Buxoro o’lkashunosligi

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2034.015625 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1. Buxoro arxeologiyasi 2. Buxoro toponimikasi 3.Buxoro tarixiy yodgorliklari 4. Buxoro muzeylari

$• Buxoro-asrlar davomida ulkan SHarqning ilm-ma`rifat va madaniy at markazlaridan biri sifatida jahonga don\i ketgan qadimiy shahar . U o`tmishda savdo-sotiq, madaniy aloqalar jihatidan Markaziy Os iyoning mashhur Balh, Hirot, Marv (Mari), Samarqand, Termiz, Na saf (Qarshi), CHoch-SHosh (Toshkent) va Xorazm (Xiva) shaharlari qatoridan joy oladi. • O`rta asrlarda Buxoro Movarounnahrning yirik savdo-sotiq, hunar mandchilik va ma`muriy markazlaridan biri bo`lib, YAqin va O`rta S Harq mamlakatlarini Hindiston va Xitoy bilan bo\lagan qadimiy hal qaro savdo yo`li-«Buyuk ipak yo`li» ana shu shahar orqali o`tgan. Mashhur jahongirlarning zafarli yurishlarida harb yo`li sifatida ha m xizmat qilgan bu qadimgi karvon yo`li o`tmishda «Oltin yo`l», «S Hoh roh», ya`ni «SHoh yo`li» nomlari bilan ham shuhrat topgan.$ $• Buxoroda dastlabki olib borilgan arxeologik tadqiqotlar XX asr 3 0-yillaridayoq boshlangan edi, o`sha paytdagi qazish ishlari shah ardagi ayrim monumental me`moriy obidalarni tadqiq qilish, ul arni ta`mir etish bilan bohliq edi. O`sha vaqtlarda Ma\oki Attori y masjidi yaqinida qazishmalar olib borgan tadqiqotchi V.A.SHis hkin ham, so`ngra XX asr 50-yillarida Minorai Kalon poydevorini qazib ochgan arxeologik S.N.YUrenev ham er osti suvlarini bulo qdek qaynab chiqishi oqibatida shaharning qadimgi sahnigacha kavlab eta olmaganlar. • XX asr 60-yillarning oxiriga kelib akademik YA. G‘ulomov rahbar ligida maxsus arxeologik ekspeditsiya tashkil etildi, u Buxoro sh ahri hududida ham ko`p yillarga mo`ljallangan muntazam arxeol ogik qazish ishlarini uyushtirdi.$ Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Milliy arxeologiya markazi, Samarqand arxeologiya instituti va Samarqand Davlat universiteti mutaxassislaridan iborat ekspeditsiya “Aswa Power Dzhangeldy Wind” MCHJ oʻrtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq Buxoro viloyati Peshku tumanidagi Jonkeldi qishlogʻi hududlarida dastlabki dala-qidiruv ishlarini olib bordi.

Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Milliy arxeologiya markazi, Samarqand arxeologiya instituti va Samarqand Davlat universiteti mutaxassislaridan iborat ekspeditsiya “Aswa Power Dzhangeldy Wind” MCHJ oʻrtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq Buxoro viloyati Peshku tumanidagi Jonkeldi qishlogʻi hududlarida dastlabki dala-qidiruv ishlarini olib bordi.

Jonkeldi qishloq markazidan 10 km shimoliy-sharqda joylashgan nomsiz botiqning (hajmi: 10x3 km) shimoliy bortidan neolit davriga oid tom maʼnodagi toshga ishlov berish ustaxonasi topildi.

Dastavval 1970-1974 yillarda, so`ng ra 1977-1980 yillarda Buxoroning e ski shahar qismidagi bir necha joyd a keng ko`lamda arxeologik qazish malar o`tkazildi. Bu vaqtda zamona viy texnika vositalari bilan qurollan gan arxeologlar guruhi yangi usul is hlab chiqishdi. endilikda, odatdagid ek mayda quduqlar emas, aksincha katta er maydonlarida surunkasiga qazishmalar amalga oshiriladigan b o`ldi.

Buxoro viloyatidagi o‘rta asrlarga oid Poykent qadimgi manzilgohining xarobalari. Ushbu betakror shahar ming yillar davomida cho‘l qumliklari ostida qolib ketgan, bu esa uning qoldiqlarini hozirgi kungacha saqlab qolishga yordam berdi. Aynan shu uchun arxeologlar bu hududni Osiyoning Pompeyi deb nomlashgan

Aholi zich joylashgan bugungi Bux oroda qazishmalar uchun ochiq m aydonlar izlab topish ham oson ke chmadi. Nihoyat,sayyohlarga ham yaxshi tanish bo`lgan obidalar-«Zi ndon» muzey-qo`riqxona, Masjidi Kalon va Mirarab madrasasi,Toqi Z argaron va Abdullaxon timi o`rtasi da joylashgan maydonlar,11-13 ga teng qadimiy SHahriston hamda A rkning yalanglikdan iborat sharqiy qismi ma`qul topildi.

$• Bu uchastkalarda yuqori aralash qatlamlar ekskavatorlar yord amida, ostkisi esa faqat belkurak va ketmonlar vositasida qari yb 20 metr chuqurlikda bir nechta ulkan xandaqlar qazildi, siz ib chiqqan er osti suvlari olindi. Xandaqlarning lablari ayrim uchastkalarda o`pirilib, minglab tonna tuproq qazishma ucha stkalarida Buxoroning botqoqlik ustida hosil bo`lgan qadimgi ruyizaminini qazib ochishga erishildi.uning bu ona tupro\i usti da asrlar davomida ba`zi joylarida 14 metr, ba`zi uchastkalari da esa 20 metr qalinlikda madaniy qatlam vujudga kelgani ani qlandi. Undan topilgan xilma-xil arxeologik topilmalar shahar hayotining turli tarixiy davrlariga mansub bo`lib, ular shaharn ing paydo bo`lishidan to asrimizning boshlariga qadar bo`lgan tadrijiy taraqqiyotini namoyish etdi.$

• Buxoro va uning viloyati bo`ylab arxeologik obidalarni tadqiq etish da Y. G‘ulomov, V.A.SHishkin, A.Asqarov, U.Islomov, M.R.osimov, I. Ahrorov, T.Mirsoatov, O.V.Obelchenko, S.K.Kabanov, V.D.Jukov, G.V. SHishkina, X.Duke, J..Mirzaahmedov, P.Valiev, G.Dadaboev, U.Olim ov, SH.T.Odilov, G.L.Semenov singari olimlarimizning hissasi ayniqs a katta bo`ldi. Ular tomonidan yillar davomida muttassil olib borilg an arxeologik tadqiqotlar o`z samarasini berdi, albatta. O`lkaning qadimgi tabiati, aholisi va uning yaratgan o`ziga xos madaniyati o` zlashtirilib, obod etilishi hamda unda ibtidoiy chorvachilik va dehq onchilik xo`jaliklarining shakllanishi, shuningdek, katta-kichik qishl oq va shaharlarning paydo bo`lishi tarixinigina emas, balki Zarafsh on vodiysida urbanizatsiya jarayonini vujudga kelishi va uning o`zi ga xos xususiyatlarini o`rganishda ham asosiy manba bo`lib xizmat qiladi.

$• Xalqning turmushi, xujalik faoliyati va o`tmishi haqida m a`lumot beruvchi muhim manbalardan biri joy nomlaridi r. O`lkamizdagi eng qadimgi aholi manzillari bo`lgan qishl oqlar dehqonchilikning paydo bo`lib, aholini o`troq turm ush tarziga o`tishi bilan paydo bo`la boshlaganligi tarixda n ma`lumdir. Bunday joylar turli nomlar bilan atalgan, al batta. Aholi manzillariga nom qo`yganda o`sha erda yash agan uru\-aymoq yoki qabilaning, xalqning nomi, turmus h tarzi, xo`jalik faoliyati joyning tabiiy-geografik holati, si yosiy voqealar, mashhur tarixiy shaxslar singari omillar hi sobga olinadi. SHuning bilan birga, aholi manzillariga qo` yilgan laqab nomlar ham uchrab turadi.$

Quyi Zarafshon vohasi aholining k o`payishi va urbanizatsiya jarayoni shu o`lka tabiiy sharoitiga bog‘liq suratda davom etgan. Arxeologik ma`lumotlarga ko`ra, Zarafshon d aryosining Vobkentdaryo, Moxon daryo, Gujayli va Gurdush o`zanla rining yoqalarida miloddan avvalg i XII-UII ming yilliklardagi mezolit va U-III ming yilliklardagi neolit da vrlarida hayot ancha gavjumlashg an, bu joylarda neolit davridan bo shlab ovchi-baliqchi qabilalari keli b o`rnashgan. Miloddan avvalgi II ming yillikning oxiri-I ming yillikni ng boshlarida O`rta Osiyoning das htlik erlarida yashayotgan aholi h ayotida sodir bo`lganidek, Quyi Za rafshon vodiysida ham chorvachili k xo`jaligi tez rivojlangan.

$• Miloddan avvalgi II ming yillikning oxiri-I ming yillikn ing boshlarida O`rta Osiyoning dashtlik erlarida yas hayotgan aholi hayotida sodir bo`lganidek, +uyi Zara fshon vodiysida ham chorvachilik xo`jaligi tez rivojla ngan. Daryo ado\larining dehqonchilik uchun qulay joylarida yarim ko`chmanchi chorvadorlarning ma`l um qismi o`troqlashib, yangi-yangi dehqon jamoala ri shakllana boshlagan. Bu zamonda Moxandaryo, G urdush va Gujayli o`zanlari qurib qolib, aholi hozirgi Buxoro vohasining shimoli va shimoliy-\arbiy qismla riga siljigan.$ $• Endi quyida Buxoro viloyatidagi ayrim aholi manzillarining nomlari haqida to`xtalib, ularning ma`nosini imkoniyat doirasida izohlashg a harakat qilamiz: • Aleli-Buxoro viloyati Jondor tumanidagi qishloq. Turkmanlarning A lieli uru\i nomi bilan bo\liq. • Afshona-Buxoro viloyati Peshko` tumanidagi qishloq. Narshaxiy as arida Afshina shaklida keltirilib, Katta shahriston va mustahkam Hi sorga egadir. Bir qancha qishloqlar unga mansubdir. Bu er duo qab ul bo`ladigan joy, deb ta`riflangan. +ishloq nomi cho`lda o`sadigan afshon degan giyoh nomidan kelib chiqqan bo`lishi mumkin. • Vobkent-Buxoro viloyatidagi shahar. O`\uz shevalarida vob yoki va hob so`zi bo`z er, quruq er degan ma`noga ega. Vobkent-“bo`z erd agi qishloq, aholi manzili demakdir$ $Foydalanilgan adabiyotlar: • 1. Karimov I.A. Vatan sajdagox kabi muqaddasdir. T. «O`zbekiston », 1996 y. • 2. Nabiev A. Tarixiy o`lkashunoslik. Toshkent. O`qituvchi. 1996 y • 3. Koriev S. Geografik nomlar ma`nosini bilasizmi? Toshkent. 1970 y . • 4.CHoriev Z. Tarixiy atamalarining tushunchasi izohli lu\ati. Toshken t. 1999 y. • 5.Muhammadjonov. +adimgi Buxoro. T. «Fan».1991 yil. • 6.Asqarov A. Buxoroning ibtidoiy davr tarixidan lavhalar.T. «Fan». 1 973 yil. • 7. A.SH.Jumaev, I.T.Muhammedov, A.H.Hamroev. O`lkamizdagi joy nomlari. Buxoro-1998 yil.$

O'xshashlar

Buxoro muzeylari

Buxoro amirligi

Buxoro minoralari

Buxoro yodgorliklari

Buxoro xonligi