Ахамонийлар даври археологияси - Tarix - Slaydlar

Ахамонийлар даври археологияси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

11845.5 KB

Ko'chirib olish

Аҳамоний подшоҳларининг тез ва муваффақиятли ҳаракатлари қуйидаги тарихий шароитлар билан боғланади: - Форсларнинг энг кучли сиёсий рақобатчиларидан бири бўлган Вавилонияда сиёсий вазиятнинг ёмонлашиши, яъни подшоҳлик билан диний ҳукумат(Мардук) ўртасида зиддиятнинг кучайиши; - Вавилония ҳудудида мажбуран ушлаб турилган ҳар хил халқларга мансуб тутқун аҳолининг аҳамонийларга нисбатан ҳайрихоҳлигининг ошиши; - Кичик Осиё, Вавилония, Финикия каби савдо-сотиқ ривожланган мамлакатларда савдогарларнинг манфаатига аҳамонийлар ҳукмронлигининг мос келиши. Кенг ҳудудда савдони юритиш, савдо йўлларида хавфсизликнинг ўрнатилиши, ягона тўлов воситаларининг, ёзув масалаларининг умумлашув жараёнлари уларнинг аҳамонийлар империясини қўллаб - қувватлашларига асос бўлган; - Шоҳлар шоҳи Кирнинг оқилона ташқи ва ички сиёсати. Оссурия ва Вавилония шоҳлари ўзлари босиб олган ерларда талон - тарожлик, ёппасига қирғин, бошқа жойларга мажбуран кўчириш билан шуғулланган бўлса, Кир Вавилонияда аккад тилида чоп этилган «Хартия»сида халққа осойишта ҳаёт ато қилишни ваъда қилади. - Аҳамонийларнинг мустаҳкам армияси уларнинг ғалабаси гаровларидан бири эди. Аҳамонийлар ҳудудида яшайдиган эркак аҳолининг кўпчилиги ҳарбийларга айлантирилиши, қўлга киритилган ҳудудларда ҳам шу сиёсатнинг олиб борилиши, ўн минг сонли яхши қуролланган «енгилмас» армиянинг ташкил этилиши, ижтимоий жиҳатдан армия таркибининг кескин фарқ қилмаслиги ҳарбий муваффақиятнинг асосларидан бири ҳисобланади; - Диний эркинликнинг яратилиши, бузилган ибодатхоналарни тиклаш, янгиларини қуриш каби ишларнинг олиб борилиши Кирнинг обрўсини халқ орасида ошириб юборди ва форслар уни «отамиз», вавилонияликлар «Мардук худосининг ердаги вакили», греклар «буюк давлат арбоби, империя асосчиси», яҳудийлар «Яҳве худосининг ердаги вакили» деб атай бошладилар. - Ибодатхоналарнинг иқтисодий ривожланишига давлат томонидан йўл бермаслик ва фақат диний идеологияни ривожлантиришга шарт-шароитлар яратиш.

Халқ йиғини «Kaрa»  Шоҳлар шоҳи Кир (550-529) - Камбиз (530-522) - Доро I (522-485) - Ксеркс (486-465) - Арта ксеркс I (465-423) - Доро III (335-330).  Маслаҳат кенгаши аъзолари (пасаргад уруғидан иборат оқсоқоллар, сатраплар, ҳарбий аристократлар ва амалдорлар)  7 нафар сарой оғалари  Хазарапад (Мингбоши)  Сатраплар (I-XXI)       Канцелярия бошлиғи, Хазинабон, Ташаббусни б ў ғувчилар, Ҳисобчилар, Терговчи - суд ъ ялар, Солиқчилар Маҳаллий уруғ бошлиқлари, амалдорлар

• Қадимги эронликларда, умуман шарқ халқларида шоҳ маълум уруғлар, яъни ҳукмронликка даъвогар, хукмронликка тааллуқли уруғлар орасидан, халқ йиғинида сайланган («Kara» - халқ-қўшин). Аҳамоний урф-одатига кўра, бу йиғинда шоҳлар шоҳи сайланган. Шоҳнинг номи нафақат улуғланиб, балки илоҳийлашти - рилиб худоларга тенглаштирилган, илоҳларга «айланти - рилган». У давлат билан бир вақтда диний ишларни ва маросимларни ҳам бошқарган. Тож кийиш маросимидан сўнг у «қайта туғилди», деб ҳисобланган. Шоҳ ўлганда эса унинг шарафига доимий ёниб турган алтарлар ҳам ўчирилган. Шоҳни кўмиш маросимида унинг яқин оила аъзолари ёки хизматкорлари ҳам ўзини ўзи ўлдириши лозим бўлган. • Widengren G. The Sacral Kingship of Iran. «Numen», Supplement, - Leiden, 1959. - P. 242-257.

• Форслар Осиёга ўзларининг мулки сифатида қараган ва Осиёни ҳукмдор форс шоҳининг ерлари сифатида билганлар. Шоҳни «...юқоридан берилган, Ахурамазданинг ердаги сояси ва бутун ернинг эгаси» сифатида билганлар. Аҳамонийларнинг давлатни идора қилиш усули ҳақиқий ҳарбий деспотизмдир. Негаки, аҳамонийларга давлатни идора қилишнинг қонун чиқарувчи, ижро ёки суд органлари каби бошқарув усуллари умуман бегона бўлган. Шоҳ ёки шоҳлар шоҳи бутун ҳокимият эгаси ҳисобланган. • Эсфир маълумотларига қараганда, шоҳнинг атрофида доимий маслаҳатчилар кенгаши бўлган. Маслаҳат кенгаши аъзолари давлатни бошқаришда вазирлик вазифасини бажарган. Улар давлат ишларини бажаришда шоҳдан кейинги бош вазифани бажарган. Бутун жамоатчилик ишлари уларнинг бевосита раҳбарлигида амалга оширилган. • Маслаҳат кенгашидан сўнг еттита сарой оғалари ёки сарой аъёнлари бошлиқлари, яъни шоҳнинг шахсий ҳизматкорлари турган. Улар асосан шоҳнинг истагини бажаришган. Саройдаги ички хизматлардан тортиб, сатрапликлар ҳудудларида комиссарлик вазифаларини ҳам амалга оширган. • Аҳамонийлар империясида давлат миқёсидаги йирик масалалар, жумладан уруш масалалари «кенгаш»да муҳокама қилинган. Бу кенгашга пасаргад уруғи оқсоқоллари, сатраплар, давлатнинг йирик ҳарбий амалдорлари ва ҳарбий аристократлари таклиф этилган. Кенгашда муҳокама қилинаётган масала бўйича кимнинг таклифи қабул қилинса, ўша киши шу ишга мутасадди, бошлиқ қилиб тайинланган. У шу ишнинг бажарилишига боши билан жавоб берган. • Lenormant Сh. Manuel d’histoire ancienne de L’ Orient jusqu’aux guerres Mediques. 1836. - P. 255.

• Кир ва Камбиз замонида Аҳамонийлар империясининг тайинли сиёсий маркази, саройи ҳам йўқ эди. Ҳарбий фаолиятга қараб, шоҳ ҳамда унинг мажлислар ўтказадиган «сарой»и ҳам кўчиб юрган. Кир резиденцияси Экбатанда, Дейок қурдирган саройда жойлашган бўлса, Камбиз Мисрни деярли тарк этмаган. Доро I Суз шаҳрини империянинг пойтахти сифатида танлади ва с арой қурдиришга фатво берди. Персеполни эса ўз династияси аъзоларининг хилхонасига айлантирди ва у ерда ҳам сарой қурдиришга эришди. • Сарой форслар тилида «duvara» деб аталиб, шоҳнинг олдига киришнинг маълум тартиб қоидалари ишлаб чиқилган. Вазирларга тенглаштирилган маслаҳат кенгаши аъзолари, сарой оғалари ва бошқа сарой ҳизматкорлари сарой дарвозаси олдида, эгаллаган мансаби бўйича қатор туришган. Ишлаб чиқилган қоидага риоя қилмай, шоҳ қабулига киришга уринганлар ўлим жазосига ҳукм этилган. • Шоҳлар шоҳи Доро I а ҳамонийлар давлатчилигида янги реформаларни амалга оширди. У бошқарув ва молия ишларини янги поғонага кўтарди, бутун империя ҳудудини сатрапликларга бўлиб бошқариш усулини жорий этди. Сатраплик ҳудудлари собиқ маҳаллий давлатлар ва аҳолининг этник гуруҳлар яшайдиган чегаралари асосида бўлиб чиқилди. Кир ёки Камбиз даврида босиб олинган ерлар маҳаллий ҳукмдорлар томонидан бошқарилган бўлса, янги реформага биноан, сатраплик бошлиқлари форсийлардан тайинланадиган бўлган. • Ричард Фрай. Наследие Ирана, М.: 1972. – С. 271.

• Сатраплар ва ундаги ҳарбий бошлиқлар шоҳлар шоҳи ва марказий давлат бошқарувининг доимий назоратида бўлган. Давлат бошқаруви ва текширувлар Хазарапад томонидан амалга оширилган. У бир вақтнинг ўзида шоҳлар шоҳининг шахсий гвардиясини ҳам бошқарган. • Жойлардаги сатрапликларни бошқариш усули ва канцелярия таркиби Суздаги бош канцелярия тузилишини айнан такрорлаган, яъни канцелярия бошлиғи, хазинабон, ташаббусни бўғувчилар, ҳисобчилар, судъялар, ҳуснихатчилар ва бошқалар. • Оромий тили империянинг ягона давлат тили ва ёзувига айлантирилган, деган ғоя Совет шарқшунослиги адабиётларида ўрнашиб қолган эди. Янги маълумотларга кўра, Доро I бир неча тилни империянинг давлат тили сифатида қабул қилишга мажбур бўлган. Кичик Осиёда канцелярия ишлари грек тилида, Каппадокия, Киликия, Сурия ва Фаластинда оромий тилида олиб борилган, Мисрда эса Фиръавнлар замонидан қўлланиб келинаётган иероглифика давом этган бўлса, форсларда ва Ўрта Осиёда миххатсимон ва оромий ёзувлари қўлланилган. Бу маълумотдан шундай хулоса қилиш мумкинки, империя ҳудудида ягона оромий тили канцелярия тили вазифасини бажармаган ва бажариши ҳам мумкин бўлмаган. Негаки, оромий тили ва ёзуви бунчалик нуфузга эришмаган ва бошқа ривожланган халқлар бу ёзувни қабул қилиши ҳам мумкин эмас эди. «Оромий тили аҳамонийлар империясининг ягона канцелярия тили, ёзувига айлантирилди», деган фикрни рус адабиётларидан бошқа адабиётларда учратмадик ва ўйлаймизки, бу рус совет тарихшунослигининг уйдирмасидан бошқа нарса эмас. • Доро I империянинг ҳамма ҳудудида амал қиладиган ягона қонун системасини ишлаб чиқди. Бу қонунни фақат шоҳлар шоҳи худо Ахурамазда номи билан ўзгартириши мумкин бўлган. • Аҳамонийлар империяси жамоалари асосан учта ижтимоий гуруҳдан иборат бўлган: 1. Эркин фуқаролар; 2. Қарам кишилар ва 3. Қуллар. Қулларга ҳайвонлар ва бошқа мулк шакллари сингари шахсий мулк сифатида қаралган, уларни сотиш ёки бировга бериб юбориш мумкин бўлган • Дандамаев М.А. Бехистунская надпись как источник по истории начала царствования Дария I. Автореф. дисс. ... канд. ист. наук. - Л., 1958. – С. 21.

• Аҳамонийлар империяси даврида ягона пул бирлигини жорий этишга эришилган. Шоҳлар шоҳи томонидан зарб қилинган олтин «дарик»нинг оғирлиги 8,4 граммни ташкил этган. Сатрапликлар ҳам ўзининг кумуш ва мис тангаларини зарб қилиш ҳуқуқларига эга бўлган. • Аҳамонийлар империяси таркибига кирган сатраплар тўғрисидаги манбалар Геродот, Беҳустун қоя тош ёзувларида, Доро I нинг Нақши Рустам ёзувларида сақланиб қолган. • «Тарих отаси» қолдирган Аҳамонийлар империяси сатраплари рўйхатида энг яқин қўшни мамлакатлар бўлган Бақтрия ва Сўғдиёна алоҳида сатрапликлар сифатида тилга олинади, яъни Бақтрия XII, Сўғдиёна эса Хоразм билан бирга XVI сатраплик сифатида талқин қилинади. Бу ҳақда тадқиқотчиларнинг турли хил фикрлари мавжуд. В.В. Бартольд ва В.М. Массон бу Геродотнинг хатоси деган фикрда бўлсалар, бошқа тадқиқотчилар эса Доро I нинг Марғиёна, Бақтрия, Сўғдиёнанинг иқтисодий ва ҳарбий мавқеини бўлиб қўйиш сиёсати натижасида Сўғдиёна XVI сатраплик таркибига киритилган деган фикрда. • Геродот, III. 89-97.

• Аҳамонийлар империяси таркибига кирган 21 та сатрапликдан учтаси бевосита Ўрта Осиё ҳудудларига тўғри келади. Ҳар бир сатраплик маълум талант (оғирлик ўлчов бирлиги) миқдорида тўлов тўлаган. 1 талант 25, 92 кг.га тўғри келади. Шундан Бақтрия 360 талант кумуш (8972 кг), Харайва (Парфия, Сўғд) 300 талант (7776 кг), саклар 250 талант (6230 кг) кумуш солиқ тўлаган. Бу ҳаммаси бўлиб 910 талант, яъни 23 тонна кумуш миқдоридаги бойликка тўғри келади. Доронинг қурдирган саройини безашда Бақтриядан олтин, Сўғдиёнадан лапис, сердолик, Хоразмдан гавҳар олиб кетилганлиги тўғрисида маълумотлар бор. • Аҳамонийлар империяси даврида сув ҳам пуллик ва ҳисоб- китобли бўлган. Геродотнинг хабар беришича Ак(ес) дарёсига қурилган дамбани очишда шоҳнинг белгиланган солиқдан ортиқ пул олганлиги тўғрисида маълумотлар бор. • Геродот. III, 117.

O'xshashlar

Аҳамонийлар даври археологияси

Ўрта Осиёда илк ўрта асрдаги йирик шаҳарларнинг тараққиёти (Мавр, Бухоро, Панжикент, Чоч, Хоразм) даври археологияси

Палеолит даври хусусиятлари

Энеолит даври ёдгорликлари

Неолит даври ва унинг ўрганилиши