Qadimgi Sharqda ilmiy tafakkurning rivojlanishi - Tarix - Slaydlar

Qadimgi Sharqda ilmiy tafakkurning rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

26.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4839.6845703125 KB

Ko'chirib olish

QADIMGI SHARQDA ILMIY TAFAKKURNING RIVOJLANISHI

Fan tarixini davrlashtirish (V. S. Stepin bo'yicha ) Qadimgi Sharq ilmigacha Qadimgi ilmiy va falsafiy tafakkur O'rta asrlar Yevropa fani Klassik bo'lmagan fanKlassik bo'lmagan fanHozirgi zamon klassik faniIlm o ld id a n V. S. Stepin F a n

I bosqich. Qadimgi sharqdan oldingi fan Atrofdagi dunyo haqidagi ma'lumotlarning to'planishi, birinchi navbatda, turli amaliy muammolarni hal qilish zarurati bilan bog'liq edi

Qadimgi Misr geometriya muammolari Qadimgi Misr jarrohlik asboblari Ebers

ilmigacha bo'lgan Bilimlarni amaliy muammolarni hal qilishga yo'naltirish (jamiyat ehtiyojlari) Atrofdagi voqelikni o'rganishda nazariy modellardan ko'ra empirik tasvirlardan foydalanishDinning kuchli ta'siri (bilim ruhoniylar qo'lida), kasteizm va "ilmiy" jamoaning yopiqligi Yangi bilimlarni olish uchun mantiqiy dalillar ishlatilmadi Bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishsiz jamlash

“ Osmon yulduzli hayvonlar bilan to'lib-toshgan edi Qanotli buqalar bilan ibodatxonalar tepasida. Quyosh olovli yo'llar bo'ylab yugurdi Zodiak ro'yxatlari bo'ylab. ... O'tkinchidagi hamma narsa faqat bir belgi edi Osmonda yozilgan abadiy sirlar ." M. Voloshin, "Kosmos"

I bosqich Qadimgi ilmiy va falsafiy tafakkur Rafael. "Afina maktabi". (1511)

Qadimgi Yunonistonda ilmiy bilimlarning rivojlanishiga yordam bergan shart-sharoitlar Qadimgi yunonlarning diniy kishanlardan ruhiy erkinligi Qadimgi yunonlarning faol xarakteri, tadbirkorligi, harakatchanligi, dunyoga ijobiy munosabat Qadimgi shaharlarning demokratik tuzilishi Agonistika Qadimgi yunonlarning tafakkur va estetik dunyoqarashi, go'zallikka muhabbat

Qadimgi Yunonistonda ilmiy tafakkurning shakllanish bosqichlari Sokratgacha bo'lgan davr Klassik davr ellinizm Fales, Anaksimandr, Anaksimen, Pifagor maktabi, Eleat maktabi, Demokrit Sokrat, Platon, Aristotel Iskandariyadagi fanning yuksalishi (Arximed, Evklid, Eratosfen) Pifagorlar Aristotel Arximed

Qadimgi fanning xususiyatlari Qadimgi faylasuflar real ob'ektlar bilan emas (empirik ob'ekt bilan emas), balki matematik va aqliy modellar - abstraktsiyalar bilan ishlaganlar. Barcha tushunchalardan mutafakkirlar aksiomalar chiqardilar va ularga tayanib, mantiqiy asoslash yordamida yangi tushunchalar chiqardilar. Antik falsafada haqiqatni anglash va rivojlantirish usullari ishlab chiqilgan (metafizika, dialektika va mantiq). Matematik bilimlar uchun isbotlash jarayoni majburiy edi Falsafa doirasida turli fanlarning kelib chiqishi

" Va indigo masofalari yo'q edi, Abadiylikka olib boradigan istiqbol yo'q: Hamma narsa aniq va yaqin edi - Ruh tanani o'yladi va hajmni his qildi. Barmoq loyni ezdi, aql yerni o'lchadi ... Dunyo odamning o'lchamiga mos keladi, Inson esa hamma narsaning o'lchovi edi ". M. Voloshin, "Kosmos"

I II bosqich. O'rta asrlar Yevropa fani O'rta asr ma'ruzasi

O'rta asrlarda ilmiy tafakkurning shakllanish bosqichlari Sxolastik davr Shubhasiz bilimlarni maksimal darajada kengaytirish; mantiqiy fikrlash orqali Xudoni bilish Yuqori o'rta asrlar Evropa universitetlari ta'limi; katolik dunyoqarashining ratsionalistik sintezi Tadqiqot e'tibori tushunarli mavjudlikdan empirik hodisalarga o'tadiNominalizm Sxolastika Boloniya universiteti V. Okkam

Arab Sharqi haqidagi ilmiy bilimlar Arab xalifaligi mamlakatlarida matematika, astronomiya, tibbiyot va geografiya faol rivojlandi.

O'rta asrlar Yevropa fanining xususiyatlari Fan va falsafa “ilohiyotning xizmatkorlari”dir; ilmiy bilimlarni ilohiyotga Birinchi universitetlar va ilmiy maktablarning paydo bo'lishi, atrofdagi voqelikni o'rganishda empirik bilimlarning ustuvorligini e'lon qilish. Sxolastika va dogmatizm O'rta asr fanining paradigmatik namunalari - alkimyo, astrologiya va diniy germenevtika

" Yer harakatsiz qorong'i to'p edi. Uning atrofida yetti osmon aylanardi, Ularning tepasida yulduzlar osmoni va birinchi kuch, Va hamma narsa yorqin Empiriyani o'z ichiga oladi ... Portallarning shiddatli ko'tarilishi Erkak yerdan uzoqlashishga harakat qilardi. Imperiyalar va soborlarning qadamlari bo'ylab, Samoviy sharlar va do'zax doiralari Ierarxiyalarning halqali bo'g'inlari yurdi Va toshlar Injillari to'plangan edi ... " M. Voloshin, "Kosmos"

IV bosqich . Zamonaviy davrning klassik fani ( XVI - XVII asrlar) Yan Matejko. "Astronom Kopernik yoki Xudo bilan suhbat" (1872)

Yangi Evropa klassik fanining shakllanishi uchun ijtimoiy-madaniy shartlar Ilmiy fikrni cherkov ta'siridan ozod qilish (Uyg'onish) Burjua inqiloblari (Gollandiya, Angliya); sanoatni rivojlantirish; kapitalizmning tug'ilishi Shaharlarning o'sishi va erkin hunarmandlarning shahar madaniyatining yangi qadriyatlar tizimining paydo bo'lishi Savdoning kengayishi, navigatsiyaning rivojlanishi, Buyuk geografik kashfiyotlar (XV-XVII asrlar) Tabiatni tushunishga qiziqish ortib bormoqda

Kopernik inqilobi - koinot modelidagi paradigmaning o'zgarishi N. Kopernikning geliotsentrik modelining paydo bo'lishi I. Kepler sayyoralar harakati qonunlarini shakllantiradi G.Galiley geliotsentrik nazariyani eksperimental asoslab berdi I. Nyuton universal matematik tushunchani taklif qildi koinot arxitekturasi

Yangi davr klassik fanining xususiyatlari Inson aqliga ishonish Kognitiv jarayonda markaziy o'rinni bilish sub'ekti egallaydi Empirizm (F.Bekon) va ratsionalizm (R.Dekart) Tabiatshunoslikning jadal rivojlanishi (eksperimental va matematik tabiatshunoslik)Falsafani metodologiyadan ajratish; bilishning yangi usullari va shakllari shakllanmoqda

" Laplas va Nyuton tomonidan hisoblangan, Dunyo g'ildiraklarning eng nozik sinteziga aylandi, Ellipslar, sharlar, parabolalar - mexanizm bo'yicha, O'zimni bir marta va umuman yaralaganman Saqlanish qonuni tamoyillariga ko'ra Materiya va kuch... " M. Voloshin, "Kosmos"

V bosqich. Klassik bo'lmagan fan - klassik ratsionallik inqirozi ( XX asrning 19-60 -yillari ) Charlz Darvinning evolyutsion nazariyasi Katta portlash gipotezasiV.Geyzenbergning noaniqlik printsipiA. Eynshteynning nisbiylik nazariyasi

Biz dunyoni bilamizmi? Haqiqatga erishish mumkinmi?

Klassik bo'lmagan fanning xususiyatlari Nisbiylik (nisbiylik) Evolyutsion yondashuv O'z-o'zini tartibga soluvchi tizimlar dunyosini tushunishni boshlash Universal ilmiy uslubning yo'qligiBilim predmeti va ob'ektining yaqinlashishi

" Ammo to'xtatib bo'lmaydigan aql parchalanib ketdi Va bu dunyo teginish orqali qurilgan Kirish va o'lchash barmog'i bilan. Hamma narsa nisbiy: ham bema'nilik, ham bilim. Haqiqat umri: yigirma o'ttiz yil... ... Biz faqat hisoblash qulayligini qidiramiz, Ammo, aslida, biz hech narsani bilmaymiz: Qobiliyat yo'q, tortishish hissi yo'q, Sayyoralarning massasi ham, orbitalarining shakli ham... ” M. Voloshin, "Kosmos"

VI bosqich . Klassik bo'lmagan fan ( XX asrning 70-yillaridan boshlab) Dialektika Sinergetika

Klassik bo'lmagan fanning Fanlararolik Tabiiy va gumanitar fanlarning yaqinlashishi Idrok predmeti va ob'ektining birlashishi Birgalikda evolyutsiya printsipi (elementlar va tizimlarning umumiy evolyutsiyasi)Sinergetika va o'z-o'zini tashkil etish printsipi

“ Biz kosmogoniylar soborlarini quramiz, Biz ularda tashqi dunyoni aks ettirmaydi, Lekin bizning jaholatimizning chekkalarigina. ... Bilim labirintidan chiqish yo'q, Va inson hech qachon bo'lmaydi U ishtiyoq bilan ishonadigan narsadan tashqari ". M. Voloshin, "Kosmos"

Mesopotamiya madaniyati qadimgi zamonda Old Osiyoning hamma xalqlari o’rtasida keng yoyilgan va antik dunyoning madaniy taraqqiyotiga zo’r ta’sir ko’rsatgan. Eng qadimgi Shumer-Akkad zamonidagi, eramizdan avvalgi IV-ming yillik boshlaridagi madaniyatning davomi bo’lgan Bobil madaniyati to’rt ming yil davomida nasldan-naslga o’tib, rivojlanib borgan va nihoyatda gullab-yashnagan. Yozuvning ixtiro qilinishi shumer xalqining eng katta madaniy yutuqlaridan biri bo’lgan; Shumer yozuvi Uruq davrida, eramizdan avvalgi IV-ming yillikning boshlaridayoq paydo bo’lgan. qadimgi zamondagi boshqa xalqlarning o’ziga alohida yozuv sistemasi paydo bo’lganidek Shumer yozuvi ham dastavval surat yozuv tariqasida vujudga kelgan, bunda ayrim surat belgilar aytilmoqchi bo’lgan so’zni rasm bilan ifoda etgan.

Mesopotamiyada yashagan qadimgi xalqlarning matematika sohasidagi bilimlarining asosi eng qadimgi shumeriylar zamonida yaratilgan, jumladan asosi 5, 6, 10 sonlari hamda ularning ko’paytmalari 30 va 60 bo’lgan sanoq sistemalari ham o’sha qadimgi shumeriylar zamonida maydonga kelgan Qo’l panjasiga qarab sanash, ya’ni birdan beshgacha sanash hisoblashning eng oddiy usuli bo’lgan. Astronomiya Vaqtni hisoblash zaruriyati kalendar sistemasining belgilanishiga sabab bo’lgan Shu bilan birga, har bir sutka 12 soatga va har bir soat 30 minutga bo’lingan. Shunday qilib, sutka 12 ta katta va 360 ta kichik bo’lakka bo’lingan. Bu esa Bobil matematikasi, astronomiyasi va kalendari sistemasiga asos qilib olingan oltilik sanoq sistemasiga mos keladi.

Medisina va veterinariya sohasida ham sekin-asta bilimlar ham to’plana borgan. Bobil medisinasi Xammurapi zamonidayoq maxsus tarmoqlarga- xirurgiya, ko’z og’riqlarini davolash va hokazolarga bo’lingan. Anatomiya juda past darajada bo’lgan; hakimlar (vrachlar) kasallik alomatlarini aniqlash yordamida diagnozni qo’yishda faqat eng muhim a’zolardagi, masalan, yurak, jigar, buyrakdagi kasalliklarnigina aniqlay olganlar. Lekin vrachlar kasalning hamma alomatlarini belgilash yuli bilan kasalga aniq diagnoz quyish zaruriyatini juda yaxshi tushunish bilan birga, kasalliklarni obektiv ravishda urganishga va kasalliklarga qarshi samarali kurashga urina boshlaganlar. Bobil vrachlari boshqa kasalliklarni: ko’z, quloq og’riqlari , shish, teri kasalliklari (moxov), yuraq buyrak kasalliklari, sariq suv kasalliklari, siydik yo’li-tanosil kasalliklari va xotin-qizlar kasalligi, hatto asabiy yoki «baxtsizlik tufayli ruhiy tushkunlik» natijasida yuz beradigan ruhiy kasalliklarni ham davolashga harakat qilganlar.

Eramizdan 4000 yil ilgari vujudga kelgan Misr madaniyati jahondagi eng qadimgi madaniyatlardan biri bo’lib, Qadimgi Misr madaniyati bir qator rivojlanish bosqichlarini bosib o’tgan. Uning gullab yashnash davri asosan, (er.avv.28-23asrlar), O’rta(er.avv 21-18asrlar.) va Yangi Podsholiklar (er.avv 16-11asrlar)davriga to’g’ri keladi Qulay tabiiy sharoitlar bu erda moddiy madaniyat va texnikaning juda barvakt taraqqiy etishiga yordam bergan. Sun’iy sug’orish ishlariga bo’lgan benixoya zo’r extnyoj juda qadim zamonlardayoq kanallar, to’ђonlar, dambalar va dastlabki vaktlarda oddiy pishang bilan ko’tariladigan bosmalar, keyinchalik esa charxpalaklariing murakkab sistemasini barpo etishga majbur qilgan. Bularning barchasi asta sekin yozuv, ilmiy bilimlarning yuzaga kelishiga sabab bo’ldi.

Shumer, qadimgi hind, qadimgi xitoy yozuvi va boshqa shu kabi eng qadimgi yozuv sistemasiga o’xshab Misrning qadimgi ieroglif yozuvi ham o’z holicha ibtidoiy davrdagi eng oddiy rasm va shakllardan paydo bo’lgan. Keyinchalik ieroglif sifatida taraqqiy etib keng qo’llanila boshlandi.

Misrda matematika sohasida erishilgan katta muvaffaqiyatlardan biri o’nlik sanoq sistemasining taraqqiy qilganligidir. Misr yozuvida, 1, 10, 100, 1000, 10000, 100000 va hatto millionni ham bildiruvchi alohida alomatlar bo’lgan; hayron bo’lib qo’lini ko’tarib turgan kishi surati millionni bildirgan. Misrliklardagi uzunlik o’lchovining o’ziga xos birligi misrliklar matematikasi uchun juda xarakterlidir. Barmoq, kaft, tovon, tirsak ana shunday uzunlik o’lchovi birligi bo’lib, Misr matematigi ular orasida ma’lum munosabatlar belgilagan. Misrliklarga beshta sayyora ma’lum bo’lib, bular Yupiter, Saturn, Mars, Merkuriy i Veneradir. Yupiter, Kunduzi esa vaqtni quyosh soati yoki suv soati (eng keyingi «klepsidra») vositasi bilan bilganlar. Yulduzlarning joylanishini ko’rsatadigan qadimgi kartalardan ancha keyingi davrlarda, grek-rim davrida ham foydalanganlar; bunday kartalar keyingi Edfu va Dender ibodatxonalarida saqlanib dolgan.

Misr medisinasi rivojiga Messopotamiya medisinasi katta ta’sir ko’rsatib o’z navbatida Misr tibbiyoti Gresiya va Rim tibbiyoti rivojiga ta’sir o’tkazgan . Qon aylanishi to’g’risidagi, yurakdan tarqalib ketadigan va misrlik tabibning fikricha, kishi organizmining hayotida va kasalliklar prosessida ma’lum rol o’ynaydigan «22 tomir» to’g’risidagi ta’limot ilmiy xulosalar chiqarish uchun dastlabki urinishlar bo’lganini ko’rsatadi.

Qadimgi Hindiston ham Misr, Mesopotamiya, Xitoy kabi dastlabki sivilizasiya markazlaridan hisoblanadi. Qadimgi Hind madaniyati poydevori ibtidoiy davrlardayoq qurilgan bo’lib, u eramizdan avvalgi III-ming yillikning ikkinchi yarmida, II-ming yillikning birinchi yarmida gullab yashnaydi va eramizdan avvalgi I- ming yillikda eng yuksak darajaga yetadi. Qadimgi Hind madaniyati ko’shni xalqlarning madaniy taraqqiyotiga ham anchagina ta’sir ko’rsatgan. Hind yozuvining eng qadimgi asarlari Shimoliy Hindistinda urug’lik tuzumining yemirilishi davridan boshlab eng qadimgi quldorlik davlatlarining paydo bo’lganiga qadar ilmiy bilimlarning paydo bo’lishi va juda qadimgi shakllanish jarayonini kuzatib borishga imkon beradi. Moxinjo –Daro va Xoranna shahar harobalaridan topilgan iyeroglif yozuvlar shuni ko’rsatadiki, er.av.III-ming yillikdayoq Hindistonda o’ziga xos ravishda vujudga kelgan su’atli yozuv mavjud bo’lgan.

Kundalik hayotda bo’lgan ehtiyojlar hindlarni juda qadimgi zamonlardayoq tabiatda turli hodisalarni tartibli suratda kuzatib borishga majbur etgan. Tibiyot, astronomiya va matematika sohasidagi dastlabki bilimlar ana shu tariљa vujudga kelgan.

Qadimgi Hindistoning er.av. ikkinchi ming yillikdagi tarixini o’rganishda Veda diniy to’plamlari katta ahamiyatga ega bo’lsa, uning er.av. birinchi ming yilikdagi tarixi va madaniyatini o’rganishda ikkita katta epik doston «Ramayana» va «Moxabhorat» asarlari ancha muhim manba hisoblanadi:

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Avdiev G. «Qadimgi SHarq tarixi». T. 1972; Юсупов Э. Шарқ фалсафаси ва инсонпарварлик «Жаҳон адабиёти» журнали, 2003 йил, 10-сон; 2. Кенжаева Х. Фуқаролик маданияти мезонлари Шарқ фалсафаси талқинида // Academic research in educational sciences, 2021

E'tiboringiz uchun rahmat!

O'xshashlar

Qadimgi Yunonistonda ilmiy bilimlarning rivojlanishi

Antik davrda ilmiy tafakkurning paydo bo’lishi

Qadimgi Hindistonda fanning rivojlanishi

Qadimgi Rimda ilmiy bilimlar va texnikaning taraqqiy etishi

Qadimgi Xorazm