Buxoro tim va toqlari - Tarix - Slaydlar

Buxoro tim va toqlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

253.5 KB

Ko'chirib olish

BUXORO TIM VA TOQLARI.

Reja:Reja:  Buxoro timlari. Abdullaxon timi. Tarix va bugun  Buxoro savdo toqlari.  Toqlar va timlarning xalqaro savdodagi o’rni.

 Tim (fors.toj.) — usti yopiq bozor, savdo rastasining baland tomi, gumbazi. Tim lar qadimda asosan yirik shahar markazlarida, ko’chalar kesishgan chorraha, chorsu, guzar maydonida, karvonsaroylar yaqinida joylashgan. Usti ulkan gumbaz bilan qoplanib, bir necha hunarmandlik do’konlari va savdo rastalarini o’z ichiga olgan. Timlar shahar me`moriy qiyofasini belgilashda muhim ahamiyatga ega bo’lgan. Sug’dlarning shahar ichidagi bozorlari va savdo rastalari arab manbalarida "suk" deb, chorrahada joylashganlari "choxorsuk" yoki chorsu deb yuritilgan. Keyinchalik 4 tomoni kesishgan ko’cha markazida joylashgan savdo tarmoqlari toqlar qurilgan.

Buxoro tim va toqlari Abdullaxon timi  Usti berk savdo rastasi hisoblangan Abdullaxon timi Abdullaxon II tomonidan bunyod etilgan.  Uning qurilishiga homiylik qilgan Abdullaxon (to‘liq ismi: Abdulla ibn Iskandarxon ibn Jonibek sulton ibn Xoja Muhammad ibn Abdulxayrxon, 1534-yil Miyonqol, Ofarinkent qishlog‘i – 1598-yil Samarqand, Buxoro yaqinidagi Bahouddin majmuasiga dafn etilgan) – o‘zbek davlatchiligi tizimidagi Buxoro xonligining shayboniylar sulolasidan chiqqan eng yirik hukmdori (1583-1598), davlat arbobi, sarkarda, ilm-fan, ma’rifat, madaniyat homiysi.

 Me’moriy inshootning qurilishida xom va pishgan g‘isht, yog‘och, loy, sement, har xil hajmdagi toshlardan keng foydalanilgan. Me’moriy obidaning umumiy ko‘rinishi haqida gapiradigan bo‘lsak, inshootning asosi murabba (to‘rtlik) tarhli (39x42 m), 3 tomoni berk, bosh tarzidagi peshtoq orqali kiriladi. Devorlarining 2 tomonida ravoqli tokchalar joylashgan. Baland gumbazli bostirma timni o‘rab turadi. O‘rtadagi miyonsaroy (diametri – 10 m) baland gumbaz bilan yopilgan. Gumbaz ostidagi ravoqli teshiklardan yorug‘ tushadi. Miyonsaroy atrofi dalon. Dalondagi mayda ravoqlar ichida gumbaz tomli do‘konlar bo‘lgan. Bino pishiq g‘ishtdan (22x27x3,5 sm) qurilgan, devorlari ganch suvoqli, naqshin bezaklari deyarli saqlanmagan.

 Tim va toqlar (XVI asr). Buxoroda eng yirik savdo inshootlaridan to`rttasi: Toqi zargaron, Toqi telpakfurushon, Toqi sarrofon va Abdullaxon timi saqlanib qolgan. Toqlar shahristonning Labihovuz maydonidan Registon maydonigacha boradigan asosiy savdo ko`chasidagi chorrahalarda qurilgan. Muntazam sakkiz burchakli ichki xonaga mahobatli gumbaz yopilgan. 16 darchali bu gumbazning meridianal qovurg`alari bor. Toqi zargaronda o`ttizdan ortiq zargarlik do`koni va ustaxonalar bo`lgan. Bu erda har xil zeb-ziynat buyumlari yasab sotilgan.

 Toqi telpakfurushon (fors telpakfurushlar toqi) — Buxorodagi me`moriy yodgorlik (16a). Bosh kiyimlar tayyorlash va sotishga mo’ljallangan gumbazli bino. Vaqf hujjatlariga ko’ra, turli tomonlardan kelib tutashgan 5 ko’chaning kesishgan joyida qurilgan (1570—71). Bino choxarso’ki Axanin, Toqi kitobfurushon, Toqi Xo’ja Muhammad Parron kabi nomlar bilan atalgan. Bosh gumbazi 6 qirrali devor ustiga o’rnatilgan, atrofi — ko’cha, ko’chalardan kirish qismlari esa kichik gumbazchalar bilan yopilgan. Gumbaz diametri 38 m, zal shifti 10 m, savdo ko’chasining saklanib qolgan maydoni 28 m, ko’cha kengligi 14 m. O’tmishda gumbaz ostida bosh kiyim va kitob sotuvchi muqovasoz ustalarning do’konlari bo’lgan.

 Toqi zargaron (fors. — zargarlar toqi) — Buxorodagi me`moriy yodgorlik (16-a.). Zargarlik buyumlari sotish uchun mo’ljallangan savdo markazi. Gumbazi arablar bosqiniga qadar qurilgan deb taxm. qilinadi. Vosifiyiing 16-a. boshlarida yozgan asarida Buxoro chorsusi sifatida tilga olingan. T. z. Ulug’bek madrasasi yonida, qad. shahriston markazi — 2 katta ko’cha kesishgan chorraha ustini qoplab turadi. Bino, asosan, 15-a.da qurilgan (16-a.da to’lato’kis ta`mirlanganligi sababli shu yili bunyod etilgan deb taxm. qilinadi). Ulkan gumbaz 8 ta toqiga o’rnatilgan. Tarhi 45,4x43,5 m, bal. 16,7 m, gumbazining asos aylanasi 14 m, poygumbazi ko’p qirrali, undagi 16 ta darcha orqali bino ichiga yorug’lik tushib turadi. Atrofini o’rab turgan do’konlar gumbazi bal. 5— 7 m. O’tmishda uning dalonlarida 36 zargarlik ustaxonasi va do’konlar bo’lgan. Atrofiga savdo rastalari, ombor, karvonsaroylar qurilgan. T.z. Buxorodagi toqilarning eng yirigi va mujassamoti jihatidan murakkabi hisoblanadi.

 Toqi sarrofon (fors. — sarroflar toqi) — Buxorodagi me`moriy yodgorlik (16-a.), pul almashtiradigan bosh savdo markazi. Shahristonning 2 ko’chasi kesishgan joyda, qad. Shohrud arig’i ustida sarrolarning do’konlari qurilgan. T.ye. eng kichik gumbazdir. Bino 8 qirrali (tarhi 25x24 m), gumbazining ichki diametri 12 m, tashqi gumbaz (bal. 16,55 m) 4 toqi ustiga o’rnatilgan, shaharning jan.dagi chorraha ustini berkitib turadi. 16-a. 2yarmida zalning 4 kesik burchaklaridan biriga masjid, boshqasiga Sarrofon hammomi, qolgan 2 tasiga sarrofon do’konlari kelib tutashgan. Masjidga kiraverishda "Bu qurilish 1534—35 y.lari Ubaydulla Bahodirxon podsholigi davrida yakunlandi" degan yozuv saklangan. Bu atrofdagi binolarga ham tegishli bo’lishi mumkin. Shayboniylar davrida Buxoro xususiy tadbirkorlik, qarz berish va pul almashtirish markaziga aylangan. Buxoroda sarroflar nomi bilan bog’liq uylar, savdo gumbazi, karvonsaroy, masjid, hammom va b. mavjud bo’lgan.

 Toqi bo’ston — Sosoniylar davri Eron me`morlik san`ati yodgorligi (4—5-a.lar). Shoxlarning ov qo’rg’oni, chorbog’i. Kermonshah (hoz. Baxtaran)dan 5 km shim. sharqda joylashgan. 2 ravoqli qoya. Kichik ravoq (tarhi 5,8x3,6 m) ni Shopur III (383388), Katta ravoq (tarhi 7,94x6,79 m) ni esa Poroz (457—483) yoki Xisrav II (590—628) qurdirgan. Ravoqlardagi bo’rtma tasvirlarda haykalchalar, to’ng’iz va bug’u ovi tasviri hamda yozuvlar saqlangan.

O'xshashlar

Buxoro muzeylari

Buxoro amirligi

Buxoro minoralari

Buxoro yodgorliklari

Buxoro xonligi