Tomchilab sug’orishning afzalliklari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Tomchilab sug’orishning afzalliklari

Yuklangan vaqt:

13.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

540.109375 KB

Ko'chirib olish

“ TIQXMMI” MILLIY TADQIQOT UNVERSITETINING QARSHI IRRIGATSIYA VA AGROTEXNOLOGIYALAR INSTITUTI CHQXM FAKULTETI QXM YO’NALISHI 2- BOSQICH TALABASI CHORIYOROV SARDORNING

TOMCHILAB SUG’ORISHNING AFZALLIKLARI O`rta Osiyo respublikalari daryolarining suvlari Tyan-Shon va Pomir-Oloy tog` tizmalarida vujudga keladi. Bu suvlarning umumiy hajmi 136 mlrd m 3 bo`lib, shundan 110,4 mlrd m 3 (81,2%) O`rta Osiyo hududida vujudga keladi ; 25,6 mlrd m 3 suv Afg`oniston va Eron mamlakatlari hududidan kelib qo`shiladi. Daryolarning ko`pchilida oqadigan suvlar qor-yomg`ir suvlari bo`lib, ozrog`i muzliklar suvlaridir. O`zbekistonning asosiy suv bilan taminlovchi daryolari Amudaryo, Sirdaryo, Zarafshon, Qashqadaryo, Surxondaryo, Chirchiq va Ohangaron daryolari bo`lib, bu daryolarda oqadigan umumiy suv hajmining juda oz qismi 10 km 3 respublika hududida vujudga keladi. Bu miqdor respublikada sarflanadigan yillik suv hajmining atigi 15% ini tashkil qiladi. O`zbekistondan oqib o`tadigan daryolar suvining asosiy qismi respublika tashqarisidagi hududlarda vujudga keladi.

O`zbekistonda suvning yillik sarfi 62-65 km 3 atrofida bo`lib, bu suvning 25 km. 3 Amudaryodan, 11 km. 3 Sirdaryodan , 19 km 3 qolgan boshqa daryolardan va 9-10 km. 3 yer ostidan olinadi. Sarflanadigan ana shu suvlarining 85% (53-55 km 3 ) sug`oriladigan dehqonchilikka, 12% (6 km 3 ) sanoat ehtiyojlariga va 3% (1,7 km 3 ) kommunal zaruriyatlarga ishlatiladi. Foydalanilgan bu suvlarning qariyb yarmi (23-25 km 3 ) zovurlar orqali chiqarilib, ochiq suv havzalariga, qolgan 8-10 km 3 esa kichik daryo va ko`llarga tashlanadi. Yuqoridagi ma’lumotlardan ko’rining turubdiki respublikkamizda qishloq xo’jaligida foydalanish uchun suv yildan-yilda kamayib dolzarb muamoga aylanib bormoqda

Respublikamiz foydalaniladigan suvning 85 foizi qishloq xo’jaligida ishlatiadi. Dehqonchilikka mo’ljallangan yerlarning 98 foizi sug’oriladigan maydonlarni tashkil qiladi . Hozirgi kunga kelib , suvdan noto’g’ri foydalanishidan tuproqlar sho’rlanmoqda . meyoridan ortiq sug’orish yer osti suvning ko’tarilishiga olib kelayapti. Bu esa yerlarni sho’rlanishiga olib keladi. Bu degani uni sho’rini yuvish uchun yana suv kerak bo’ladi deganidir. Undan tashqari hozirgi kunda kelib, fermerlar zovurlardan nasoslar yordamida suv chiqarilib, yerlarni sug’orishmoqdalar. Buning natijasida tuproqlarning sho’rlanishiga sabab bo’lmoqda. Suv jahonda eng tanqis va hisobli manbaga aylanib bormoqda. Hozirgi kunda yer yuzidagi har bir kishi qay yo’l bilan bo’lsada bu boylikdan tejamkorlik bilan foydalanish ustidagi bosh qotirishmoqda , bu hol ayniqsa qishloq xo’jaligida ko’zga tashlanmoqda. Hozir kunda zamonaviy texnologiyalar kirib kelmoqda. Tomchilatib, yomg’irlatib sug’orish texnologiyalaridan foydalanilmoqda.

Zamonaviy sug’orish texnologiyalari O’zbekistonda ham joriy qilinmoqda. qishimiz quruq va yozimiz juda issiq kelmoqda . Yozda havo harorati 40-50 °C gacha chiqmoqda . Bu esa yerni kambag’allashishiga va tuproqning namligini kamayishiga olib kelmoqda. Nafaqat o’simliklarning rivojlanishiga ta’sir etadi balki, suv zaxirasini kamayishiga olib keladi. Yog’in miqdori ham sezilarli darajada tushib ketgan .Zamonaviy texnologiyalar asosan tomirni o’ziga suv beradi . Yerlarni suturukturasi buzilishiga olib keladi. Zamonaviy sug’orish texnologiyalari orqali biz suvni 3-5 martagacha tejashimiz mumkin. Tomchilab sug’orishning avzalliklar – egat orqali sug‘orishga nisbatan 40-50% gacha sug‘orish suvi tejaladi; – suvning filtratsiya va bug‘lanish orqali isrof bo‘lishi keskin kamayadi; – suv oqovaga chiqmaydi, irrigatsiya eroziyasi kuzatilmaydi va tuproq egat bo‘ylab bir tekislanadi;

– g‘o‘zaning ildiz tizimi tarqalgan tuproq qatlami optimal va barqaror namlanib, mineral o‘g‘itlar suvda erigan holda berilishi hisobiga oziqlantirish samaradorligi oshadi; – g‘o‘za qator orasiga ishlov berish (kultivatsiya) sonini qisqarishi hisobiga Yoqilg’I moylarini 25-30%ga tejaladi va tuproqning zichlashishi kamayadi, strukturasi donador hamda mayin bo‘ladi; – kam me’yorlar bilan va tez-tez sug‘orish natijasida yer osti suvlari sathi ko‘tarilishi kamayadi va ikkilamchi sho‘rlanishiga barham beriladi; – suvchilar soni maqbullashadi va sug‘orishning FIKi 10-15% ga oshadi. – paxtadan qo‘shimcha 7-10 s/ga gacha hosil olish imkoniyati yaratiladi. - tomchilab sug’orishni uch to’rt yil davomi paxta etaglari orasida foydalansak o’z vaqtida yumshatish ishlarini amalga oshirsak begona o’simliklar kesin kamayib ketadi. - Tomchilatib sug‘orish usulining ayrim kamchiliklari va bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar: – qurilish-montaj ishlarida faqat sifatli mahsulotlardan foydalanish va eksplutatsiya (g‘o‘zani sug‘orish) jarayonida doimiy nazorat o‘rnatish; – quvur va tomizgichlarda turli cho‘kmalar va erimagan karbonatlar bilan ifloslanishi va tiqilib qolishini oldini olish uchun qo‘shimcha filtrlarni o‘rnatish; – begona o‘t bosgan maydonlarda tanlab ta’sir etuvchi gerbitsidlarni suv bilan birga qo‘llash;

Suv yer usti yoki yer ostida joylashgan truba orqali bevosita rizosfera (tirik qatlam) ga kichik xajmda beriladi. Bunda suv bosimi 5…20 m gacha hosil qilinadi. Tomchilab sug’orish - ko’p yillik o’simlikdan (bog’, uzumzor, ba'zi poliz) larni sug’orishda keng qo’llaniladi va suv kichik sarf orqali (0,9…9,0 l/soat) bevosita daraxt ildiziga tushib ular orasi quruq bo’ladi. Suv uchastkaga taqsimlagich quvurlar tizimi orqali beriladi. Sug’orish quvurlariga har bir daraxt eniga kapelnisa - tomchilatgichlari o’rnatiladi. Tomchilatgichlar - mikro suv kuygich , mikro bosim pasaytirgichlardan iborat bo’ladi. Tomchilab sug’orishda barcha turdagi tuproqlarda , ular mexanik tarkibidan qat'iy nazar qo’llaniladi. Ayniqsa og’ir tuproqlarda yer osti suvlari yaqin yerlarda va sho’rlangan joylarda yaxshi samara beradi. Yuqoridagi avzalliklarni hisobga olib tomchilab sug’og’orishning respublikamiz miqyosida keng bog’dorchilik sohasida foydalansa bo’ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar  Korjavin B.D., Oʻzbekistonda sugʻorish ishlari T., 2016;  Mirzayev A., Sugʻorish va zax qochirish melioratsiyasi, T., 2019;  Nerozin A.B. «Q’ishloq’xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «O’qituvchi »., 2011

O'xshashlar

Sug’orishning zamonaviy usullari 2

Qishloq xo’jaligida sug’orishning fiziologik ahamiyati

Sug’orishda resurs tejamkor innovatsion texnalogiyalar (tomchilab, yomg’irlatib sug’orish)

Dehqonchilikda resurs innovatsion texnologiyalar

O‘simliklarni sug‘orish