Stress omillar va ularga o‘simliklarni javob reaksiyalari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Stress omillar va ularga o‘simliklarni javob reaksiyalari

Yuklangan vaqt:

12.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1206.71875 KB

Ko'chirib olish

STRESS OMILLAR VA ULARGA O‘SIMLIKLARNI JAVOB REAKSIYALARI

• Reja: • O’simliklarni noqulay sharoitga chidamliligi. O’simliklarni chiniqtirish. • O’simliklarning sho’rga chidamliligi • O’simliklarning issiqqa va qurg’oqchilikka chidamliligi • O’simliklarning noqulay omillar ta’siriga javob reaktsiyasi turlari. • Xulosa.

• Ma’lumki, barcha tirik organizmlar muhitning biotik va abiotik omillariga moslashuv va noqulaylaridan esa himoyalanish xususiyatlariga ega. Bu hoi tirik organizmlaming shakllanishidan boshlanib evolutsiya davomida rivojlanib va takomillashib borgan. Organizmlarga zarar yetkazadigan va ulami halokatga olib boradigan omillar juda ko’p boMganligi sababli ulardan himoyalanish mexanizmlari faqatgina metobolitik o’zgarishlar bilan cheklanib qolmasdan, balki morfologik o’zgarishlar ham vujudga kelgan. Masalan, tikonlaming shakllanishi

Kuzgi bug’doyning har xil navlarini sovuqqa chidamliligi turlicha bo’ladi. Bunda bo’g’im hosil qiluvchi poyalarning tuproqda joylashishi alohida ahamiyatga ega. Chuqurroq joylashsa, shikastlanmaydi, yuza bo’lsa shikastlanishi kuzatilgan

• Issiqsevar o’simliklar uzoq vaqt sovuqda qolsa, ularda organik moddalarning parchalanish jarayonlari kuchayadi, natijada parchalanish va sintez jarayoni bir-biriga mos kelmay, nafas olishdagi energiya olinishi bilan uning iste’mol qilinishining bog’liqligi uziladi. Moddalar almashinuvi buzilishi natijasida o’simliklar nobud bo’ladi. • Past xaroratning ta’sirida tsitoplazmaning quyuqligi oshadi, moddalar almashinuvi izdan chiqadi va protoplazma hamda xloroplastlarning submikroskopik tuzilishsi buziladi.

• Issiqsevar o’simliklarning sovuqqa chidamliligini oshirishning ikki hili farq qilinadi: • 1. Biologik – maysa va o’simliklarni sovuqda saqlash yo’li bilan hujayralari protoplazmasining sovuqqa chidamliligini oshirishga bog’liq bo’lgan chiniqishi; • 2. Urug’larga preparat purkash va ularni parafinlash hamda o’simliklarning o’zini chiniqtirmaydigan boshqa usullar bilan maysalarni zararli mikroorganizmlar va xashorotlardan himoya qilish. •

• Tashqi sharoit ta’sirida o’simliklarning qishga chidamliligini oshirish chiniqtirish deyiladi. Bu jarayonni I.I.Tumanov ikki bosqichga bo’lib o’rganishni tavsiya qilgan. Birinchi bosqichda qandlar to’planishi kuzatiladi, bunda kunduzi harorat 10-15 0 S va kechasi 0 0 atrofida bo’ladi. Kunduzi fotosintez jarayoni borib, hosil bo’lgan qandlar kechasi nafas olishga sarflanadi hamda o’simliklarning o’sishi susayib, ularda qandlarning to’planishi kuzatiladi. Quruq va yorug’ kuz faslida chiniqtirishning I bosqichi juda yaxshi boradi. • CHiniqtirishning II bosqichi kuchsiz sovuqda (-2-5 0 S da) muzlagan o’simliklarda boradi va ular sovuqqa chidamlilik xususiyatini o’ziga singdiradi. Bu bosqichda o’simliklarda sovuqqa chidamlilik bilan tinim holati orasida bog’lanish paydo bo’ladi. Tinim holat boshlanishi bilan o’sish to’xtab, tinim holati chuqurlashgan sari sovuqqa chidamlik ortib boradi. O’simliklar tarkibidagi hamma suv bog’langan holatga o’tib, natijada hujayraning suvsizlanishi kuzatiladi. • • . •

Tuproqning sho’rlanish turiga va tuproqdagi tuz kontsentratsiyasiga ko’ra g’o’zaning o’sishi va rivojlanishi: a- xlorid-sulfatli: b- sulfat-xloridli sho’r tuproqlar. 1- nazorat, tuzsiz tuproqda; 2- 0,3%; 3- 0,5 %; 4- 0,8 %; 5-1,4 % tuz saqlagan tuproqlarda o’stirilgan g’o’zalar

• Tuproqdagi tuzlar me’yoridan ortiqcha bo’lishi ko’pchilik madaniy o’simliklar uchun zararlidir. Bunday sho’rlangan tuproqlarda o’sadigan o’simliklar galofitlar deyiladi. • Galofitlar fiziologik va anatomik belgilari bilan oddiy o’simliklardan ajralib turadi. Galofitlarni 3 guruhga bo’lish mumkin. 1–guruhga kiruvchi galofitlarning poyasi va barglari yumshoq bo’lib, tuzlarga chidamliligi yuqori bo’ladi, ular tuzlarni hujayralarida to’playdi. YUqori osmotik bosim (100-200 atm) hosil qilib, sho’rlangan tuproqlardan suvni so’rib olish mumkin. Bularga misol qilib olabo’ta, qorasho’ra o’simliklarini olsak bo’ladi. 2- guruhdagi o’simliklar protoplazmasi tuzlarni o’tkazuvchanligi bo’yicha alohida e’tiborga ega bo’lib, ulardagi osmotik bosimni tashkil qiladi. Ammo bu tuzlarni o’simliklar organlarida to’plamaydi, balki maxsus bezchalar yordamida suv bilan tashqi muhitta chiqaradi. Bularga kermek va jiyda o’simliklarini misol qilib olsak bo’ladi Quruq havoda bu o’simliklar bargi tuz bilan qoplansa, so’ngra shamol ularni uchirib ketadi.

• O’simlik adaptatsiyaning qaysi turini tanlashi ko’pgina omillarga bog’liq. Lekin javob qaytarish uchun organizmga berilgan vaqt eng asosiy omil hisoblanadi. Javob uchun vaqt qancha ko’p bo’lsa, tanlash imkoniyati ham shuncha ko’p bo’ladi. • Evolyutsion (filogenetik) adaptatsiya – evolyutsiya jarayoni davomida tanlanish genetik mutatsiyalari asosida hosil bo’ladi va nasldan-naslga o’tadi. Ontogenetik (fenotipik) adaptatsiyam uayyan individning tirik qolishini ta’minlaydi. U genetik mutatsiyalarga bog’liq emas va nasldan- naslga o’tmaydi. Bunday moslamalarning shakllanishi uchun nisbatan ko’p vaqt zarur, shuning uchun bunday adaptatsiya uzoq muddatli adaptatsiya deb ataladi. • SHoshilinch (tez boradigan) adaptatsiya shokka oid tizimlarning hosil bo’lishga va ular vazifasiga asoslangan bo’lib, yashash muhitining tez va intensiv o’zgarishlari vaqtida kechadi. U omillarning zararlovchi ta’siri vaqtida faqat qisqa muddat tirik qolishni ta’minlaydi va adaptatsiyaning yanada ishonchli uzoq muddatli mexanizmlari shakllanishi uchun sharoit yaratadi. •

• Faol adaptatsiya – himoya mexanizmlarining shakllanishi. Bunda tirik qolishning majburiy sharti yangi hossalarga ega bo’lgan fermentlar yoki xujayralarni himoya qiluvchi yangi oqsillar sintezining induktsiyasi hisoblanadi. Oqsillar ham xujayrani himoya qiladi, ham ilgari yashash uchun noqulay bo’lgan sharoitda metabolizm borishini ta’minlaydi. Natijada o’simliklar hayotining ekologik chegarasi kengayadi. • Passiv adaptatsiya – stressorning zararlovchi ta’siridan “qochish” yoki unga moslashishdan iborat. Adaptatsiyaning bu turi o’simliklar uchun juda katta ahamiyatga ega, chunki ular omilning zararli ta’siridan qochib yoki yashirinib qutila olmaydi. Bu tinim holatiga o’tish, o’simliklarning “agressiv” birikmalarni ajratib qo’yish (qariyotgan organlar, to’qima va vakuolalardagi og’ir metallar kabi), ya’ni ular bilan birga yashashdir.

• Uzoq vaqt yog’in bo’lmasligi, haroratning yuqoriligi havoning nisbiy namligi pasayishi natijasida yuz beradigan qurg’oqchilik ikki turga bo’linadi. • 1. Atmosfera qurg’oqchiligi. • 2. Tuproq qurg’oqchiligi. •

• O’simliklarning radiatsiyaga chidamliligi va uning mexanizmlari. O’simliklarga radiatsiyaning bevosita va bilvosita ta’siri farq qilinadi. • Bevosita ta’sir – molekulalar nurlanish energiyasini yutgan joyda radiatsion kimyoviy o’zgarishlar sodir bo’lishidan iborat. Molekulaga bevosita tushgan nur ta’sirida u qo’zg’algan, ya’ni ionlangan holatga o’tadi. Nurning zararlantiruvchi ta’siri molekula ionlanishiga bog’liq. • Bilvosita ta’sir – bu ta’sir molekulalar, organoidlar membranasi, xujayralarning suv radiolizi mahsulotlari tomonidan zararlanishidan iborat. Nurlanishda xujayrada bu maxsulotlar miqdori juda ko’p bo’ladi.

Tuproqning sho’rlanish turiga va tuproqdagi tuz kontsentratsiyasiga ko’ra g’o’zaning o’sishi va rivojlanishi:

Tamaki o’simligining tsitokinin ta’siridagi o’zgarishlari (CHapda tsitokininsiz o’simliklar.)

Tuz miqdoriga va uning qatlamlarda tarqalishiga ko’ra, sho’r tuproqlar sho’rtob va sho’rhok tuproqlarga bo’linadi. SHo’rtob tuproqlarda tuzlar tuproqning pastki qatlamida (80 sm) to’planadi. Bunday tuproqlarda ularning ustki qavatida tuz bo’lmasada, ular strukturasiz bo’lganligi sababli namlantirilganda tuproqning yopishqoqligi kuchayib, o’zidan suv va havoni o’tkazmay quyadi. SHo’rhok tuproqlar tarkibida 1-3% tuz bo’ladi va ularda madaniy o’simliklar o’sib rivojlanmaydi. SHo’rhok tuproqlarda tuzlar tuproqning ustki qatlamlarida qattiq yoki yumshoq qavat bo’lib to’planadi.

Suv tanqisligi natijasida g’o’za barglarining to’kilishi (CHapda nazorat varianti) [ Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology]

Dukkakli o’simliklarda suv yetarli bo’lgandagi holati A. [ Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology]

Dukkakli o’simliklarda suv o’rtacha tanqisligi davrdagi holati B . [ Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology]

Dukkakli o’simliklarda suv tanqisligining asorati C. [ Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology]

Adabiyotlar Alimova R.A., Sagdiyev M.T. O’simliklar fiziologiyasi va biokimyosi: o’quv qo’llanma. – Toshkent, 2013. Beknazarov B., “O’simliklar fiziologiyasi” darslik. Toshkent 2009Xodjaev A., “O’simliklar fiziologiyasi” darslik. Samarkand 2007. William G. Hopkins and Norman P. A. Huner. Introduction to Plant Physiology The University of Western Ontario. 2009.223-237 betlar. Lincoln Taiz., Eduardo Zeiger. Plant physiology. USA, University California, Los Angeles. 2002.

O'xshashlar

O‘simliklarni sug‘orish

Bug’doy ekinlari zararkunandalari va ularga qarshi kurash choralari

Don omborlarining tavsifi va ularga qo`yiladigan talablar

Tuproq hosil bo’lish jarayonidagi asosiy omillar

Ekologik omillar haqida tushuncha. Iqlim omillari - yorug’lik, harorat, havo va suvga nisbatan o’simliklarning guruhlari