Ғўза қатор ораларини ишлаш ва бегона ўтларга қарши кураш, суғориш - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Ғўза қатор ораларини ишлаш ва бегона ўтларга қарши кураш, суғориш

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5597.5 KB

Ko'chirib olish

Ғўза қатор Ғўза қатор ораларини ишлаш ораларини ишлаш ва бегона ўтларга ва бегона ўтларга қарши кураш, қарши кураш, суғориш суғориш Пахтачилик фаниПахтачилик фани

Режа Режа • Ғўза қатор ораларига ишлов бериш муддатлари • Ғўза қатор ораларига ишлов бериш чуқурлиги • Ҳимоя зонасининг кенглиги • Культиватор ишчи органларини ўрнатиш

ИшлашИшлаш муддатлари.муддатлари. Ғўза қатор ораларини юмшатиш одатда чигит экиб бўлингандан сўнг бошланади. Кўпинча чигит экилгандан кейии ёғингарчилик бўлиб ер бир оз зичлашади, ер бетини қатқалоқ босади, бегона ўтлар кўпайиб кетади. Натижада ғўзанинг илдиз системаси нормал ривожлана олмай, озиқланиш, сув ва ҳаво режими бузилади. Қатор оралари 60 см қилиб экилган майдонларда культиватор иш органлари камида 40-45 см, 90 см дан қилиб экилган участкаларда эса 70-75 см кенгликдаги жойни қамраб олиши керак. Ёш ғўза қатор ораларини ишлаш вақтида культиватор иш органлари майсаларни тупроқ билан к ўмиб, уларни шикастлаб кўчат сонини камайтириб юбормаслиги учун ғўзалар ёппасига шонага кирган даврга қадар (бўйи 20-25 см бўлгунча) культиваторга албатта, сферик дисклар тақилиши шарт. Ғўза суғорилгандан кейин катор ораларини ер етилиши биланоқ ўз вақтида юмшатиш айниқса муҳимдир. Чунки бу иш бир кун кечиктириб юборилганда ҳам ердан кўплаб нам буғланиб кетиб, ғўза эрта чанкайдиган бўлади, ўсимлик ердаги озиқ моддалардан унумли фойдалана олмайди ва айниқса ер қотиб қолиб, культивация қилишда катта-катта кесак кўчади, бу эса ғўза илдизининг шикастланишига ва кўчатлар сийраклашиб қолиб ҳосилнинг камайишига олиб келади.

Ғўза қатор ораларини ишлаш Ғўза қатор ораларини ишлаш кенглиги ва чуқурлиги.кенглиги ва чуқурлиги. Ғўза катор оралариии ишлаш вақтида ғўза тупларига шикаст етказмаган ҳолда қатор оралари кенгроқ ишланса, бегона ўтлар кўплаб нобуд бўлади. Бу биринчи навбатда, культиватор иш органларини тўғри танлашга ва иш сифатига боғлиқдир. Бундан ташқари ҳимоя зона 7-8 см бўлишига қарамасдан бир қатор тадбирий чораларни кўриш — сферик дискдан фойдаланиш ва тажрибали механизаторларнинг ишлаши туфайли гектардаги кўчат сонини ҳимоя зонаси 10-12 см бўлган участкалардагига нисбатан сийраклаштирмаслик муҳим. Бу тадбир кўклам серёгин келиб, далани ўт босган йиллари, айниқса яхши самара беради. Ғўза ўсиб ривожланган сайин, масалан, гуллаш пайтига келиб унинг шох-шаббалари ва иккинчи, учинчи, тўртинчи тартибдаги ён илдизларнинг кўпайиши ва йўгонлашиши ҳимоя зонанинг бирмунча кенгроқ 10-12 см бўлиши талаб қилади, акс ҳолда трактор иш органлари ўсимликнинг ер устки ва ер остки қисмларини шикастлаши мумкин. Лекин рельефи нотекис, айрим сабабларга кўра культивация бирмунча кечроқ ўтказилаётгап бўз тупроқли ерларда мустасно тариқасида ҳимоя зонаси 13-15 см гача кенгликда бўлишига йўл қўйиш мумкин.

Кейинги ишлов беришда (суғорилгандан сўнг) қаторларнинг икки ёнбоши 8-10 см, ўртаси эса 14-16 см чуқурликда юмшатилади. Бунда бегона ўтлар кўплаб чиққан майдонларда пичоқ ишлатилиб, колган ҳолларда фақат наральник (найзасимон юмшатгич) ёки қаторларни қатламма-қатлам юмшатадиган ККО маркали иш органларидан фойдаланилади. Эгатларнннг ўртаси эса ғозпанжа билан юмшатилади. Ғўза қатор ораларига охирги ишлов беришда культиваторнинг икки чеккасидаги иш органлари аввалгидек 6-8 см, ўртадагилари эса 14-16 см чуқурликда юмшатадиган қилиб ўрнатилади. Бунда ҳам ҳимоя зонасининг кенглиги 10-12 см бўлиши керак. Тупроқни қатламма-катлам юмшатадиган ККО иш органининг фойдали хусусияти шундаки, бунда тупроқ майин кўчиб, майда кесакчил ҳолда юмшайди. Эгат туби ва икки ёнининг устки қисми суғорилгандан сўнг бир вақтда етилган бўлса ҳам унинг остки қисмида нам кўп бўлгани учун ҳали яхши етилмаган бўлади.

ККО иш органлари ғўза қатор ораларига ишлов бериш учун қуйидаги тартибда: қаторларнинг икки четини юмшатадиган биринчи жуфти 5-6 см, иккинчи жуфти 7-8 см, учинчи жуфти 9-10 см, еттинчиси эса эгатга қоқ ўртасини 12-14 см чуқурликда юмшатадиган қилиб ўрнатилади. Кеч қизийдиган оғир тупроқли ерларда 2-3 см чуқурроқ қилиб ишлашга мосланади. Наральниклар қаторларининг икки чеккасини (биринчи жуфти) 8-10 см, охирги ишлов беришда 6-8 см қилиб, иккинчи жуфти 10-12 см ва эгат ўртасини юмшатадиган ғоз панжалар эса 14-16 см чуқурликда ишлайдиган қилиб созланади. Чигит кенг қатор экилганда ўсимликнинг ўсиш ва ривожланиши тор қаторлаб экилгандагидан бирмунча фарқ қилганлиги юкорида қайд қилиб ўтилди. Шу сабабли қатор ораларига ишлов беришда ҳам у баъзи бир хусусиятлари билан фарқ қилади. Демак, ғўзани кенг каторлаб ўстиришда, чигит экшп билан бир йўла гербицидлар сепилиб ўсимлик ёшгасига шонага киргунча унинг ҳимоя зонаси 7-8 см, бундан кейинги даврларда эса 10-12 см кенгликда бўлиши керак. Культиватор иш органлари қатор ораларини қуйидаги чуқурликда юмшатадиган қилиб ўрнатилиши керак: қаторларнинг икки ёнбоши 6-8 см, ўрталари 10-12 см, ғўза ёппасига шоналаб гулга киргунча: икки четдагилари 8-10 см, ундан кейинги иккинчи жуфти 12-14 см, ўртадагилари 16-18 см; ғўза гуллаб кўсаклаётганда икки четдаги биринчи жуфти 6-8 см, иккинчи жуфти 12-14 ва ўртадагиси 16-18 см.

Ғўза қатор ораларини сифатли ишлаш мақсадида баъзи қўшимча тадбирлар кулътивация билан бир вақтда ўтказилиши керак. Масалан, рельефи бирмунча нотекис майдонларда ғўза суғорилгандан кейин культивация қилиш учун ер бир вақтда етилмайди. Жумладан, даланинг текис қисми суғорилганидан кейин 5-куни тобига келса, дўнг қисми 2-3 кун олдин етилади, сув кўллаб қоладиган паст жойлари 6-8 кундан кейин етилади. Бундай аҳвол асосли текисланган ерларда ҳам 1-2-йили кузатилиши мумкин. Тупроқ шароитларига кўра, ғўза гуллагунга қадар суғорилмайдиган ёки 1 марта, кўпинча экин қатор оралари 2 марта, кўклам серёгин келган йилларда, шунингдек, ўт босган майдонларда 3 мартагача культивация қилишга йўл қўйилади. Бундай ҳолларда кейинги культивациялар суғориш сонига боғлиқ бўлиб, одатда 2-3 марта ўтказилади. Агарда ғўза 3 марта суғорилса 2 марта, яъни биринчи ва иккинчи сувдан кейин, 5-6 марта суғорилганда кўпинча 3, баъзан 4 марта культивация қилинади. Борди-ю, ғўза мавсумда 8-9 марта суғорилса ҳам культивация сони деярли ўзгармайди. Илғорлар тажрибаси ва илмий текшириш ташкилотларининг кузатишларича, ўсув даврида ғўза қатор ораларини 4-5 марта, лекин тупроғи кеч қизийдиган оғир тупроқ ерларда, ўт босган, шунингдек, ғўзаси ўсишдан оркада қолган ерлардагина мустасно тарикасида 6-7, ҳатто 8 мартагача культивация килиш мумкин эканлигидан далолат беради.

Ғўзани ўтоқ қилиш ва кетмон чопиғи.Ғўзани ўтоқ қилиш ва кетмон чопиғи. Чигитни кенг қаторлаб экишга ўтилиши ва ғўзалар кенг қаторларда ўстирилиб эгатлар чуқур юмшатилиши, гербицидлардан фойдаланиш кўлами йил сайин кенгайиб бориши, ҳимоя зоналарни ротацион юлдузчалар билан юмшатиши ва ниҳоят дехқончилик маданиятининг юксак даражага кўтарилганлиги кейинги йилларда бегона ўтларнинг кескин даражада камайишига имкон берди ва қатор ораларини ишлашда кетмон чопиғига эҳтиёж анча камайди. Эндиликда ғўза катор оралари юмшатилгандан кейин асосан ҳимоя зонада ва уя ораларида қолган унча-мунча бегона ўтларни ернинг нами кетмасдан илдизи билан юлиб олишнинг ўзи кифоя қилмоқда. Шунингдек, ғўзани яганалаш вақтида ҳам бегона ўтларни йўқотиш мумкин. Ғўза баргини тўкиш (дефолиация қилиш) олдидан ҳам пайкалларни бир карра кўздан кечириб, бегона ўтлардан сўнгги марта тозаланади. Экин майдонларини бегона ўтлардан, айниқса, кўп йиллик ўтлардан тозалашда ўроқ мутлақо ишлатилмаслиги керак. Юлиб олинган ўтлар, айниқса, ғумай, ажриқ каби кўп йиллик ўтлар пайкалдан четга чиқариб ташланиши лозим.

Шағал ва қумли қавати анча чуқур жойлашган ерларда ғўзани суғориш сони кам, лекин у тупроқнинг механикавий таркибига ва унинг сув сиғимига қараб турлича бўлиши мумкии. Тупроқдаги қум заррачалари қанчалик майда ва чанг ҳамда лойқа заррачалари кўп бўлса, демак бу хилдаги тупроқнинг сув ўтказиш қобилияти шунчалик паст ва сув сиғими катта бўлади. Бундай ерларда ғўзани катта нормада, лекин камроқ суғориш талаб этилади. Эскидан ҳайдалиб келинадиган ерларнинг механикавий таркиби енгил тупроқларда ( қум заррачалари кўп бўлган ерларда) ғўза гектарига 600-800 м3, механикавий таркиби ўртача тупроқларда 800-1000 м3 ва оғир тупроқларда 1000-1200 м3 нормада суғорилади. Механикавий таркиби оғир (кўп қисмини чанг ва лойқа заррачалари ташкил қиладиган) тупроқларда ғўзани суғориш енгил тупроқлардагига қараганда кеч бошланади ва ўрта тугалланади. Бундан ташқари, ғўзани суғориш режими тупроқнинг қай даражада маданийлашганлигига ва унинг унумдорлигига ҳам боғлиқ.

Ёмғирлатиб ва тупроқ остидан суғориш.Ёмғирлатиб ва тупроқ остидан суғориш. Oқap сув билан суғоришдан ташқари, ғўзани ёмғирлатиб суғориш усулидан ҳам фойдаланиш мумкин. Ёмғирлатиб суғоришда сув машина ёрдамида ҳавога отилиб чиқиб, у ерда майда томчиларга парчаланади ва ўсимлик ҳамда ерга ёмғир томчиси каби тушади. Ёмғирлатиб суғориш чучук ва кам минераллашган, ер ости сувлари юза (1-2 м гача) жойлашган, айниқса сув кўтариш қобилияти яхши бўлган тупроқларда ижобий натижа беради. Бундай шароитда, ғўза ёмғирлатиб суғорилганда, оқар сув билан суғорилгандагига қараганда сув оз нормада (ҳар галги суғоришда гектарига 300-500 м3) берилади. Бунда тупроқ 30-50 см гача намланади. Ғўзани ёмғирлатиб суғоришда ер ости сувлари чуқур жойлашган майдонларда ҳам яхши натижаларга эришилади, лекин бунда тупроқнинг намиқиш қалинлигини ошириш, сув томчилари ёғдириш интенсивлигини камайтириш ва сув нормасини оширишга (гектарига 700-1000 м3 гача) тўғри келди.

Бундан ташқари, ёмғирлатиб суғориш тошлоқ, қумли ва қумоқ тупроқли ерлар учун ҳам истиқболли ҳисобланади. Чунки бундай ерларда сувнинг ғўза илдиз системаси жойлашган қаватдан пастга тушиб исроф бўлиши кузатилмайди. Ёмғирлатиб суғоришнинг яна бир фойдали томони тундаки, бунда суғориш процессини механизациялаштириш мумкин, майда суғориш шохобчалари олишга эҳтиёж қолмайди, ер текислашга нисбатан қўйиладиган талаблар камаяди. Емғирлатиб суғорилганда даланинг микроиқлими яхшиланади, тупроқнинг зичлашиш жараёни суст боради, аэроб бактерияларнинг фаолияти кучаяди ва тупроқнинг ортиқча намиқишининг олди олинади. Бундан ташқари, ёмғирлатиб суғоришда меҳнат унумдорлигп ниҳоятда юқори ва сув сарфи кам бўлади. Тупроқ орасидан суғоришда сув озиқ моддалар билан биргаликда тўғридан-тўғри ўсимлик илдизларига боради, ер бети эса зичлашмайди ва юмшоқлигича сақланади, далани ўт босиши камаяди (бегона ўт уруғлари сув билан далага келмайди), ўтоқ қилишга қилинадиган харажат камаяди ва суғориш учун кетадиган сув сарфи ҳам тежалади. Пахта ҳосили оқар сув билан суғоришдагига қараганда анча ошади. Тупроқ остидан суғориш усулини шўрланишга мойил бўлмаган ерларда ва нам капиллярлар орқали яхши кўтариладиган майдонларда қўлланиш мумкин. Ўзбекистонда (Мирзачўл шароитида) 1968-1972 йилларда олиб борилган синов ишлари тупроқ остидан суғориш усули келажакда янада такомиллаштирилганда ва унинг тузилиши учун қилинадиган ҳаражат қисқартирилганда, ғўзани суғоришда энг фойдали ва самарали усуллардан бири эканлигидан далолат беради.

Ғўзани суғориш сонлари ва меъёрлариҒўзани суғориш сонлари ва меъёрлари № Тупро қ тури Су ғ ориш сони ва меъёри Гуллашгача Гуллаш- к ў сак тугиш даврида Пишиш даврида Мавсумий меъёри ва сони 1 Енгил ( қ у мли ва қ у мо қ ) 2-3 марта 500-600 м 3 /га 3-4 марта 700-800 м 3 /га 1-2 марта 600 м 3 /га 7-10 марта 4500-6000 м 3 /га 2 ў рта қ у мо қ 2 марта 600-700 м 3 /га 3-4 марта 800-900 м 3 /га 1 марта 700 м 3 /га 6-7 марта 4000-5000 м 3 /га 3 О ғ ир қу мо қ , сизот сувлари чу қ у р жойлашган 2 марта 700 м 3 /га 3-4 марта 1000-1100 м 3 /га 1 марта 700 м 3 /га 6-7 марта 5500-6300 м 3 /га 4 Чучук ва бироз минераллашган сизот сувлари я қ ин жойлашган 1 марта 700-800 м 3 /га 2-3 марта 700-800 м 3 /га - 3-4 марта 2100-3100 м 3 /га

Республиканинг турли минтақаларида ғўза қатор ораларини полиэтилен Республиканинг турли минтақаларида ғўза қатор ораларини полиэтилен плёнка билан мульчалаб суғориш технологиясинингплёнка билан мульчалаб суғориш технологиясининг Вилоя т Тума н Фермер хўжалиги Назорат майдони Тажриба майдони ишлов бериш сони, суғори ш меъёр и, м 3 /га Ҳосил дорлик , ц/га ишло в бери ш сони, суғори ш меъёр и, м 3 /га Хос илд орл ик , ц/га Қўши мча ҳосил , ц/га Қашқа дарё Қаш қада рё «Азизкул бобо набираси хаким» 10 3750 33,8 6 2600 40,2 + 6,4 Касб и «Чориев Шер қ ул Чориевич» 11 3150 30,7 7 2200 35,2 + 4,5 Сурха ндарё Терм ез «Сахий Д ў стлик» 11 5200 33,2 4 2000 37,5 + 4,3 ЎзПИТИ Сурхандарё филиали 10 5300 27,5 4 2700 32,6 + 5,1 Ўртача 9.9 3610 31,4 5.3 2040 37,4 + 6,0

Ғўзани қатор оралатиб суғориш Ғўзани қатор оралатиб суғориш усулиусули

Ғўза қатор орасига полиэтилен Ғўза қатор орасига полиэтилен плёнка тўшаб мульчалаб суғориш плёнка тўшаб мульчалаб суғориш усулиусули

Ғўза етиштиришда полиэтилен плёнка билан мульчалаб Ғўза етиштиришда полиэтилен плёнка билан мульчалаб суғориш технологиясининг иқтисодий кўрсаткичларисуғориш технологиясининг иқтисодий кўрсаткичлари Кўрсаткичлар Назорат майдони Тажриба майдони Мавсумий суғориш меъёри , м 3 /га 3610 2040 Ҳосилдорлик , ц/га 31,4 37,4 Иқтисод қилинган сув , м 3 /га - 1570 Қўшимча ҳосил , ц/га - 6,0 Суғориш сувини самарадорлиги , м 3 /ц 115 54,5 Умумий даромад , млн.сум 1,821 2,169 Қўшимча ҳосилдан олинган шартли соф даромад , минг . с ў м - 417,6 Ёғилғи нарҳи , минг.сўм 181,1 97,0 Плёнка нарҳи , минг . с ў м - 180 Бошқа ҳаражатлар , минг . с ў м 0,910 1,08 Умумий харажатлар , минг . с ў м 1,091 1,144 Шартли соф даромад, млн.сўм 0,73 1,025 Қўшимча соф даромад , минг .сум - 295

Кўчатни қалин қолдирилиб, чилпишни эрта муддатларда Кўчатни қалин қолдирилиб, чилпишни эрта муддатларда ўтказиб ғўзадан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш ўтказиб ғўзадан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш технологияситехнологияси Тажриба манзили Майд они, га. Ғўза нави. Тупроқ Назорат 90-100 кўчат қалинлиги минг-туп/га 120-140 кўчат қалинлиги минг-туп/га 160-180 кўчат қалинлиги минг-туп/г а Чилпиш муддати 13- 14 ҳосил шоҳлари сони Чилпиш муддати 11- 12 ҳосил шоҳлари сони Чилпиш муддати 10-11 ҳосил шоҳлари сони Кашқадарё вилояти, “Каримова Марзия” фермер хўжалиги, раҳбари Каримова Марзия 10.0 Бухор о-8 та қирси мон 38.2 - 30.7 -7.5 26.9 -11.3 Сурхондарё вилояти, “Толмас” фермер хўжалиги, раҳбари Бобоёров Норбўта 3.0 Беш қахра мон Ўтлоқи лашаётг ан тақирси мон 26.6 - 31.7 +5.1 31.5 +4.9

Чекланган типда шохланадиган ингичка толали ғўза навларида кўчат қалинлиги шунга мувофиқ равишда гектарига 120—130, 140—150 ва 150 —160 минг туп бўлиши керак. Бир гектар ердаги кўчат сонини аниқлаш учун шунча жой (1 га) даги уялар сонини ёки унинг неча метр эканлигини билиш керак. Бу рақамларни ҳар бир уяда ёки хар 1 м да қолдирилган ўсимлик сонига кўпайтирилса назарий кўчат қалинлиги келиб чиқади. Маълумки, чигит униб чиққандан кейин кўпинча тупроқ бир оз зичлашиб қолади, айниқса бу ҳодиса кўклам серёгин келган йилларда кўпроқ кузатилади. Бундай холларда, ғўза қатор оралари юмшатилса тупроқда ҳаво алмашиниши ях-шиланади, ер яхши қизийди, илдиз чириш касаллиги камаяди, бегона ўтлар кўпайишининг олди олинади ва ниҳоят ғўза илдизининг ривожланиши учун қулай шароит вужудга келади. Борди-ю, ғўза қатор ораларини ишлаш анча кечиктириб юборилса, ерни қатқалоқ босади, бегона ўтлар кўпайиб кетади. Натижада намлик бекорга буғланиб кетади, озиқ моддалар бегона ўтларга емиш бўлиб, уларнинг кўпайиши учун қулай шароит вужудга келади; бундан ташқари, экин қатор ораларини сифатли ишлаб бўлмайди, бериладиган 'ўғитлар ернинг белгиланган қат-ламига тушмайди. Буларнинг ҳаммаси ғўзанинг нормал ўсиб ривожланишига халал бериб, ҳосилнинг кескин камайишига сабаб бўлади.

Эътиборингиз учун рахмат

O'xshashlar

Ғўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари

Ғўзани ягона қилиш, кўчат қалинлиги, қатор ораларига ишлов бериш, ғўзани суғориш

Буғдой - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Маккажўхори аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Пахтачиликда алмашлаб экиш. Ерга асосий ишлов бериш системаси