Demokrit

Demokrit

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

624.5 KB

Ko'chirib olish

(Milloddan avvalgi 460-360 yillar) • Qadimgi yunon faylasufi Demokrit Abdera shahrida tug‘ilib o‘sgan. U badavlat oilaning farzandi edi. Ammo boylikdan kechib, butun umrini kambag‘allikda o‘tkazdi • Misr, Eron, Hindiston, Habashistonga sayohat qilgan.Demokrit shahar tashqarisida joylashgan yer ostidagi sag‘anada kechayu kunduz tinmay ijod bilan mashg‘ul bo‘lgan. • Demokrit ellikka yaqin asar yozib qoldirgan. «Inson tabiati to‘g‘risida», «G’oyalar haqida», «Maqsad haqida» va boshqalar shular jumlasidandir. • Pifagorning o‘g‘li Arimnest Demokritning ustozi bo‘lgan. • Bitta ilmiy isbotu dalilni qo‘lga kiritish men uchun fors saltanatiga hokimlik qilishdan a’loroqdir, — degandi Demokrit.

• Demokrit shunday degandi: «Koinotning ibtidosi — atomlar va bo‘shliqdan iborat. Qolgan barcha narsalar faqat fikran mavjuddir». • Olamlar son-sanoqsizdir, — deb yozadi Demokrit. — Ular turlicha kattalikda bo‘lib, sarhadsiz bo‘shliqdan vujudga keladi, yashaydi va halok bo‘ladi. Ularning ba’zisida Quyosh ham, Oy ham yo‘q. Ba’zilarida esa Quyosh va Oy biznikidan kattaroq, ayrimlarida ularning soni bir nechtadir. Olamlar orasidagi masofa turlicha bo‘lib, ba’zi joylarda ular g‘uj-g‘uj, boshqa yerlarda siyrak joylashgan. Ba’zi olamlar o‘sish jarayonini, ayrimlari taraqqiyotining eng gullagan davrini kechirayotgan bo‘lsalar, boshqalari halokatga yuz tutganlar. Bir joyda olamlar tug‘ilsa, ikkinchi joyda g‘oyib bo‘ladi. Ular bir-birlari bilan to‘qnashib, halokatga uchraydilar. Ba’zi olamlarda jonzotlar ham, o‘simliklar ham, suv ham bo‘lmaydi.

• Bilishning ikki ko‘rinishi mavjud. Ularning biri tuyg‘ular vositasida bilish, ikkinchisi tafakkur ila bilishdir. • Bu olamda yo hech narsa chinakam emas, yoxud chinakam narsalarni biz ilg‘ay olmaymiz, — deydi Demokrit. • Demokrit shunday degandi: «Koinotning ibtidosi — atomlar va bo‘shliqdan iborat. Qolgan barcha narsalar faqat fikran mavjuddir».• Sarhadsiz fazoda men kabi sanoqsiz demokritlar mavjuddir. • O’sha davrdagi olimlarni dunyo asosida nima borligi qiziqtirgan,ba’zi olimlar suv deyishsa,ba’zilar havo deyishgan,ba’zilar esa to’rt unsurni (suv,havo,yer,olov) ni qo’yishgan.Lekin Demokrit olam kichik ko’rinmas zarrachalardan iborat degan. • Atomlarsiz muhit-bo’shliqdir deydi.Atomsiz muhit mavjud emas,ular harakatlanadi,birlashib ajralish xususiyatiga ega.shunda biz jismlarning paydo bo’lishi va yo’qolishini ko’ramiz.

• Yunon falsafasida Demokritning qarashlari ham muhim o'rin tutadi. U haqiqiy borliq — moddiy dunyo, abadiy va poyonsiz, cheksiz-chegarasiz reallikdir, olam mayda moddiy zarrachalardan, ya'ni atomlardan va bo'shliqdan iborat deya ta'lim beradi • Harakat, degan edi Demokrit, atomlardan iborat moddaning abadiy, tabiiy holatidir. Demokrit tasodifiyatni inkor etgan. U «na tabiatda na jamiyatda xech bir narsa tasodifan paydo bo'lmaydi», deb yozgan. Demokritning falsafiy qarashlarida axloqiy ta'limot muhim o'rin tutadi. Uning bu boradagi qarashlari siyosiy qarashlari bilan uzviy bobliqdir. Yaxshi boshqarilayotgan davlat — buyuk qo'rbondir. Davlat manfaatlari qolgan barcha narsalardan ustun turmobi lozim.• Á tom ( yunoncha ἄτομος — bo’linmas ) — kimyoviy unsur zarrachasi . Atamani yunon faylasufi Demokrit miloddan avvalgi V asrda kiritgan.bilib olish mumkin • Demokrit shunday deydi: Atomlar va bo'shliq o'zaro yaxlit abadiy ibtidodir. Atomlar — bo'linmas va o'zgarmas, sifat jihatdan bir xil, uning miqdori shakli singari behisobdir.

• Bilimlar mo‘lligiga emas, fikrlar mo‘lligiga intilmoq joiz, — deydi Demokrit. • O’zgalar ustidan hukmronlik da’vo qiluvchi odam avvalo o‘zini boshqara bilmog‘i lozimdir. • O’ta qo‘pol so‘zlayotgan bir odamni ko‘rib, Demokrit shunday degan ekan: «Bu odam so‘zlay olmaslikni uddalarkan-u, ammo sukut saqlashni eplay olmas ekan».• O’zida yo‘q narsalar uchun g‘am chekmaydigan, boridan quvonadiganlar aqlli kishilardir • Ezgulik adolatsizlik qilmaslikkina emas, uni istamaslik hamdir. • Me'yor, deydi faylasuf, axloqning tabiat insonlarga in'om etgan kuch va qobiliyatga mos kelishadadir. Donolik uchta hosil keltiradi: yaxshi fikrlash; yaxshi so'zlash; yaxshi harakat qilish.

Demokrit birinchi bo’lib “mikrokosm” ,”makrokosm” tushunchalarini kiritadi. U ko’rish sxemasini tushuntirmoqchi bo’ladi:biz ko’ra oladigan jismlardan kichik bo’laklar (korpuskulalar) chiqib bo’shliq orqali o’tadi va bizning ko’zlarimizda tasvirlanadi. Insonnig fikrlash, aql-idrok markazi uning miyasidadir deydi. Demokrit xudoning borligiga ishonmagan,agar xudolar mavjud bo’lsa,ular ham insonlar kabi o’lishi kerak edi deb o’ylagan. Dinlarning paydo bo’lishini esa Demokrit borliqni tushunmaslikdan deb aytgan. Atom nazariyasining asoschisi Nils Bor Demokrit haqida shunday deydi:Demokrit falsafasi ya’ni dunyoni atomlarga b’olish shu vaqtdan uni butun dunyoga mashhur qiladi. ***

• Demokrit misdan yasalgan yaltiroq qalqonni quyoshga tutib, o‘z ko‘zlarini ko‘r qilgan. Faylasufning bu qilmishini turlicha izohlaydilar. Masalan, ba’zi manbalarga ko‘ra, Demokrit Quyoshning tabiatini tadqiq etarkan, XIX asrda hayotini elektromagnit to‘lqinlarini o‘rganishga bag‘ishlagan Xenri Xers taqdirini takrorlagan. Boshqa bir rivoyatda aytilishicha, Demokrit olamni «nomukammal asboblar» yordamida ko‘rish imkonidan o‘zini atayin mahrum etib, tafakkur ko‘zini ochish uchun ko‘zlarini «darcha»ga aylantirgan. Sitseron esa aytadiki: «Demokrit o‘zini-o‘zi so‘qirlikka mahkum etdi. Chunki faylasuf ko‘zning aldamchi manzaralari va to‘siqlaridan xalos bo‘lgan ong vositasida fikr yuritib, tabiatni mushohada etish va anglash kishiga ko‘proq zavq bag‘ishlaydi, deb hisoblardi».

• Demokritning donoligi, zukkoligi va o‘tkir bashoratchilik qobiliyati haqida ko‘plab rivoyatlar yaratilgan. Ulardan birida hikoya qilinishicha, Eron shohi Doroning sohibjamol va suyukli rafiqasi vafot etadi. Hukmdorning chuqur qayg‘uga botganini ko‘rgan Demokrit hamma aytganlarini so‘zsiz bajarish sharti bilan malikani tiriltirishga va’da beradi. Doro saroy a’yonlariga Demokrit istagan narsani muhayyo qilish haqida farmoyish beradi. Hamma aytganlari bajo bo‘lgach, Demokrit faqat birgina narsa yetishmayotganini, ya’ni malikaning qabriga hayoti davomida sira g‘am chekmagan uchta odamning ismini yozish kerakligini, shunda malika o‘sha zahoti tirilishini aytadi. Tabiiyki, qudratli hukmdor bitta ham g‘amsiz odamni topolmaydi. Shunda Demokrit odatdagidek kulib, Doroga qarata shunday deydi: «Ana shunaqa noshukur zot, g‘am-tashvish faqatgina sening boshingga tushgandek ertayu kech yig‘laganing-yig‘lagan. Axir, aqalli bitta ham g‘amsiz odamni topolmading-ku!»

Demokrit surati tushurilgan marka. 1980 yil Yunonistonda Demokrit surati zarb qilingan tanga.

Demokritning yuz-ko‘zidan sira tabassum arimagan. Chunki odamlar bajarayotgan barcha jiddiy amallar unga kulgili tuyulardi.

Rassom X.Terbryuggenga kulib turgan Demokrit (1629y). U o’zini juda g’alati tutgan, ba’zan shahardan chiqib qabristonlarni kezib yurgan,o’zi bilan o’zi gaplashgan,ko’p o’qigan,ba’zan o’zidan o’zi kulib yuborgan.

“ Demokrit” rassom D .Velaskes 1629y.Atrofdagilar undan qo’rqishgan va davolash uchun uni Gipokratga ko’rsatishgan. Gipokrat u bilan uzoq suhbatlashib Demokritning ham aqlan,ham jismonan sog’ ekanligini ,shunchaki u har doim o’zining fikrlari orasida yurishini aytadi.

“ (Yig’lab turgan) Geraklit va (kulib turgan) Demokrit” rassom D.Bramenti. 1477y.

O'xshashlar

Qadimgi Yunonistondagi siyosiy ta`limotlar

Siyosiy hokimiyat va siyosiy ixtiloflar

Siyosiy ixtiloflar

Siyosiy inqilob

Siyosat ijtimoiy xodisa sifatida