Arxeografiya va uning vazifalari - Tarix - Slaydlar

Arxeografiya va uning vazifalari

Yuklangan vaqt:

05.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1464.28125 KB

Ko'chirib olish

Arxeografiya va uning vazifalari Arxeografiya — bu tarixiy manbalarni, ayniqsa yozma hujjatlarni to‘plash, o‘rganish, saqlash, nashrga tayyorlash va chop etish bilan shug‘ullanuvchi fan sohasidir. Arxeografiya tarix, arxivshunoslik, filologiya, diplomatika (hujjatshunoslik) kabi fanlar bilan uzviy bog‘liqArxeografiyaning asosiy vazifalari: 1. Tarixiy hujjatlarni izlab topish va yig‘ish: 1. Arxivlar, muzeylar, kutubxonalar, xususiy kolleksiyalardan qadimiy hujjatlarni aniqlash. 2. Hujjatlarni topib, ularni ro‘yxatga olish, saqlashga tayyorlash. 2. Manbalarni tavsiflash va sistemalashtirish: 1. Hujjatlarning tarixiy, madaniy va ilmiy qiymatini aniqlash. 2. Ularni tematik, davriy yoki hududiy asosda tasniflash. 3. Matnlarni ilmiy asosda nashrga tayyorlash: 1. Yozuv uslublarini (arab, fors, lotin, kirill va h.k.) o‘qish va tarjima qilish. 2. Matnlarni faksimile, transliteratsiya yoki tarjima shaklida chop etish.

• Tarixiy manbalarni saqlash va restavratsiya qilish: • Hujjatlarni zararli omillardan himoya qilish. • Zararlangan hujjatlarni tiklash. • Ilmiy izoh va sharhlar bilan ta'minlash: • Hujjatlarda til, atamalar, shaxslar va tarixiy hodisalar bo‘yicha tushuntirishlar berish. Manbani tarixiy kontekstda o‘rganish. Arxeografiyaning ahamiyati: • Milliy tarixni chuqur o‘rganish uchun asos bo‘ladi. • Tarixiy haqiqatni tiklashda ishonchli manba sifatida xizmat qiladi. • Madaniy merosni asrash va avlodlarga yetkazishda muhim rol o‘ynaydi. Arxeografiyaning asosiy vazifalari (yanada kengroq): 1. Manbalarni aniqlash va to‘plash: 1. Ekspeditsiyalar tashkil etish. 2. Yozma manbalarni turli hududlardan (masalan, eski qishloq masjidlari, xonadonlar, xorijdagi kutubxonalar va h.k.) topish.

• Xorijdagi o‘zbek tarixiga oid manbalarni aniqlash (masalan, Istanbul, Boku, Tehron, Hindiston arxivlari). • Manbalarni ilmiy tahlil qilish: • Hujjatning yozilgan davri, uslubi, muallifi, siyosiy iqlimi va mazmunini o‘rganish. • Tilshunoslik, paleografiya (qadimgi yozuvlarni o‘rganish), diplomatika (hujjatshunoslik) metodlaridan foydalanish. • Hujjatlarni ilmiy nashrga tayyorlash: • Matnni o‘qib, hozirgi alifboga ko‘chirish (transliteratsiya). • Matnga ilmiy izohlar berish. • Annotatsiyalar yozish. • Faksimile (hujjat nusxasi), transkripsiya (lotin alifbosida ko‘chirmasi), tarjima shaklida chop qilish. • Saqlash va restavratsiya qilish: • Qadimiy hujjatlarni biologik, kimyoviy zararlardan asrash. • Hujjatni maxsus laboratoriyalarda restavratsiya qilish. • Raqamlashtirish orqali kelajak avlodga yetkazish. • Tarixiy haqiqatni tiklash: • Rasmiy tarixga kiritilmagan voqealarni hujjatlar asosida ochib berish. • Og‘zaki tarixiy rivoyatlar bilan hujjatlarni solishtirish.

Metodlari: • Paleografik tahlil – qadimgi yozuv turlarini o‘rganish. • Kodikologik tahlil – qo‘lyozmalarni tashqi tuzilmasini o‘rganish (qog‘oz, muqova, siyoh, shrift). • Tarixiy-lingvistik tahlil – matndagi arxaik so‘zlar, iboralar va terminologiyani o‘rganish. • Diplomatik metod – hujjatning rasmiy shakllari, yozilish qoidalarini o‘rganish. O‘zbekistonda arxeografiyaning rivoji O‘zbekistonda arxeografiya 20-asr boshlaridan boshlab shakllangan. Bugungi kunda quyidagi muassasalar arxeografiya bilan shug‘ullanadi: 1. O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti – arxeografik ekspeditsiyalar va nashrlar tashkil etadi. 2. Sharqshunoslik instituti – qadimiy qo‘lyozmalarni ilmiy tahlil qiladi. 3. O‘zbekiston Milliy arxivi – tarixiy hujjatlarni saqlaydi, raqamlashtiradi. 4. Islom sivilizatsiyasi markazi – diniy va madaniy manbalarni o‘rganadi

&#55357;&#56514; Arxeografiya turlari: 1. Hududiy arxeografiya: Ma’lum hududga oid hujjatlarni o‘rganadi (masalan, Xorazm, Buxoro arxeografiyasi). 2. Mavzuli arxeografiya: Maxsus mavzuga oid hujjatlarni tahlil qiladi (masalan, Islom huquqi, sug‘urta tizimi, savdo aloqalari). 3. Shaxsiy arxeografiya: Mashhur shaxslar (olimlar, siyosatchilar, adiblar) arxivlarini o‘rganadi. 4. Xalqaro arxeografiya: O‘zbekistonga oid hujjatlar xorij arxivlarida saqlanayotgan bo‘lsa, ularni ham o‘rganadi.

1. Rasmiy hujjatlar: 1. Farmonlar, qarorlar, soliq daftarlari, nizomlar. 2. Masalan: Amir Temur farmonlari, Buxoro xonligining moliyaviy hujjatlari. 2. Shaxsiy yozuvlar: 1. Xatlar, kundaliklar, yodnomalar, vasiyatnomalar. 2. Masalan: Abdulla Qodiriy yoki Fitratning shaxsiy arxivlari. 3. Ilmiy va diniy matnlar: 1. Fiqh, hadis, tafsir, tarixiy kitoblar va risolalar. 2. Masalan: Narshaxiyning “Tarixi Buxoro” asari. 4. Ijodiy asarlar: 1. She’riy devonlar, dostonlar, teatr matnlari. 2. Masalan: Alisher Navoiy, Bobur, Mashrab asarlari. 5. Mahalliy hujjatlar: 1. Jamoa qarorlari, mahalla daftarlar, masjid hujjatlari .

Taniqli arxeograflar: • Ahmadjon Muhammadiyev • Qayumov Hakimjon • Abdulhay Shukurov • Xurshid Davron (arxeografik nashrlarga hissa qo‘shgan adib sifatida )

Arxeografik ishlarning bosqichlari: 1. Manbani topish (izlash): 1. Ilmiy ekspeditsiyalar, mahalliy va xorijiy arxivlarda izlanish. 2. Identifikatsiya qilish: 1. Hujjat muallifi, yozilgan vaqti, joyi va mazmuni aniqlanadi. 3. Ilmiy tahlil: 1. Matnni til jihatdan, mazmunan, tarixiy kontekstda o‘rganish. 4. Matnni tayyorlash: 1. Transliteratsiya, tarjima, izoh, izohli lug‘atlar qo‘shish. 5. Nashr qilish: 1. Kitob holida yoki elektron shaklda ommaga taqdim etish. Zamonaviy texnologiyalar roli: Arxeografiyada texnologiyalar tobora muhim rol o‘ynamoqda: • Raqamlashtirish (digitizatsiya): • Qo‘lyozmalar va hujjatlar skanerlab elektron arxivga o‘tkaziladi. • OCR (Optical Character Recognition): • Matnni avtomatik o‘qish texnologiyasi — arab yozuvini lotinga o‘tkazishda foydali. • Ma’lumotlar bazasi (data base): • Yig‘ilgan hujjatlar kataloglar orqali tartibga solinadi.

Arxeografik ekspeditsiyalar nima? Bu — ilmiy ekspeditsiya bo‘lib, maqsadi tarixiy yozma manbalarni joylarga borib joyida aniqlash, yig‘ish va tasvirlash dir. Ekspeditsiyalar: • Eski masjidlar, madrasa kutubxonalari, oilaviy arxivlar, qishloq mulk egalari huzuriga boradi. • Ko‘pincha O‘zbekiston viloyatlarida yoki chet elda (Turkiya, Hindiston, Rossiya) olib boriladi. • Hujjatlar fotorasmga olinadi, nusxa olinadi, ko‘chirib yoziladi. • Ekspeditsiyalarning natijalari maxsus arxeografik hisobotlar da e’lon qilinadi. &#55357;&#56826;️ Misol: “ Farg‘ona vodiysidagi qadimiy yozma manbalar” ekspeditsiyasi — unda qadimiy arabcha yozilgan qarorlar va vasiyatnomalar topilgan.

Arxeografiyaning amaliy ahamiyati: 1. Tarixiy voqealarni haqqoniy yoritadi. 2. Madaniy merosni saqlashga xizmat qiladi. 3. Milliy o‘zlikni anglashga yordam beradi. 4. Ilmiy izlanishlarga asos bo‘ladi (magistratura, doktorantura uchun). 5. Sayyohlik, muzeylar, madaniy tadbirlarda qo‘llaniladi.

E’tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Turkistonda jadidchilik harakati va uning vazifalari

Metrologiya fanining maqsad va vazifalari

Sivilizatsiya fani predmeti, maqsad va vazifalari

Amir Olimxon va uning shajarasi

Industrial sivilizatsiya va uning mazmuni