Qoqio’tkabilar-Asteridae sinfchasi (ajdodchasi) - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Qoqio’tkabilar-Asteridae sinfchasi (ajdodchasi)

Yuklangan vaqt:

11.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1924.6318359375 KB

Ko'chirib olish

Qoqio’tkabilar- Asteridae sinfchasi (ajdodchasi ) 01 0D0E 16 01 02

Qoqio’tkabilar-Asteridae sinfchasi (ajdodchasi ) • REJA • Qoqio’tkabilarning klassifikatsiyasi • Qoqio’tkabilarning asosiy vakillari • Qoqio’tkabilarning ahamiyati01 01 01 18 01 01 01 01 01 01

Mavzu yuzasidan savollar • Yalpizkabilarning qanday qabilalarini bilasiz? • Gazako’tnamolarning turlarini ayting • Ituzumnamolarning gul formulasi qanday? • Ituzumdoshlarga qaysi o`simliklar kiradi? • Mingdevona qanday o`simlik? • Pechaknamolarning qaday oilalari bor? • Quyida berilgan o`simliklarni sinfchasi va qabilasini aniqlang2108 01 24 01 270822 01 2806 01 2806 01 2104 01 2A 01 01 03

Оила. Чиннигулдошлар-Caryophyllaceae Туркум. Чиннигул-Dianthus Тур. Ёввойи чиннигул-Dianthus tetralepis Nevski • Бўйи 15 - 25 см келадиган кўп йиллик ўт. У республикамизнинг барча тоғли районларида майда шағал тошли ва тошли ерларда ўсади. • Унинг гули хушбўй хидли бўлиб, таркибида қимматли эфир- мойи бўлиб, ундан парфюмерия саноатида, сифатли атир ва одеколонлар ишлаб чиқаришда фойдаланилади. Ўсимликнинг гулида 0,1- 0,2% эфир - мойи бор.

Оила. Ялпиздошлар –Lamiaceae Туркум.Сувялпиз-Mentha L. Тур. Сувялпиз-Mentha arvensis L. • Кўп йиллик ўт ўсимлик. Нам ва заҳ ерларда: ариқ бўйларида, дарё қирғоқларида, унуман воҳаларда ва адир минтақасида кўп тарқалгандир. • Сувялпизнинг эфир - мойлари парфюмерия саноатида тиш пасталари, ҳидли совунлар тайёрлашда ишлатилади. Сувялпиз гуллаш даврида бутун ер устки кисмида 0-5%, баргида эса 1% эфир - мойи бўлади.

Оила. Ялпиздошлар – Lamiaceae Туркум.Мармарак-Salvia L. Тур. Мармарак-S.sclarea L.• Кўп йиллик ўт. У, воҳаларда, адир ва тоғ минтақаларида учрайди. • Мармарак, асосий эфир- мойли ўсимликлардан бўлиб, хом-ашё манбаи ҳисобланади. Ундан олинадиган эфир - мойи парфюмерияда, консерва саноатида, вино ишлаб чиқаришда ва фармацевтикада жуда қадрланади. Мармарак шоналаётган пайтда унинг тўпгуллари таркибида 0,38%, гуллаш пайтида эса 0,31%, уруғи пишган пайтда 0,45-0,48% эфир мойи бўлади. Мармарак мойи таркибида йод миқдори кўп бўлганлигидан у тезда қуриб қолиш хусусиятига эга.

Оила.Pinaceae-Қарағайдошлар Туркум. Pinus-Қарағай Тур. Pinus silvestrus-Оддий қарағай Бўйи 20-25 метрга етадиган дарахт ўсимликлар сифатида кўплаб экилмоқда. Қарағай куртаги таркибида–0,4 %, баргли шохчасида – 0,13-1,3 % эфир- мойи бор.

Оила. Juglandaceae - Ёнғоқдошлар Туркум. Juglans – Ёнғоқ Тур. Juglans regia L. – Грек ёнғоғи Ҳалқ табобатида ёнғоқнинг гуллари, барглари, етилмаган ёш ғўралари, меваларининг пўстлари, ёнғоқ пўчоғи, мағзи, мағзининг орасида бўладиган тўсиқлари ва мойидан фойдаланилади. Ёнғоқнинг ёғочидан қимматбаҳо буюмлар тайёрланади. Б ўйи 15-30 м.га етадиган дарахт. Эфир мой чиқарувчи безчалардан иборат. Баргида – 0,1 % эфир-мойи сақлайди .

Оила. Tiliаceae– Жўкадошлар Туркум. Tiliа L. – Жўка Тур. Tiliа сardata Mill. – Юракбарг жўка Бўйи 30 м гача етадиган дарахт. Тўпгули 5-9 гулдан ташкил топган, асалга жуда бой ўсимлик.

Оила. Elaeagnaceae - Жийдадошлар Туркум. Elaeagnus L.- Жийда Тур. Elaeagnus angustifolia L. - Ингичка баргли жийда Бўйи 3-8 метргача етадиган дарахт. Гуллари ҳидли. Жийда гулида – 0,3 % эфир - мойи бор.

Оила. Lamiaceae - Ялпиздошлар Туркум. Zizifora L.– Кийикўт Тур. Zizifora tenuior L. – Нафис кийикўт Бир йиллик ўт ўсимлик, бўйи 5-30 см. Кийик ўти таркибида эфир мойлари кўп бўлганлиги учун улардан доривор эфир-мойли, зиравор ўсимлик сифатида фойдаланилади. Кийикўт – поя ва тўпгулларида 2,5 % эфир- мойи сақлайди.

Qoqio’tkabilar-Asteridae sinfchasi (ajdodchasi ) • Bu kenja sinf magnoliyatoifalar ichida eng katta sinfcha bo’lib, 5 ta qabila, 13 ta oila, 1400 turkum va 30 000 turni o’z ichiga oladi. • Qo’n’g’iroqgulnamolar-Campanulales qabilasi . • Qoqio’tnamolar-Asterales qabilasi .01 01

Qo’n’g’iroqgulnamolar-Campanulales qabilasi • Qabilaga asosan o’t o’simliklar kiradi. U 7 ta oilani o’z ichiga oladi. • Qo’nqiroqguldoshlar-Campanulaceae oilasi . • Oilaga 50 dan ortiq turkum va 1000 ta tur kiradi. O’zbekistonda 6 ta turkumga mansub 13 ta tur o’sadi. Oilaga asosan ko’p yillik o’t o’simliklar kiradi. Gullari aktinomorf yoki zigomorf, gultojisi qo’ng’iroqsimon, gulkosachasi 5 bo’lakli, changchisi 5 ta, mevasi ko’sak yoki rezavor. Oila vakillari yer yuzida keng tarqalgan. 01 03 01 0405 07 01 010205 0302 01 18 18 0B0D 251D 1C 0E 10

Qo’n’g’iroqgul -Companula • turkumining O’zbekistonda 6 turi o’sadi. Ular asosan tog’larda o’sadi. Oila vakillari manzarali o’simlik sifatida juda qadrlanadi. Oilaning ko’zagul (Ostrovskia magnifica) turi kamyob o’simlik sifatida O’zbekiston Respublikasi "Qizil kitob"iga kiritilgan. Bu oila vakillaridan dorivor, manzarali, efir moyli o’simlik sifatida keng foydalanish mumkin. 01 02 01 0E1D11 05 0B0D 07 02 0B0D 10 0F 26

Qoqio’tnamolar-Asterales qabilasi . • Bu qabilaga 1 ta qoqio’tdoshlar oilasi kiradi. • Qoqio’tdoshlar-Asteraceae (Murakkabguldoshlar- Compositae) oilasi. Bu eng katta oila bo’lib, unga 1300 ga yaqin turkumga mansub 25 000 tur kiradi. O’zbekistonda 121 turkumga mansub 566 turi uchraydi. Hayotiy shakliga ko’ra oilada bir va ko’p yillik o’tlar ustunlik qiladi. Daraxt, buta va lianalar niqoyatda kam uchraydi. Gullari savatchalarda o’rnashgan. Bu oila vakillari gul tuzilishiga qarab 2 ta oilachaga bo’linadi. Ayrim adabiyotlarda 4 ta oilachaga bo’linadi. 01 03 01 2B 01 0102 34 02 09 18 1D 0B0D 10 0B07 06

1.Sutcho’pdoshlar -Lactucoideae oilachasi • Bu oilacha vakillarining to’pguli (savatchasi) asosan tilsimon gullardan tashkil topgan. Oilachaga O’zbekistonda keng tarqalgan va turlarga boy turkumlardan quyidagilar kiradi: • 1. Sutcho’p - Laktuca • 2. Tog’saqich - Scorzonera • 3. Takasoqol - Trogopogon • 4. Sachratqi - Cichorium • 5. Karrak - Cousinia • 6. Bo’tako’z - Centaurea 2F33 02 01 2B 1B 18 0E 01 1F 37 01 39 01 30 01 31 01 2E 01 3C

2. Qoqio’tdoshlar oilachasiga • kiruvchi turlarning savatchasi asosan naychasimon gullardan iborat. Bu oilachaga quyidagi turkumlar kiradi: • Andiz-Inula . Turkumi vakillari ko’p yillik o’t o’simliklar. Turkum 100 ta turdan iborat. Markaziy gullari naychasimon, ikki jinsli, sariq rangli. Andizlarning 9 ta turi O’zbekistonda o’sadi. • Sariq andiz -Inula grandis. Tog’ etaklarida tarqalgan. Ildizidan turli kasalliklarni davolashda foydalaniladi. 3933 02 01 100711 09 100711 01 0D 030236 0B0D 09 32 01 37 0236 39

Kungaboqar –Helianthus • Turkumiga bir yillik va ko’p yillik o’tlar va ba'zi tuganakli o’tlar kiradi. Kungaboqarning yer sharida 55 ta turi bo’lib, O’zbekistonda ikki turi o’sadi. Kungaboqarlarning gullari yirik savatchalarda o’rnashgan. Savatchasining markazidagi gullari ikki jinsli, naychasimon, savatchasining chetidagi gullari soxta ipsimon tuzilishga ega. Mevasi pista, undan moy olinadi. Urug’laridagi moyning miqdori 35-46 % atrofida. Oddiy bo’ymodaron -Achillea millefolium . Ko’p yillik o’t. Bo’yi - 30 -70 sm. Ildizpoyali o’simlik hisoblanadi. Barglari uch marta patsimon qirqilgan. Poyaning uchki qismida yassi to’pgullari savatcha shaklida joylashgan. Savatchalari uzunroq, qadahsimon. 3B 01 36 0B 18 2407 0F0511 16 23 22 351010 1F 03 0B 1C 0A 1C

Bo’ymadaron turkumiga • 100 ta tur kirib, O’zbekistonda 5 ta turi o’sadi, Turkumning barcha turlari dorivor hisoblanadi. Tog’ yonbag’iriarida, bog’ va ekinzorlarda, yo’l yoqalarida o’sadi. Adir mintaqasidan yaylov mintaqasigacha tarqalgan. Gullash davrida uning yer ustki qismidan tayyorlangan qiyom yoki sharbati xalq tabobatida oshqozon-ichak, bosh og’riq, qon ketish kabi kasalliklarni davolashda qo’llaniladi. • Shuvoq-Artemisia . Turkumiga ko’p yillik, bir yillik o’tlar va yarim butalar kiradi. Shuvoqlar turkumining 500 ga yaqin, turi bo’lib, O’zbekistonda 40 dan ortiq turi o’sadi. Shuvoqlarning hamma turlarida efir moylari bo’ladi. 2B02 02 01 1F 06 06 0F 12 0A 10 01 3715 03 24 0E 3C

• Ermon-A.absinthium . Kumushsimon tuklar bilan qoplangan ko’p yillik o’t o’simlik. O’zbekistonda ariq bo’ylarida, yo’l yoqalarida va tog’ yonbaqirlarida o’sadi. Barglari va yer ustki qismi tibbiyotda ishtaha ochuvchi va ovqat hazm qilishni yaxshilaydigan dorivor sifatida ishlatiladi. • Tirnoqgul -Calendula officinales . Erta bahordan boshlab yoz bo’yi gullaydigan bir yillik o’t. Tirnoqgul manzarali o’simlik sifatida O’zbekistonda maxsus xo’jaliklarda va shaxsiy tomorqalarda ekiladi. O’simlikning guli xalq tabobatida va ilmiy tibbiyotda dorivor sifatida ko’p ishlatiladi. 01 190B 0302 1C0B 05 24 1B 24 01 3A 03 060B 3607 18 0E 0E 070A

• Maxsar –Carthamus .Turkumi vakillarining gullari ikki jinsli, naysimon, urug’i pistacha, to’rt qirrali, undan moy olinadi. O’zbekistonda maxsarning to’rt turi uchraydi. • O’lmas o’t –Helichrysum . Ko’p yillik o’t o’simlik. Adir va tog’ zonasida o’sadi. Gullari to’q sariq, tibbiyotda ishlatiladi. • Moychechak –Matricaria . Bir yillik o’t o’simlik. Barglari ikki karra patsimon qirqilgan. Poyasi bir yoki bir nechta bo’lib, tik yoki ko’tarilib o’sadi. Tepa qismidan shoxlangan, hidli, dorivor o’simlik. • Qoqio’t-Taraxacum .Turkumiga ko’p yillik, ikki yillik ba'zan bir yillik, o’q ildizli, hamma qismida sut-shira saqlovchi o’simliklar kiradi. Bu turkumning O’zbekistonda 26 ta turi o’sadi. 01 2108 03 28 0B08 01 35 03 0E 07 01 2102 03022B 07 06 0A 01 01 02 06 0A 18

• Dorivor qoqio’t (momoqaymoq)-Taraxacum offtcinalis . Respublikamizning hamma joyida keng tarqalgan o’simlikdir. Ko’p yillik o’t. Barglari yerbag’irlab yoki ko’tarilib o’sadi. Yo’l bo’ylarida, ariq chekkalarida, bog’larda, aholi yashaydigan joylarda o’sadi. Barglari patsimon qirqilgan, ildiz bo’g’zida joylashgan. Guldor poyasi yo’g’onlashgan, bargsiz uchki tomoni yakka savatcha bilan tugaydi. Gul o’rni tuksiz, mayda chuqurchali. Gullari noto’g’ri, 2 jinsli. Mahalliy aholi dorivor qoqio’tni tuzli suvda yuvib, ovqatga ishlatadi. Bundan tashqari, dorivor o’simlik sifatida ham foydalaniladi (ko’krak og’rig’i, kamqonlik, darmonsizlanish kabi kasalliklarni davolashda).01 41020B 0242 0302 0E 24 16 0B0D 28 1D 0E1D 37 0B 0A07 10 12

O'xshashlar

Ochiq va yopiq o’simliklarning umumiy tuzilishi hamda ularning qishloq xo’jaligidagi ahamiyati

Titish va savash mashinalari

Kаrdаli tarash mashinasi. Tаrаsh mаshinаlаrining gаrniturаlаri vа tizimlаri

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

Qishloq xo’jaligida sug’orishning fiziologik ahamiyati