xo’jalik hayotida ovchilik, baliqchilik va terimchilik asosiy o’rinni egallaganini ko’rsatadi.

2.Joytun madaniyati Oʻrta Osiyoning neolit davriga oid eng qadimgi oʻtroq dehqonchilik madaniyati markazlaridan biri (mil. av. 6 —5-ming yillik). Ashxoboddan 30 km shim.da joylashgan qadimgi oʻtroq dehqonlar qishlogʻi harobasi nomidan olingan. 1952 yildan Janubiy Turkmaniston arxeologiya kompleks ekspeditsiyasi qazish ishlari olib borgan. 10 dan ortiq yodgorliklar (Chagʻillitepa, Pessejiktepa, Chopontepa, Nayzatepa, Joytun va b.)ni tekshirgan. Bu urugʻdoshlik manzilgoxlarining har biri 0,5—2 ga maydonni egallagan.

Somonli guvaladan qurilgan bir xonali uylar (25—45 m²) sahni oq ganchli loy bilan suvalgan, ayrimlari qizil va qora rangga boʻyalgan. Har bir xonada oʻchoq, gʻalla oʻrasi, supa boʻlgan. Ayrim xonalar oʻrtasida katta otashkada boʻlib, umumiy sajdagoh vazifasini oʻtagan. Manzilgoxlarda ombor, sopol idishlar pishiriladigan maydonchalar boʻlgan. 3 madaniy qatlamdan iborat Joytun manzilgoxi (Jaytun madaniyati shu nomdan olingan) toʻla oʻrganilgan. Uning mayd. 0,5 ga, yuqori qatlami 35— 40 xonadan, oʻrta qatlami 29 xonadan iborat. Manzilgohlardan bolalar suyagi topilgan, kattalar tashqariga koʻmilgan.

Aholi, asosan, dehqonchilik, chorvachilik, ovchilik bilan shugʻullangan. Aholi chaqmoqtoshdan qirgʻich, oʻroq, randa, pichoq; suyakdan igna, bigiz; tosh oʻtir va boshqa buyumlar yasagan. Sopol idishlar somonli loydan ishlanib, baʼzilarining sirti qizil angob bilan boʻyalgan. Tosh va loy (sopol)dan ishlangan ayol va hayvon haykalchalari, tosh, suyak va chigʻanoqlardan yasalgan tumor, munchoq va boshqalar turli taqinchoqlar keng tarqalgan.

3. Anov, Namozgoh tepa, Goʻksur ANOV MADANIYATI – Ashxobod yaqinidagi Anov qishlog’i atrofida joylashgan ilk eneolit va so’nggi jez davrlariga oid qadimgi dehqonchilik manzilgohlari va shahar xarobalari. Eneolit va jez davri manzilgohlari saqlanib qolgan shimoliy va Janubiy Anov tepaliklari ayniqsa dunyoga mashhur. Anov madaniyatini dastlab amerikalik geolog R. Pompelli va angliyalik arxeolog Shmidt tekshirgan. Anov madaniyati qatlamlaridan xom g’ishtdan qurilgan binolar qoldiqlari, turli mis buyum va zeb-ziynatlar, tosh yorg’uchoqlar, sirtiga rang-barang naqshlar ishlangan sopol idishlar hamda jamiki borliqni vujudga keltiruvchi qudrat timsoli hisoblangan ayol haykalchalari topilgan.

Arxeologik qazishlar va aerofotosuratlar eneolit davridayoq O’rta Osiyo hududida eng ilk sug’orish inshootlari barpo bo’lganligini ko’rsatadi. Eneolitdan jez davriga o’tish bosqichida sopol buyumlarga naqsh ishlash bilan birga inson va hayvonlar shaklini ham chizish keng tus olgan. Anov madaniyati yodgorliklarini boshqa mintaqa topilmalari bilan qiyosiy o’rganilishi natijasida jez davrida, miloddan avvalgi 3-2 ming yillik oxirida O’rta Osiyo Janubda ilk shahar madaniyati, qadimgi Sharq tipidagi mahalliy madaniyat vujudga kelgan deb hisoblanadi.

Namozgohtepa — eneolit va jez davriga oid qishloq harobasi. Janubiy Turkmanistonning Kopetdogʻ etaklarida joylashgan, maydoni 70 ga. 1949 —52 yillarda professor B. A. Kuftin boshchiligidagi arxeologlar guruhi qazishmalar olib borgan va butun Oʻrta Osiyo eneolit va jez davriga tegishli arxeologik davriy sistemasi ishlab chiqilgan. 1950-yillarning oʻrtalaridan boshlab yodgorlikni keng koʻlamda oʻrganish ishi bilan V. M. Massoy boshchiligidagi Sankt-Peterburg arxeologlar guruhi shugʻullanib kelgan

Namozgoh madaniy qatlamning qalinligi joylarda 34 m gacha boradi. Namozgoh madaniy qatlamlari 6 ta xronologik bosqichlarga (Namozgoh 1 —6) boʻlingan. Ulardan Namozgoh 1—3 eneolit davriga, Namozgoh 4—6 esa jez davriga oiddir. Namozgoh — 1 (ilk eneolit) davrida aholi xom gʻishtdan kurilgan bir xonali uylarda yashagan. Namozgoh — 2 (oʻrta eneolit) davriga kelib, uy-joy qurilishida koʻp xonali uylar paydo boʻladi, bu davr qishloklarining atrofida mudofaa devorlari qad koʻtara boshlagan. Koʻp xonali uylar orasida doyra shaklida otashgohlar qurilgan. Namozgoh — 3 davriga kelib (soʻnggi eneolit), qishloklarning hududi ancha kengayadi, uy-joy majmualari qoshida hovlilar paydo boʻlgan, hovlilarni birlashtiruvchi tor koʻchalar rasmiylashadi, koʻchalar esa qishloq markaziga joylashgan ochiq maydonga tutashadi.

4.Bronza davri shaharlari Oltintepa — jez davriga oid shahar harobasi (mil. av. 3—2 ming yillik). Turkmaniston jan.dagi Meana qishlogʻi yaqinida joylashgan. 1929-yil A. A. Semenov topgan. 1930-yillarda A. A. Marushenko, 1949-yildan M. Ye. Massoy boshchiligidagi ekspeditsiya tekshirgan. Oltintepa shimol- sharkdan janubi-gʻarbga choʻzilgan boʻlib, balandligi 20 m ga yetadi. Oltintepa qadimgi dehqonchilik madaniyatiga oid yodgorlikdir. Oltintepaning maydoni 60 ga dan ortiq. Oltintepaning atrofi kalinligi 2 m gʻisht devor bilan oʻralgan boʻlib, ichida aholi yashaydigan massivlar, kulolchilik mahallasi boʻlgan.

Keng va uzun yoʻllar, bir necha xumdonlar, mahobatli uy qoldiklari, diniy inshootlar, zikkurat, mozorlar topilgan. Bu topilmalar qad. Oʻrta Osiyoda dehqonchilik bilan shugʻullanuvchi oʻtroq qabilalar ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotini oʻrganishda muhim ahamiyatga ega

Yoztepa — ilk temir davriga oid qishloq harobasi (mil. av. 9— 4-asrlar). Turkmanistonning Murgʻob vohasida, Bayramali sh.dan 34 km shim.gʻarbda joylashgan. Mayd. 16 ga ga yaqin. 1954—56 yillarda professor V. M. Masson oʻrgangan. Tepalik ustiga yirik xom gʻishtdan qurilgan hisor atrofi devor bilan oʻrab olingan. 5.Temir davrida Yoztepa va Dahiston shaharlari

Bu yerda usti yopiq bir nechta tor xona hamda katta, tarxi toʻrtburchak zal tadqiq qilindi. Binoning shim. tomonida hovli joylashgan. Hisor atrofida 3 uy va kichik tor kucha qoldigʻi chiqqan. Xonalarning bir qismi xoʻjalik xizmatini oʻtagan (omborxona, oshxona). Aholining asosiy mashgʻuloti sugʻorma dehqonchilik boʻlgan. Yirik kanallardan iborat irrigatsiya shoxobchasi izlari aniklangan. Bu kanallarning har ikki tomoniga dalalarni bevosita sugʻoradigan ariqlar chiqarilgan. Xumdon, temir boltalar, pichoq, yorgʻuchoq, igna, bigiz, jez paykonlar topilgan. Yoztepa II davri (mil. av. 7-asrdan) dan boshlab barcha sopol buyumlari (oshxona idishlaridan boshqa) kulolchilik charxida tayyorlanib, sirti tiniq angob bilan qoplangan. Qozonlar qoʻlda, qoʻpol qoliplarda tayyorlangan.

Sopol idishlar, asosan, kulolchilik charxida va qoʻlda ishlangan. Idishlarning sirtiga toʻr, tasmasimon, toʻrtburchak, uchburchak shaklida rangli naqsh berilgan. Bundan tashqari jez va temirdan qilingan ov va mehnat qurollari, turli taqinchoqlar uchraydi. Yo.da oʻtkazilgan arxeologik qazishmalar Murgʻob vohasida dehqonchilik bilan shugʻullangan eng qad. oʻtroq qabilalarning hayoti haqida boy maʼlumotlar berdi.

Dahiston madaniyati — Oʻrta Osiyoning jan.-gʻarbida, Kaspiy den-gizi boʻylarida qadimda mavjud boʻlgan arxeologik madaniyat (mil.av.2-ming yillik oxiri — 1-ming yillikning 1-choragi oxiri). Hoz. Astrobod (Eron) atrofidagi jez davriga mansub yodgorliklar bilan genetik aloqadorligi ku- zatiladi. Misriyon tekisligida Dahiston madaniyatiga oid bir qancha vohalar tadqiq etilgan. Tekshirishlar natijasida Atrek daryosidan suv olgan, kengligi 5–7 m, uz. 50–60 km ga yetgan magistral kanallarga asoslangan sugʻorish tizimlari aniklangan.

Dehqonchilik xoʻjalikning yetakchi tarmogʻi boʻlgan, bunga yorgʻuchoq, chaqmoqtosh va temir oʻroqlarning koʻplab topilganligi dalil boʻla oladi. Jezdan qurol-yarogʻ (shamshirlar va paykonlar) yasashgan. Sopol idishlar kulolchilik charxida yasalgan. Misriyon vohasida istehkomli va istehkomsiz qishloqlar boʻlganligi aniqlangan, ulardan baʼzilari (mas, Izzatquli — 50 ga ga yaqin) juda katta boʻlgan. In-shootlar, asosan, juda yirik xom gʻishtdan qurilgan. Izzatqulida markaziy istehkom beshburchak shaklda boʻlib, atrofida turar joy qoldiklari saqlangan, qishloq chetidagi bir nechta joyda xumdonlar topilgan.

E’tiboringiz uchun rahmat.

O'xshashlar

Janubiy Turkmaniston shaharlari

Buxoro vohasi shaharlari

Rossiyaning qadimiy shaharlari

Qashqadaryo vohasi shaharlari

O’rta asrlarda Fransiya shaharlari