Aristotel antik dunyoning universal aql egasi - Tarix - Slaydlar

Aristotel antik dunyoning universal aql egasi

Yuklangan vaqt:

29.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4291.6416015625 KB

Ko'chirib olish

Aristotel antik dunyoning universal aql egasi

Reja 1.Aristotel hayoti va ijodi 2.Aristotelning falsafa tarixida tutgan o’rni 3. Aristotelning borliq haqidagi qarashlari 4. Aristotel ruh va jon haqidagi ta’limotlari

Pelopones jangi Qadimgi Yunonistondagi shahar — davlatlarning chuqur inqirozga yuz tutishiga olib keldi. Yunon shaharlari o‘rtasida to‘xtovsiz, uzoq davom etgan o‘zaro urushlar turli tabaqalardan iborat jamiyatda boylar bilankambag‘allar, oligarxlar bilan oddiy fuqarolar o‘rtasidagi ziddiyatlarning yanada keskinlashuviga olib keldi. O‘zining harbiy yurishlari bilan jahonga dong‘i kstgan Aleksandr Makedonskiy o‘z davrida qudratli hisoblangan Fors davlati ustidan g‘alaba qozongach, janubi-g‘arbiy Osiyoning ko‘pgina qismini zabt etib, Yevropa va Osiyo xalqlarini birlashtirgan buyuk davlatni barpo etadi. Ana shunday bir davrda ilm-fanning rivojlanishiga o‘zining bebaho hissasini qo‘shgan buyuk mutafakkirlardan biri Aristotel (milodimizdan avval 384—322) edi. Aristotel antik davrdagi yunon falsafasi va ilm-fani taraqqiyotida yangi davrni yaratdi. Aristotel quldorlar sinfining o‘rtamiyona vakili bo‘lgani uchun demokratiya tarafdori edi. Aristotel Egey dengizi bo‘yidagi Frakiyaning Stagira shahrida tug‘ilgan.

Uning otasi Makedoniya podshosi Aminta II ning saroy tabibi edi. U 15 yoshlik chog‘ida ota-onasidan judo bo‘ladi. Aristotel har tomonlama o‘qimishli homiy qo‘l ostida ta’lim-tarbiya ko‘radi. O‘n yetti yoshida ustozi va do‘sti Platon tashkil etgan Akademiyaga o‘qishga kirib, yigirma yil davomida, yani Platon vafotigacha shu dargohda ta’lim oladi. Manbalarda keltirilishicha, Aristotel Platonning do‘stlari va shogirdlari orasida aql-zakovati, ilmga bo‘lgan qiziqishi bilan alohida ajralib turar edi. Aristotel juda bilimdon bo‘lganligi sababli ustozi Platon bilan turli masalalarda bahslashib turar, ayrim hollarda unga e’tiroz ham bildirar edi. Haqiqatparvar mutafakkir o‘z ustozining falsafa borasida yo‘l qo‘ygan xatolariga befarq qaray olmagan. Aristotel Makedoniya podshosi Filippning iltimosiga binoan, uning o‘g‘li Aleksandrga 3 yil davomida ta’lim-tarbiya berib boradi.

Tarixiy manbalarda ko‘rsatilishicha, Makedoniya podshosi Aleksandr Aristotelni tabiiy-ilmiy tadqiqot ishlarini keng olib borishi uchun moddiy jihatdan ta’minlab turgan. Ana shu imkoniyatlar tufayli Aristotel milodimizdan avvalgi 335 yili Afinada o‘zining xususiy maktabi — Likkeyni ochishga erishadi. Maktab Appolon Likkey ibodatxonasi yaqinida ochilgani uchun shunday nomlangan. Aristotel bu maktab bog‘ida o‘z shogirdlari bilan sayr qilib, ma’ruza o‘qir edi. Keyinchalik uning sayr qilib ma’ruza tinglovchi shogirdlarini perepatetiklar (ya’ni sayr qilib yuruvchilar) deb atadilar. Aristotel tashkil etgan maktab juda katta kutubxoiaga ham ega bo‘lgan ekan.

Aristotel faqat ulkan faylasufgina emas, balki ko‘pgina fan sohalarida qalamtebratgan zabardast mutafakkir edi. U mantiq, psixologiya, falsafa, etika, ritorika, tabiiy fanlar bo‘yicha o‘lmas asarlar yozib qoldirgan. Aristotel ilmiy tadqiqotlar olib borgan, tekshirilgai barcha fan sohalari borliqni o‘rganishga qaratilgan. U mantiqqa oid barcha asarlarinn «Organon» nomli yirik to‘plamiga kiritgan. Aristotelning fikricha, mantiq o‘ziga xos bilim quroli bo‘lib, falsafaning muqaddimasi hisoblanadi. Aristotel «Fizika», «Metafizika», «Jon to‘g‘risida», «Kategoriya», «Analitika», «Topika», «Organon» singari asarlarida uning samarali ijodi o‘zining to‘la ifodasini topgan. Aristotelning tabiiy-ilmiy qarashlari uning «Fizika», «Osmon haqida», «Meteorologiya», «Hayvonlarning kelib chiqishi», «Metafizika», «Etika» kitoblarida bayon qilingandir .

Aristotel barcha fanlarni ikki qismga — nazariy va amaliy fanlarga ajratadi.Uning fikricha, nazariy fanlarni o‘rganish faqat ularni bilishga qaratilgan. Amaliy fanlar esa insonlarga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatishga, biror foydali ishni amalga oshirishga qaratilgan. Nazariy fanlarni Aristotel uch qismga: Birinchi falsafa (metafizika), matematika va fizikaga bo‘ladi.Agar «Metafizika», ya’ni birinchi falsafa borliqning o‘zgarmas asosinio‘rgansa, matematika jismlarning mavhum, mikdorny va fazoviy xossalarini,fizika jismlarning tabiatdagi turli holatlari va aniq «materiyalar»ni o‘rganadi. Aristotelning borliqni turli fanlar yordamida o‘rganishini olimlar yuqori baholganlar. Shunday qilib, Aristotel falsafasining xususiyati materializm bilan idealizm o‘rtasida ikkilanishdan iboratdir.

Aristotelning fikricha, moddiy dunyo oo’ektivdir, tabiat moddiy substratga ega hamda doimo harakatda va o‘zgarishda bo‘lgan narsalar yig‘indisidan tashkil topgan. Moddiy dunyo doimo mavjud bo‘lgan va mavjud bo‘ladi hamda o‘zini ifodalashda Platonning «g‘oyalar dunyosi»ga muhtoj emasdir. Haqiqatni bilish, Aristotelning fikricha, birinchi navbatda tabiiy hodisalarni bilish, degan gapdir, ya’ni sezgilarimiz, tasavvurlarimiz real narsalardan kelib chiqadi. Shuni e’tirof etish lozimki, faylasuf tashqi olamning ob’ektiv mavjudligini tan oladi. Lekin yakka narsa va tushunchalar bilan umumiy tushunchalar o‘rtasidagi munosabatni to‘g‘ri hal eta olmagan. U umumiylik va yakkalik (xususiylik), mohiyat va hodisa o‘rtasidagi dialektik bog‘liqlikni ko‘ra olmagan. Ma’lumki, fan borliqning faqat individual xususiyatlarini o‘rganish bilan cheklanmay, balki dunyoni bir butunlikda tekshirishi ham kerak.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati: 1. https://uz.rn.wikipedia.org/wiki/Arastu. 2.Arastu.Poetika.Axloqi kabir.Ritorika.T.:Yangi asr avlodi,-2011. 3. R. Rajabov. Jahon tarixi/ II qism/ Qadimgi Yunoniston, Rim. T.: Yangi asr avlodi, -2020. -B. 154.

E'TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT.

O'xshashlar

Arastu (Aristotel) buyuk faylasuf

Dunyoning yetti mo'jizasi

Dunyoning yangi yetti mo'jizasi

Bugungi dunyoning mafkuraviy nazariyasi (2024)

Antik davr davlatlari va madaniyati