Шоли - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Шоли - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Yuklangan vaqt:

26.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

604 KB

Ko'chirib olish

Шоли - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси “ Ўсимликшунослик ва пахтачилик” фани

Режа:Режа: 1. 1. Шоли - аҳамияти, келиб чиқиши, Шоли - аҳамияти, келиб чиқиши, тарқалиши тарқалиши 2. 2. Шоли биологияси ва навлариШоли биологияси ва навлари 3. 3. Шоли етиштириш технологиясиШоли етиштириш технологияси

Халқ хўжалигидаги аҳамияти • Ер юэидаги кўпгина мамлакатларда шоли энг қадимги оэиқ-овқаг мақҳхсулотларидан бири ҳисобланади. У Хитой, Ҳиндистон, Япония, Покистон, Индонезия, Вьетнам ва айниқса, тропик мамлакатлар аҳолисининг асосий озиқ-овқат маҳсулотидир. • Гуруч одам организми учун юқори сифатлилиги ва тез ҳазм бўлиши билан ажралиб туради. Унинг таркибида организм учун керак буўган озиқ моддалар: оқсил, фосфорли бирикмалар ва витаминлар мавжуд. • Гуруч таркибида 75,2% карбон сувларн (асосан крахмал), 7,7% оқсил, 0,4% мой, 2,2% тўқима, 0,5% кул моддалари ва 14% сув Гуручдан тайёрланадиган овқат жуда тез ҳазм бўлади ва тўлиқ ўзлашади. Гуручнинг ўзлаштирилиш коэффициенти энг юкори — 96% га, калориялилиги 3594 га, буғдойники эса — 3 610 га тенг. • Шолининг махсус туридан (глютинозли шолидан) корейс халқи нон тайёрлайди. • Шолини оқшагидан спирт, ароқнинг алоҳида хиллари (сакэ), пиво тайёрланади ва крахмал олинади. Крахмал тиббиётда, тўқимачилик саноатида ишлатилади- Шолн кепаги қорамоллар. Айниқса, чўчқалар учун озуқа ҳисобланиб. унинг таркибида кўпгина фосфорли би рикмалар бўлиб. уларда ёш молларнинт озиқланиши учун жуда му-ҳим бўлган фосфор- органик-фигин, летицин кабн муҳим моддалар мавжуд. Шоли кепагидан озиқ-овқатга ишлатиладиган сифатли тех ник мой (10% мой чиқади), шунингдек, фосфорли органик моддалар олинади. •

Шолининг келиб чиқиши ва тарқалиш и. • Шолининг келиб чиқиш м ap кази Жанубий Осиё ҳисобланади. Академик Н.И.Вавилов шоли Ҳиндистондаги маданий ўсимликлардан келиб чиққанлиги тўғрисида ёзади. Машҳур шоликор олим Г.Г.Гушчин ҳам, шоли келиб чиққан дастлабки мамлакат марказий Ҳиндистондир, деган хулосага келади. Академик П-М.Жуковский маданий шоли асосий турининг (Ог iza sativa ) ватани жанубий Шарқий Осиёнинг тропик мамлакатларидир, деб тасдиқлайди. Лекин бошқа маданий тури — Oriza gl а berrina мустақил раишда Африка тропикларида маданийлашган, деб _ҳисоблайли. • Шоли етиштириш тўғри c идаги дастлабки маълумотлар эрамизгача бўлган 28 00 йилларга тааллуқли қадимги Хитой қўлёзмаларида учрайди. Шоли Ҳиндистондан X ит o й ra , Японияга ва ғарбий Эрон ҳамда Месопотамияга кириб боради. • Марказий Осиёла шолининг тарқалиши қадимги Панжоб (Ҳиндистон)дан тарқалган. Қорақолпоғистонда шоли тахминан 2000 йилдан бери маълум. Шундай қилиб .Марказий Осиё ва . Кавказ орти республикалари ҳам шолининг қадимги ватани ҳисобланади.

Систематикаси. Систематикаси. • Шоли - қўнғирбошлилар оиласи – Poaceae, Oryzae – трибеси, Oryza авлодига мансуб ўсимлик бўлиб, биринчи марта 1735 йили К.Линней томонидан тавсифланган (Зауров). Шолининг турлар: Жайдари шоли, • Яланғоч шоли – O. Glaberrina Stend – маданий тур, • Доривор шоли.,- O. Officinalis Wall, Майда донли шоли. O. Munita Presl. – ёввойи, Калта тилчали шоли.- O. Briviligulata A. Chev et Roehr. • Австралия шолиси.- O. Australiensis Domin – кўп йиллик ёввойи тур, қадимий шоли.- O. Alta Swall – бир йиллик ёввойи тур. 48. • Мейер шолиси.- O. Meyeriana Baill – кўп йиллик, ёввойи, Шлихтер шолиси. O. Schkechtti Pilter – илдиз пояли кўп йиллик тур. • Ридлей шолиси . O. Ridleyi Hook. – кўп йиллик илдиз пояли тур Узунқобиқли шоли.- O. Longiglums jansen – кўп йиллик ёввойи тур. Янги Сиқилган шоли.- O. Coarktata Roxd. – мустаҳкам илдиз пояли ёввойи, кўп йиллик тур.

Иссиқликка талаби. • Шоли тропик мамлакатлар ўсимлиги қаторига киради, шунинг учун иссиққа Шоли тропик мамлакатлар ўсимлиги қаторига киради, шунинг учун иссиққа жуда талабчан бўлади. жуда талабчан бўлади. Уруғи 10-14° да уна бошлайди, лекин бу жараен секин Уруғи 10-14° да уна бошлайди, лекин бу жараен секин боради.14-15° да эса яхши униб чиқади. 22-25° да уруғларнинг униши учун энг боради.14-15° да эса яхши униб чиқади. 22-25° да уруғларнинг униши учун энг қулай ҳарорат ҳисобланади. 30-34° да униб чиқади. 42-46° шоли уруғи униши қулай ҳарорат ҳисобланади. 30-34° да униб чиқади. 42-46° шоли уруғи униши yy чун юқори ҳарорат ҳисобланади.бунлан юқори бўлса, уруғлар нобуд чун юқори ҳарорат ҳисобланади.бунлан юқори бўлса, уруғлар нобуд булади. Ўзбекистонда экиладиган шоли навлари уруғининг униши учун булади. Ўзбекистонда экиладиган шоли навлари уруғининг униши учун максимал юқори ҳарорат 40° дан ошмайди. Майсаларнинг ўсиши ва максимал юқори ҳарорат 40° дан ошмайди. Майсаларнинг ўсиши ва тупланиш вақтида ҳарорат 20-30° бўлиши энг қулай ҳисобланади. тупланиш вақтида ҳарорат 20-30° бўлиши энг қулай ҳисобланади. Шолининг ўсиш даврида ҳарорат 25-30° бўлиши керак, лекин кўпи билан 40° Шолининг ўсиш даврида ҳарорат 25-30° бўлиши керак, лекин кўпи билан 40° га етади. Шоли гуллаши даврида энг паст ҳарорат 18-20° сут пишиқлик га етади. Шоли гуллаши даврида энг паст ҳарорат 18-20° сут пишиқлик даврида камида 15-18° бўлиши ва мум пишиқлик даврида 12-15°дан кам даврида камида 15-18° бўлиши ва мум пишиқлик даврида 12-15°дан кам бўлмаслиги керак. Сут пишиқлик даврида ҳарорат 10°гача пасайиб кетса, бўлмаслиги керак. Сут пишиқлик даврида ҳарорат 10°гача пасайиб кетса, шолининг ўсиш ва етилиш жараёни тўхтайди.Ҳароратнинг кескин ўзгариб шолининг ўсиш ва етилиш жараёни тўхтайди.Ҳароратнинг кескин ўзгариб туриши, айниқса, гуллаш даврида, шоли ўсимлигига салбий таъсир этади.туриши, айниқса, гуллаш даврида, шоли ўсимлигига салбий таъсир этади. • 0,5° даги унча қаттиқ бўлмаган совуқ шоли учун хавфли,-1° совуқда эса 0,5° даги унча қаттиқ бўлмаган совуқ шоли учун хавфли,-1° совуқда эса шоли ривожланишининг барча даврида нобуд бўлади. Шолининг ўсиш даври шоли ривожланишининг барча даврида нобуд бўлади. Шолининг ўсиш даври эртапишар навлар учун 80-110 кунга, ўртапишавр навлар учун 115-125 кунга эртапишар навлар учун 80-110 кунга, ўртапишавр навлар учун 115-125 кунга ва кечпишар навлар учун 125-145 кунга тенг. Шолининг ўсиш даври учун ва кечпишар навлар учун 125-145 кунга тенг. Шолининг ўсиш даври учун зарур бўлган иссиқликнинг умумий миқдори 2200°дан ( бирмунча эртапишар зарур бўлган иссиқликнинг умумий миқдори 2200°дан ( бирмунча эртапишар навлар учун) 3200°гача( кечпишар навлар учун) ўзгариб туради.навлар учун) 3200°гача( кечпишар навлар учун) ўзгариб туради.

Намга талаби • Шоли намсеварлиги биланэкинлар орасида ажралиб туради. Бу унин тропик мамлакатлардан келиб чиққанлиги билан боғлиқдир. Чунки шоли ўсув даврида бу ерларда жуда кўп ёғин ёғади, натижада шолипояларни сув босади. Агар шоли ўз ватанида табииий сув босадиган шароитда ўсса, бошқа туманларда уни ўстириш учун сунъий равишда сув бостириш талаб этилади. • Шоли намга талабча н (гигрофит) бўлишига қарамай, бошқа ўсимликларган нисбатан транспирация коэффициенти анча паст бўлади. Бостириб суғорилганда бу коэффициент ўртача Ўзбекистон учун (Тошкент) 450- 550 ни ташкил этади. С у в қатлами шолининг ўсиш ва ривожланиши учун яхши шароит яратади, чунончи илдиз тизимининг яхши ривожланишига ёрдам беради, минерал озиқланиш шароитини яхшилайди, бегона ўтларнинг ўсишига тўсқинлик қилади ва тупроқ эрозиясига йўл қўймайди. ШОлипояларга бостирилган сув қатлами микроиқлимини яхшилайди, шолининг биологик талабларига тўлиқ мос келади, иссиқлик тизимини яхшилайди ва бирмунча шимолий туманларда ҳавонинг ўртача кунлик ҳароратини сув бостирилмаган далалардагига нисбатан 3° га оширади. • Шолипояларга сув бостирилиши ерда асосий озиқ- моддалар: аммиакли азот ҳаракатчан фосфор, калий тўпланишига ва уларни шоли илдиз тизимини томонидан ўзлаштиришга ижобий таъсир кўрсатади.

Ёруғликка талаби. • Шоли қуёш нурига талабчан, қоронғиликка чидамсиз ўсимлик.У қисқа кун ўсимликларига киради.қисқа кунда (8-10 соатда) шоли тез ривожланиб етилади. Узун кунда эса ривожланиш секинлашади. Шолининг эртапишар навлари куннинг узун- қисқалигидан кам таъсирланади.

Тупроққа талаби . • Шоли турли-туман қора каштан, қўнғир, Шоли турли-туман қора каштан, қўнғир, ўтлоқ, ўтлоқи-ботқоқ тупроқли ерларда ўса ўтлоқ, ўтлоқи-ботқоқ тупроқли ерларда ўса олади.Дарё водийларидаги чўкинди тупроқли олади.Дарё водийларидаги чўкинди тупроқли ерлар шоли учун айниқса қулайдир. Таркибида ерлар шоли учун айниқса қулайдир. Таркибида лойқа заррачалари ва органик моддалар лойқа заррачалари ва органик моддалар миқдори кўп бўлган оғир, соз тупроқли миқдори кўп бўлган оғир, соз тупроқли ерларда шоли яхши ўсади. Кучли даражада ерларда шоли яхши ўсади. Кучли даражада ботқоқланган ва бироз қум тупроқли ерлар ботқоқланган ва бироз қум тупроқли ерлар шоли экиш учун яроқсиздир. Шоли ернинг шоли экиш учун яроқсиздир. Шоли ернинг шўрланишига анча чидамсиз. У зарарл тузлар шўрланишига анча чидамсиз. У зарарл тузлар эритма миқдори 0,5% гача бўлган ўртача эритма миқдори 0,5% гача бўлган ўртача шўрланган ерларга чидамли бўлади.шўрланган ерларга чидамли бўлади. • Шоли кислотали тупроқларга чидамсиз, Шоли кислотали тупроқларга чидамсиз, унинг тупроқ эритмасининг оптимал унинг тупроқ эритмасининг оптимал муҳити рН-4,5-5,7 га тенг бўлиши керак.муҳити рН-4,5-5,7 га тенг бўлиши керак.

Озуқага талаби . • Ўсимликларнинг ўсишига ва ҳосилнинг шаклланишига тупроқдаги озиқ моддалар муҳим аҳамият касб этади. Шоли ниҳоятда серҳосил бўлгани учун, тупроқдаги осон ўзлаштирадиган озиқ моддаларни кўплаб сарфлайди, бу жиҳатдан ьир қатор ўсимликлардан устун туради. • В.Ф.Шупаковский маълумотига қараганда, гектаридан 50 ц шоли ва тегишли 50 ц похол олинадиган бўдса, ўсимлик тупроқдан қарийб 90 кг азот, 40 кг фосфор ва 160 кг калий олади. • Шоли тупроқдаги озиқ моддаларни ўстирилаётган район шароитига, парвариш қилиш усулига ва олинадиган ҳосилга қараб турлича сарфлайди. Тажрибадан шу нарса маълумки, 1 кг азот солиш эвазига 20 кг қўшимча ҳосил олиш мумкин, агар у фосфорли (1 кг ) ўтит билан қўшиб солинса, қўшимча ҳосил 30 кг гача ортади.

• Фосфор ҳужайралар ядроси билан протоплазманинг зарур қисми ҳисобланган, нуклеин кислоталар таркибига киради. Шунинг учун ўсимликларда барча алмашинув жараёнларининг қай даражада бориши фосфор бўлишига кўп жиҳатдан боғлиқ. Шоли майсаланганда фосфорга, айниқса талабчан бўлади, уруғ униб чиқиш даврида фосфор етишмаслиги илдиз системасининг ривожланишига салбий таъсир этади. Фосфор ўсимликнинг ер усти қисмига қараганда, илдиз массасини кўпайтиришга ёрдам беради. • Физиологик жараёнларда ва ҳосилнинг шаклланишида калийнинг роли катта. Углеводлар алмишинувида ёки крахмал ҳосил бўлиши ва ҳаракатланишида, азот алмашинуви ва оқсил синтезланишида, шунингдек бошқа, озиқ элементлар фаоллигининг бир меъёрда сақланиб туришида калийнинг таъсири борлиги тажрибаларда аниқланган. Калийли ўғитлар шоли поясини мустаҳкамлайди ва лон ҳосил бўлишига қулай шароит яратади, шолининг замбуруғ касалликларига чидамлилигини оширади. • Шоли навлари: Республикамизда районлаштирилган кечпишар навлардан "УзРОС-7-13", "Лазурнўй", "Интенсивнўй", ўртапишар навлардан "Авангард", эртапишар навлардан "Ўзбекистон-5" ва "Нукус-2" навлар экилмоқда.

Агротехникаси. Шолини алмашлаб экиш . • Шолидан мўл ҳосил олишда алмашлаб экишнинг роли катта. Ўзбекистон шоличилик илмий текшириш институти маълумотларига қараганда, 4 ва 6 далали алмашлаб экишда гектаридан 40-50 ц ҳосил олинган ҳолда сурункасига шоли экилган майдонларда ҳосилдорлик атиги 25-27 ц ни ташкил зтади. • Ўзбекистонда қуйидаги алмашлаб экиш тизими қабул қилинган: тўрт далали: шоли, банд шудгор, шоли улуши 75%. • Олти далали: 1,2,3,4 - дала шоли: 5,6 - дала ўтлар. Бунда жами алмашлаб зкиш майдонининг 66,6% ни шоли банд қилади. • Тўққиз далали: 1,2,3 - дала шоли: 4 - дала банд шудгор 5,6,7 - дала шоли ва 8,9 - дала ўтлар. • Ўн далали: 1,2,3,4 - даласи шоли: 5 - дала банд шудгор: 6,7,8 - дала шоли 9,10 - дала ўтлар. Бундай умумий майдоннинг 70% шоли билан банд қилинган. • Етти далали (уруғчилик хўжаликларида) 1,2 - дала ўтлар: 3,4 - дала шоли: 5 - дала банд шудгор: 6,7 - дала шоли. Бунда шоли 57,1% ни ташкил қилади.

Ерни ишлаш • Сув бостирилган шолипояларда тупроққа ҳаво киролмайди. Шунинг учун зарарли бўлган бирикмалар: водород, сульфид, метан, темир ( II ) оксиди бирикмалари, марганец ва микрофлоранинг анаэроб шароитида ҳосил бўлган бошқа маҳсулотлар тўпланади. Буларнинг ҳаммаси тупроқ унумдорлигини пасайтириб ва бу ўз навбатида, шоли ҳосилининг камайишига сабаб бўлади. Бундай ноқулай шароитни бартараф қилиш учун шоли зкишга қадар, яъни куз, қиш ва баҳор давомида ерни яхшилаб қуритиш ҳамда шамоллатиб туриш зарур. Ерни юмшатиш, шамоллатиш ва қуритиш ишлари тупроқни махсус агротехник қоидаси асосида ишлаш йўли билан амалга оширилади. Шолипоя ва банд шудгордан бўшаган майдонларни (ўт экилган ерлар бундан мустасно) ишлаш кузги шудгорлашдан бошланади. Ерни кузда ҳайдаш шоли ҳосилдорлигини оширишда катта аҳамиятга эга. • Ерни кам меҳнат ва маблағ сарфлаб ишлашда қатор машиналар, жумладан: КФС-2,4, КФС-3,6, ФН-1,6 русумли культиватор, фреза- сеялка, шунингдек ПР-2, ПР-2,7 русумли ротацион плуг ва бошқа машиналар ҳам ишлатилади. Мана шу машиналар бир ўтишда бир йўла бир неча ишни, масалан, ерни экиш олдиндан ишлаш, текислаш, экиш, ўғит солиш, гербицид сепиш, ерни ғалтаклаш ва бошқаларни бажарадиган битта комплект тузиш мумкин. • Сув бостирилган шолипояларда ерни ишлаш қуруқ шолипояларни ишлашдагига қараганда бир нечта иш турини қисқартиришга имкон беради.

Шолини ўғитлаш . • Шоли азотли ўғитларга, айниқса, аммонийшаклидаги азотга, жумладан, аммоний хлорид, шунингдек, мочевина, кальций цианамид каби амид шаклидаги ўғитларга талабчан ўсимлик. Чунки булар тупроқда ўзгариб, аммоний азотга айланади. • Фосфорли ўғитлар солиш миқдори улар таркибидаги ўсимликларга осон сингадиган ҳолатдаги фосфор миқдорига қараб, гектарига 60-90 кг дан 120-150 кг гача белгиланади. • Азотли ўғитлар фосфорнинг осон ўзлашадиган ҳолатга ўтишига имкон беради. Шунинг учун ҳам фосфорли ўғитлар 1:1, 1:0,7 нисбатда солинади. • Шолига калийли ўғитлардан, одатда калий хлорид (таркибида 52-60% К2О бўлган, калий сульфат 30-40% туз бўлган) сильвини солинади. • Эскидан ҳайдалиб келинаётган ўтлоқ тупроқли ерларнинг ҳар гектарига 180 кг азот, 120 кг фосфор солинади.Ўт пояларнинг ҳар гектарига 90-100 кг азот, 120-140 кг фосфор, ағдариб ҳайдалган ўт пояларга 11120-150 кг азот ва 110-130 кг фосфор солиш тавсияқилинади.Иккинчи ва учинчи йили гектарига 90-120 кг дан калий ҳам солинади.

Суғориш усуллари . • Табиий иқлим шароити ва шоли етиштириш технологиясига кўра , дунё шоличилигида суғоришнинг тўрт усули: доимий сув бостириш, қисқа муддат сув бостириб суғориш, дам олдириб суғориш ва вақт-вақти билан суғориш усуллари маълум.

Доимий сув бостириб суғориш • Бунда шоли экишдан олдин ёки экиб бўлиниши биланоқ, полларга сув бостирилади ва дон мум (думбул) пишиқлик давригача шу ҳолатда сақланади. Суғоришнинг бу усули қисқа муддатда бўлса ҳам сув қолиши уруғнинг униб чиқишига ҳалокатли таъсир этади. КУчли шўрланган ерларда сув бостирилган полларга ёппасига кўлда, шунингдек ер бетига (кўммасдан) машинада сочма ҳолда экилади. Ўзбекистон шоликор хўжаликларида ҳозиргача ана шу усул қўлланилиб келинади.

Қ исқа муддат сув бостириб суғориш • Бу усул уруғни машинада экиб, тупроққа кўмиб кетишда қўлланилади. Уруғ экилгандан кейин полларга дарҳол сув бостирилади ва 3-5 кунгача сув ҳатлами 5-6 см қалинликда сақлаб турилади. Кейин сув қўйиш тўхтатилади ва полларда қолган сув аста-секин ерга шимилади. Агар 6-7 кундан кейин ҳам шолипояда сув кўллаб турган бўлса, сув чиқариш эгатлари орқали ташлама-оқава ариқларга чиқариб юборилади. Уруғ униб чиқиб, майсалар қатори кўзга ташлангунча поллар сувсиз бўлади, кейин яна сув бостирилади ва шоли дон мум пишиш даврига киргунчашу холатда сақланади. Лекин экинларга гербицидлар сепишса, ўтлар ҳаддан ташқари кўпайиб кетганда, ўсимликни озиқлантириш мақсадида ерга минерал ўғитлар солишда поллардаги сув вақтинча чиқариб юборилади.

Дам олдириб суғориш . • Бунда ўсимликнинг бутун ўсув даврида ёки ривожланишнинг айрим даврларида поларга сув бостириш маълум вақтгача бўлади. Майсалар чиққандан кейин полларга сув қатлами 10-12 см га етказилади ва 5-10 кунгача шу ҳолатда сақланади. Тупроқ-иқлим шароитига кўра, сув қўйиш тўхтатилгандан кейин 5-10 кун ўртача, полларга яна сув бостирилади. Шу тартибда танаффус бериб сув бостириш такрорланаверади. Лекин шоли гуллаб, дон олиш даврида полларга, албатта, сув бостирилган бўлиши жуда муҳимдир .

Вақти-вақти билан суғориш . • Бунда шолиқуруқликда экиладиган экинлар сингари суғорилади ва бутун ўсув даврида полларга сув бостириб қўйилмайди. Шоли навларининг ўсув даври узун-қиқалигига қараб мавсумда 10-14 марта суғорилади. Шу усулда суғорилганда суғориш меъёри икки баробар ва ундан ҳам кўпроқ қисқаради, қимматга тушадиган индженерлик типидаги суғориш тизимини қуришга эҳтиёж қолмайди, лекин шолини қосилдорлиги кескин пасайиб кетади. • Юқорида айтилган барча суғориш усуллари орасида Ўзбекистон шоликорлигида дастлабки икки усул энг кенг тарқалган, мана шу икки усулда суғориш сувга экилган шолининг физиологик талабларига тўлиқ жавоб беради. • Ўзбекистоннинг турли шоличилик туманларида суғориш даври қарийб 100 кун давом этадиган ўртапишар нав шолини суғориш учун 1 га ерга 20-30 минг.м3 гача сув талаб қилинади.

Шолини кўчат усулида етиштириш.  Осиё давлкатларининг асосий қисмида шоли етиштиришда Осиё давлкатларининг асосий қисмида шоли етиштиришда кўчат усули муҳим ўрини эгалайди. Дунё миқёсида экиладиган кўчат усули муҳим ўрини эгалайди. Дунё миқёсида экиладиган шоли майдонинг 85-90% ида шу усул қўлланилди.шоли майдонинг 85-90% ида шу усул қўлланилди.  Шоли кўчат усулида етиштирилганда тўғридан-тўғри экканга Шоли кўчат усулида етиштирилганда тўғридан-тўғри экканга нисбатан кўпгина афзалликларга эга:нисбатан кўпгина афзалликларга эга:  1.Шоли уруғи кўчатхоналарда экилиши мунособати билан кеч 1.Шоли уруғи кўчатхоналарда экилиши мунособати билан кеч кузга қолмасдан йиғиштириб олиш имконини яратади.кузга қолмасдан йиғиштириб олиш имконини яратади.  2. Кўчат усули ҳар бир ердан унумли фойдаланиб, икки марта 2. Кўчат усули ҳар бир ердан унумли фойдаланиб, икки марта (буғдой-шоли) ғалла ҳосили олиш имкониятини яратади.(буғдой-шоли) ғалла ҳосили олиш имкониятини яратади.  3. Шоли уруғининг 60-70% иқтисод қилинади.3. Шоли уруғининг 60-70% иқтисод қилинади.  4.Шолининг ўсув даврининг 30-35 куни кўчатхонада ўтиши 4.Шолининг ўсув даврининг 30-35 куни кўчатхонада ўтиши муносоьати билан сув сарфи 20-25% га қисқаради.муносоьати билан сув сарфи 20-25% га қисқаради.  5. Шоли ҳосилдорлиги эса тўғридан-тўғри экканга нисбатан 15-5. Шоли ҳосилдорлиги эса тўғридан-тўғри экканга нисбатан 15- 30% юқори бўлади.30% юқори бўлади.  Шолини кўчат усулида еиштиришнинг асосий камчилиги қўл Шолини кўчат усулида еиштиришнинг асосий камчилиги қўл меҳнатини кўп талаб қилишидир.меҳнатини кўп талаб қилишидир.

• Республикамизда шолини бу усулда етиштириш 1993-1995 йилларда ишлаб чиқилди. А.А.Шокиров, Г.Н.Раҳимов,У.Х.Тилавов маълумотларига кўра, асосий экин сифатида шоли экиладиган майдонлар бўйича қуйидаги агротехник тадбирлар амалга оширилиши лозитм. Ерни 3 см қилиб текислаш керак. Шоли экишдан олдин ерга 40 кг/га ҳисобида РК, гўнгдан эса 40 тғга ҳисобида солинади ва ўғит тупроқнинг 5-7 см юза қатламига аралаштирилади. Сўнгра шароитига қараб механизмлар ёрдамида ёки қўлда шоли экилади. Тошкет, Сирдарё, Сурхондарё, Хоразм, Андижон, Наманган, Фар она вилоятларида "Авангард" нави, қорақалпоғистон Республикасида "Нукус" нави асосий экин сифатида кўчатхоналарга 1-10 майда экилади. Асосий майдонга 10-20 июнда кўчат кўчириб экилади. • Такрорий экин сифатида кўчатхоналарга 20-30 майда уруғ экилади. Асосий майдонга 20-30 июнда кўчат кўчириб ўтқазилади. Бунда кўчатхоналарга гектар ҳисобида 20-22 млн дона ёки 650-750 кг шоли уруғи сепилади, агар шоли қўлда экиладиган бўлса, уруғлик шолини намлаб экилади. Кўчатхонада шоли 30-40 кунлик муддатда кўчат қилиш учун тайёр холга келади. Кўчатлар 25-30 кунлигида 5 кгғга ҳисобида азот ўғити билан озиқлантирилади. Бир ҳафтадан сўнг кўчатлар асосий майдонга ўтқазилади, яъни бу шолининг тупланиш даврини бошланишига тўғри келади.

• Асосий майдондан донли экин ўриб-йиғиб олингандан сўнг, зудлик билан ер 18-20 см чуқурликда ҳайдалади. Ерни ҳайдаганда ўсимлик қолдиқларини тўла кўмишга эришиш керак. Кўчат экишда ер текислиги асосий кўрсатгич бўлиб ± 3 см ташкил қилади. Тайёр бўлган шолипояга 5-7 см сув қалинлигида кўчатлар қўлда ёки кўчат ўтказиш агрегатлари ёрдамида 3-4 см чуқурликка ўтказилади. Кўчатлар кўчатхонадан олинаётганда илдиз ва баргларининг 1ғ3 қисми кесиб ташланиб, 150-200 та ўсимликдан иборат боғ тайёрланади. Тайёр бўлган боғ-боғ кўчатлар шолипочда сувда туриши лозим. Улар асосий майдонга келтириб ўтказгунга қадар ҳам сувда туриши керак. • Кўчатлар асосий майдондаги бир уяга 1-2 кўчат экилади. Уя оралиғи 10-15 см қилиб экиш тавсия қилинади. Бунда гектарига 65-100 минг кўчат сарфланади. Шолипоядаги сув режими умумий агротехник талаблар асосида олиб борилади. • Асосий майдонга шоли кўчати ўтқазилгандан сўнг биринчи ўғит 3-5 кундан кейин РК 40 кгғга ҳисобида берилади. 30кундан кейин, яъни шоли 7-9 баргли бўлган даврида иккинчи ўғит берилади, бунда 40 кгғга ҳисобида берилади. Сув режими шоли пишгунга қадар умумий агротехник талаблир асосида амалга оширилади.

 ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН  РАҲМАТ!РАҲМАТ!

O'xshashlar

Буғдой - аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Соя аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Маккажўхори аҳамияти, биологияси ва етиштириш технологияси

Буғдойнинг биологияси ва етиштириш технологияси

Шолининг биологияси ва етиштириш технологияси