Тамаки аҳамияти, биологик хусусияти. Кўчат тайёрлаш ва далада етиштириш технологияси - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Тамаки аҳамияти, биологик хусусияти. Кўчат тайёрлаш ва далада етиштириш технологияси

Yuklangan vaqt:

26.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

166.5 KB

Ko'chirib olish

Тамаки аҳамияти, биологик хусусияти. Кўчат тайёрлаш ва далада етиштириш технологияси “ Ўсимликшунослик ва пахтачилик” фани

Режа:  Тамаки - аҳамияти,барг таркиби, к елиб чиқиши тарихи  Тамаки биологияси ва навлари  Тамаки етиштириш технологияси.

 Тамаки экинларидан Ўзбекистонда тамаки ва махорка экилади. Бу экинларнинг таркибида энг захарли алколоидлардан бири - никотин мавжуд. Хромат кислота билан никотин қўшилган никотин кислотаси пайдо бўлади. Никотин кислотаси фармлкологияда қўлланилади.  Барг таркиби . Тамакини экишдан мақсад - унинг баргини папирос, сигара, сигарет, трубкали тамаки, ҳидлайдиган тамаки ишлаб чиқаришдир. Тамаки баргида 1-4% никотин, 1% эфир мойи, 4-7% смола, 7-10% оқсил, 4-13% углевод, 13-15% кул моддаси бўлади. Углеводлар ёниш жараёнида тутуннинг аччиқлигини камайтиради. Уларнинг 45% ни крахмал ташкил қилади. Барг етилганда крахмал кўпаяди, шунинг учун барг сарғаяди.  Оқсил миқдори пишиш даврида камаяди. Углеводларнинг оқсилга бўлган нисбати 1,2-1,5 га тенг, бу сон "Шмук" сони деб юритилади. Никотин - бу рангсиз кучли захарли модда, ёқимсиз ҳид беради. Сифатли тамаки хом ашёсида 1,5-2% никотин бўлади. Тамаки таркибида никотиндан ташқари норникотин, анабазин каби алколоидлар хам учрайди. Тамаки таркибида сирка, чумоли, мой, олма, лимон ва бошқа органик кислоталар бўлади. Бу кислоталарнинг учувчан (сирка, чумоли, мой) ва учмайдиган (олма, лимон) турлари мавжуд. Сифати паст тамакида 14-16% органик кислоталар бўлади. Фақат лимон ва олма кислоталарининг тузлари тамакининг ёнувчанлик хусусиятига ижобий таъсир кўрсатади. Лимон кислотаси 18% гача бўлади. Тамакида 12-15% гача пектин моддалари бўлади. Тамакининг хушбўйлиги асосон ундаги эфир мойларининг миқдорига боғлиқ.

Келиб чиқиши тарихи .  Тамакининг ватани Жанубий Америка. Оврупога тахминан 1518 йилда келтирилган. Дастлаб у Португалия ва Испанияда манзарали ўсимлик сифатида ўстирилган. Оврупонинг бошқа давлатларига 1560 йил тарқалган. Шу йили Францияда Жон Ника тамаки уруғини экиб кўрилган ва тамаки авлодига " Nicotina " деб ном берилади. Оврупода тамакини чекиш XVI асрда бошланган. Тамакини Россияда экишга Петр I йўл очиб берди. 1687 йили тамакини очиқ савдо қилиш тўғрисида фармон чиқарди.  Тамаки ер юзида кенг тарқалган, экин майдони 4,75/га (1994). Асосий экин майдони Хитой, АқШ, Ҳиндистон ва Бразилияда жойлашган. Тамаки Болгария, Туркия, Россия, Молдавада экилади. Ўзбекистонда тамаки асосан Самарқанд вилоятининг Ургут туманида экилади. Ўзбекистонда 1997 йили 8,7 минг/га ерга экилган, ўртача ҳосили 29,2ц/га ташкил қилади.

Систематикаси.  Тамаки Nicoti а na авлоди, итузумдошлар - Solanaceae оиласига мансуб. Унинг иккита тури экилади: тамаки - N . tabacum L . ва N . rustica . Бу турлар чекиш махсулотларини ишлаб чиқариш учун экилади. Ёввойи турлари: N . alata ва N . sandera манзарали ўсимлик сифатида экилади  Турли шароитда хар хил агроэкологик типга мансуб бўлган тамаки навлар гурухи шаклланган. Навлар гурух ёки агроэкотиплар вужудга келган жойнинг номи билан юритилади.  Тамакининг мавжуд агроэкотиплари уч гурухга бўлинади:  1. Папирос тайёрланадиган шарқий тамаки.  2. Америка папирос тамакилари.  3. Сигарабоп тамакилар.  Папирос тайёрланадиган Шарқий тамаки гурухи Кичик Осиё ва Болқон ярим оролида тарқалган, иқлими иссиқ ва қуруқ хамда тупроқ унумдорлиги паст бўлган шароитда шаклланган. Бу гурухга мансуб бўлган асосий белгилар - майда баргли, баргнинг зичлашиши, қурғоқчиликка чидамли, ўрта ёки эртапишар, анча хушбўй. Бу гурухга кирадиган навлар барглари жойлашиши бўйича: а) бандсиз баргларга эга навлар - "Басма", "Смирна", "Дюбек" ва б) бандли баргли навлар - "Самсун","Трапезонд", "Персиган" ва бошқалар.  Америка папирос тамакилари гурухига Жанубий Американинг иссиқ ва сернам иқлимли шароитда шаклланган йирик баргли, баланд бўйли ва намга жуда талабчан навлар вужудга келган, булар - "Виржиния","Мериленд", "Берлейдир".  Сигара тамаки гурухига кирадиган навлар сернам ва иссиқ шароитда шаклланган. Булар - Бразилия тамакиси, Гавана ва Сумарта тамакиларидир.

Би o л о гияси.  Тамакининг ўсиши даври шартли равишда икки босқичга бўлинади: 1) кўчат даври 35-60 кун давом этади. Кўчат даврида уруғнинг униб чиқиш, майсаланиш, томирланиш ва кўчат шаклланиш даврлари фарқланади. 2) дала ўсиш даври. Бу давр далага кўчатни ўтқазганда то кўс а кчалар пишиб етилгунча бўлган даврни ўз ичига олади ва экиладиган навнинг хусусиятига қараб 60-150 кун давом этади, ўртача 100-120 кун бўлади. Уруғнинг униши .  Уруғ униб чиқиш учун 25-280 талаб қилинади, харорат 10-110 гача пасайса, униб чиқиши тўхтайди. Уруғ таркибида намлик миқдори 65- 70% га етганда, унишга тайёрланиш даври бошланади. Бу давр 25- 280 ҳароратда 1-1,5 кун давом этади. Харорат 350 дан юқори бўлса, унаётган уруғ униб чиқиш қобилиятини йўқотади. Иссиқхонада доимий равишда 25-280 ни сақлаш қийин, шунинг учун термостатларда ундириб олиш мумкин.

Майсаланиш .  Тамаки уруги иссиқхонага сепилгач 4-6 кундан сўнг 1- чинбарг хосил бўлади ва биринчи тартиб ён илдизлар чиқа бошлайди. Бу даврда илдиз тизими хали яхши ривожланмаганлиги учун доимий намлик сақлаш талаб қилинади. Майсанинг томирланиши 1- чинбарг хосил бўлганидан сўнг хар 4-5 кун ўтгач навбатдаги барглар хосил бўла бошлайди. Бу даврда кўчат илдизи тез ўсади ва 15 см га етади ва майсалар ёруғликка, намликка ва озуқага талабчан бўлади.  Майса хосил бўлганидан сўнг кўчат шаклланиш даври бошланади. Кўчатларда ён томирлар хосил бўлганидан сўнг 5-6 чинбарг хосил бўлиш даври кўчат шаклланиш даври дейилади. Бу давр парник типига ва кўчатни ўтқазилганидан сўнгги ривожланиш даври шартли равишда қуйидаги даврларга ажратилади: парвариш қилиш шароитига қараб 20-25 кун давом этади, озиқни кўп талаб қилади.

Тамаки кўчатини далага кўчириб ўтказилгандан кейинги давр:  Кўчатнинг томирланиши - кўчат далага ўтқазилгандан сўнг дастлабки даврда унинг ер усти қисми сезиларли ўсмайди, илдизи эса ўса бошлайди. Бу давр кўчатнинг томирланиш даври дейилади ва одатда 10-15 кун давом этади. Ёш ўсимликнинг илдизи жойлашган тупроқ қатламида намликнинг камайиши, кўчатларнинг томирланишига салбий таъсир қилади. Шунинг учун тупроқни нам холда сақлаш талаб қилинади.  Ўсимликнинг шаклланиши - кўчат ўтқазилганидан 10-12 кун ўтгач, ўсимликнинг ер усти органлари шакллана бошлайди. Кўчатнинг учки барглари тўқ яшил тусга киради ва бу ўсимликнинг шаклланиш давриа кирганини билдирадиган белгидир. Бу даврда ўсимлик бўйига тез ўсиб, янги-янги барглар хосил қилади, ғунчалайди - бу пайтда секин ўсади, кейин яна тезлашади. Ўсимликнинг шаклланиш даври 40-50 кун давом этади.  Гуллаш даври - ғунча хосил бўлганидан 8-10 кун кейин гул тўпламининг марказий гули очилади. Шундан сўнг хар 1-3 кунда унинг атрофида гуллар очила бошлайди. Гуллаш бошлангандан то охирги ғунчалар гуллаб бўлгунича 30-35 кун ва ундан кўп вақт ўтади.Гул тўпламида марказий гуллар очилган пайтда ўсимлик жуда тез ўсади. Шундан 8-10 кун ўтгач, ўсимликни ўсиши бирдан тўхтайди.

 Уруғнинг шаклланиши ва пишиши. - Гуллаб бўлган кўсакчанинг тўлиқ етилишигача 20-22 кун вақт ўтади. Уруғликка ажратилган майдонларда гул тўпламига шакл бериш тавсия қилинади: гул тўпламининг марказидан энг узоқда жойлашган ғунчалар узиб ташланади ёки кимёвий усулда (этрелнинг 0,2% эритмаси билан) тўктирилади. Бу тадбир уру ғ вазнини хамда унинг унувчанлигини ошишини таъминлайди.  Баргларнинг шаклланиши ва пишиши . Тамакида кўчат барглари ва чинбарглари ажратилади. Чинбаргларнинг шаклланиши кўчат даврида бошланади ва далага кўчириб ўтқазилганидан сўнг ўсишни даом эттиради. Ўсимликда гул гунчалари хосил бўлганига қадар хар 1-2 кунда навбатдаги барглар хосил бўлиб туради. ~унчалашга 5-10 кун қолганида 3-5 та барг бир вақтда ўсиш нуқтасидан тўп бўлиб ўсиб чиқади. Бу ўсимликни тўла ёруғлик даврига ўтганини билдиради. Барг хосил бўлганидан то тўлиқ шаклланишгача 20-30 кун вақт ўтади. Барг ўсиш жарайнида унда захира озиқ моддалар хам тўпланиб боради. Ўсиш секинлашганидан сўнг оралиқ моддаларнинг тўпланиши янада ортади, барг қалинлашади. Бу давр баргнинг пишиш даври дейилади. Шундан сўнг баргда тўпланган захира моддалар камая бошлайди. Бу даврга ўтмасдан олдин барг поядан узиб олинади. Тамаки барги ундан олинадиган асосий хом ашё хисобланади.

 Умуман тамаки ёруғсевар қисқа кун экини, сувга талабчан. Далага кўчат ўтқазилганда ва барглар тез ўсадиган даврида намни кўп талаб қилади. Тупроқ намлиги 60-80% бўлиши лозим. Транспирация коэффициенти 450-600 га тенг. Тамки тупроқ унумдорлигига талабчан. Бир центнер барг етиштириш учун 6 кг азот, 1,6 кг фосфор ва 4 кг калий сарфланади. қўнғир тусли бўз тупроқларда яхши ривожланади. Тамаки иссиқсевар ўсимлик - 1-30 совуқда нобуд бўлади.  Ўзбекистонда "Американ - 287 - С", "Дюбек - Узгенский - 9", "Дюбек Киргизский - 03-4-15" навлари районлаштирилган.

Тамаки етиштириш технологияси.  Тамакининг уруғи жуда майда (1000 тасининг вазни ўртача 0,12 г) бўлганлиги туфайли, албатта, кўчат қилиб экилади. Уни етиштириш технологияси кўчат тайёрлашдан бошланади. Тамаки кўчатини етиштириш .  Тамаки кўчати парникларда ва плёнкали иссиқхоналарда ёки махсус олинган пуштларда етиштирилади:  Парниклар иссиқ ва ярим иссиқ бўлади. Унинг чуқурига иссиқлик берувчи биологик ёқилғи тўшалади ёки бундай иситувчи тўшамасиз ва усти ёпилмасдан хам кўчат етиштириш мумкин. Парниклар усти бир ёки икки томонлама нишаб қилиб ёпилади. Унинг девори темир-бетон, ёғоч ёки ғиштдан қилинади. Иссиқ парникларнинг чуқурлиги 70 см, ярим иссиқ парникларда 35 см бўлади. Кўчатхоналарни турлари доимо такомиллаштирилмоқда, парникларнинг тузилмаси ўзгариши мумкин. Ўзбекистон худудида тамаки кўчати махсус олинган пушталарида етиштирилади. Ариқнинг нишоби бир томонга қаратилади. Бу усулнинг ижлбий ва салбий томонлари мавжуд.  Кўчатни далага 20 апрелдан то 20 майгача ўтқазиш мумкин, шунинг учун кўчат хар хил парникларда етиштирилиб, шу муддатга тайёр бўлиши лозим, кўчат 35-60 кунда етиштирилади.  Уруғ экишдан олдин ивитилади. Уруғундириладиган харорати 27-300 атрофида бўлиши лозим. Иситилган парникда 1 м2.га 0,4-0,5 г. уруғ экилади. 2200-2500 кўчат олинади, пуштларга 0,5-0,8 г. экилади, совуқ парникларда 1,0-1,1 г. экилади. Экишдан олдин парник юзаси текисланади, зичланади ва суғорилади, уруғ сепилгандан кейин 0,4-0,5 см. қалинликда чиринди ёки қум сепиб чиқилади, сўнг устига сув сепилади. Экилгандан биринчи жуфт барг хосил қилгунича 8-10 см қават нам холда сақланади, бунинг учун 1 м2 га хар куни 0,5 литр сув сепилади. Парникда харорат 18-250 бўлиши керак.

Озиқлантириш  Э кишдан олдин хар кв. метрга 6 г аммиакли селитра, 20 г суперфосфат ва 5 г калий сульфат солинади. Ўсув даврида хар 4-5 мм2 га 10 л сувли эритма сепилади. Эритма: 10 л сувга 30 г аммиакли селитра, 50-60 суперфосфат, 20 г сульфатли калий солинади.  Кўчатни далага ўтқазишдан 6-8 кун олдин суғориш камайтирилади, 2-3 кун қолганда тўхтатилади.  Ўтоқ қилиш учун гербицидлардан дефенамит, стомп қўлланади. Бу гербицидлар экишга 5-6 кун қолганда тупроққа аралаштирилиб, 1 м2 га 0,25-0,30 г сарфланади. Кўчат тайёр бўлганда баландлиги 12-14 см, 5-6 та чинбарг чиқаради, илдизи яхши ривожланган бўлади.  Алмашлаб экишдаги ўрни . Ургут тумани тамакичилик жамоа хўжаликларда 8 далали тамаки - беда алмашлаб экиш системаси жорий қилинган, бунда 50% тамаки, 37% беда ва 13% дон экинлари бўлади.

Ерни кўчат экишга тайёрлаш.  Кузда октябр-ноябр ойларида ер шудгорланади. Эрта бахорда икки-уч марта борона қилинади. Ерга ишлов бериш кўчат ўтқазишдан 10-15 кун олдин тамомланади.  Кўчат икки усулда: қўлда ва машина ёрдамида ўтқазилади. қўлда ўтқазилса 60-70 см кенгликда эгат олинади ва суғорилади. Кўчат СКН-6, СКН-6А ёрдамида (бу машиналар Беларусь, ДТИ-75, Т-54 тракторига осилган бўлади) ўтқазилади. Ўзбекистонда кўчат апрел ойида ўтқазилади.  Кўчат экилгандан 10-12 кун ўтгач, биринчи ишлов берилади: қатор ораси саёзроқ юмшатилади. Томирлаб бўлгач иккинчи ишлов берилади, ишлов чуқурлиги 10-12 см.  Тамаки 7-9 марта суғорилади. Тупроқ намлиги 80% бўлиши, суғориш меъёри 400-600 м3, 6000-8000 м2 сув сарфланади.  Гербицидлардан - натрий трихлорацетат (ТХАН,), трефлан, дифенамид, потарон, давринол, табакрон ишлатилади.  Гултўплами ва бачки новдаларини юлиш яхши натижа беради. Бунда пояси ва илдизи яхши ўсади ва ривожланади. Агар ўсимлик яхши ривожланган бўлса, 15-20% гуллаганда ўсимликнинг гул тўплами чилпинади. Унумдор ерларга ўсимлик 60-70% гуллаганда чилпинади.

Уруғчилиги.  Уруғлик экиладиган тамаки майдонини режалаштиришда қуйидагилар ҳисобга олинади: 1) ҳар гектар ердан олинадиган кондицияли уруғ; 2) бир гектар тамаки майдони учун сарфланадиган уруғлик; 3) хўжаликларда тамаки ўтқазиладиган жами майдон; 4) эҳтиёт уруғлик захирасининг миқдори.  Бир гектардан ўртача 2 ц уруғ олинади. Бир гектарга сарфланадиган уруғ миқдори 80 г. Тамаки уруғ ҳосилига ва уруғнинг катталигига экиш тизими ва экиш муддати таъсир қилади. Буни қуйидаги жадвалдан кўриш мумкин.  Тамакининг хар хил навлари 300 м узоқликда экилиши лозим. Барг икки марта узилади, гултўпламнинг янги гуллари ва ғунчалари юлиб ташланади. Бу тадбир тўла гуллаганда ёки 3-5 та яшил кўсак хосил бўлганда ўтказилади. Гултўпламнинг 50-70% гул қолдирилади, қолгани юлиб ташланади.  Кўсакларнинг 70% жигар ранг тусда бўлганда хосил йиғиштирлади, тамаки б ошлари тоқ қайчиси билан 10-15 см узунликда кесилади, 40- 50 таси бирлаштирилиб боғланади, осилади. Сояда тагига брезент ёйилади, тўла қуриганда янчилади. 8-10 кг хажмдаги сурпдан тикилган халтачаларда сақланади, намлиги 9% ошмаслиги керак. Тамаки 200да 60-65% намликда сақланади.

Э ЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!

O'xshashlar

Буғдой - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Соя аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Шоли - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Маккажўхори аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Мойли экинлар аҳамияти. Кунгабоқар етиштириш технологияси 2