O’zbekiston qishloq xo’jaligida bog’dorchilik - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

O’zbekiston qishloq xo’jaligida bog’dorchilik

Yuklangan vaqt:

27.02.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1281.798828125 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston qishloq xo’jaligida bog’dorchilik

Respublikada meva va rezavor mevaning 20 turi ekiladi. Urugʻli meva daraxtlari (olma, nok, behi va boshqalar), danakli meva daraxtlari (oʻrik, shaftoli, olxoʻri, gilos, olcha, oluvoli va boshqalar), subtropik oʻsimliklar (anor, anjir), yongʻoq mevalilar (yongʻoq, pista, bodom), rezavor mevalilar (qulupnay, malina, smorodina, chakanda) asosiy oʻrinni egallaydi. Olma, nok va tokning yozgi, kuzgi va kishki navlari muhim xoʻjalik ahamiyatiga ega. Tokchilik qadimdan Toshkent, Samarqand viloyatlari, Fargʻona vodiysida taraqqiy etgan, xoʻraki, mayizbop va konserva mahsulotlari (shinni, murabbo, sharbatlar) hamda vinochilik yoʻnalishlariga ega. Oʻzbekistonda meva qoqilari va mayizning noyob xillari tayyorlanadi. Respublikaga tropik va subtropik mintaqalardan olib kelingan limon, apelsin, mandarin, unobi, sharq xurmosi, pekan kabi mevalar tobora koʻproq maydonlarda ekilmoqda. Andijon, Namangan, Surxondaryo, Toshkent viloyatlarida koʻpgina xoʻjaliklarda issiqxona limonzorlari barpo qilingan. Respublika boʻyicha bunday issiqxonalar maydoni 427 ga dan koʻproq (2001). 90- yillardan boshlab paxta maydonlari qisqartirilishi munosabati bilan Qoraqalpogʻiston Respublikasi; Xorazm, Buxoro, Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida koʻplab bogʻ va tokzorlar tashkil etildi. Respublikada 100 dan ortiq ixtisoslashtirilgan B. xoʻjaliklari bor

Respublikada bogʻlarning umumiy maydoni 320 ming ga ga yetdi (meva bogʻlari 199 ming ga, tokzorlar 120 ming ga), yalpi meva va uzum hosili 833 ming t dan oshdi (1999). Mevaning har bir viloyat, tumanning tuproq va iklim sharoitiga moslashtirilgan, rayonlashtirilgan navlari ekiladi. 2) B. fan sifatida mevali daraxtlarning tuzilishi, oʻsishi, rivojlanishi, koʻpayishi hamda hosil berish qonuniyatlarini, shuningdek ularning tashqi muhit bilan aloqadorligini oʻrganadi, turli tabiiy muhitda oʻsib, yaxshi hosil berishini taʼminlash uchun ilgʻor agrotexnika usullarini ishlab chiqadi. B. biologiya, tuproqning fizik va kimyoviy xususiyatlari, oʻsimliklar fiziologiyasi, agrokimyo hamda umumiy dehqonchilik bilan bevosita aloqador boʻlib, B. agrotexnikasining barcha usullari shu fanlarga asoslanadi. Oʻzbekistonda B.ni rivojlantirishda akademik R. R. Shreder nomidagi Bogʻdorchilik, uzumchilik va vinochilik instituti va Oʻzbekiston Oʻsimlikshunoslik institutitsht xizmati katta. Keyingi yillarda meva, rezavorlar va tokning 200 dan ortiq serhosil navlari yaratildi, boshqa mamlakatlardan keltirib ik,limlashtirildi va ekishga tavsiya etildi.

Qishloq xo'jaligida bog'dorchilik – mevali daraxtlar, butalar va boshqa mevali o'simliklarni yetishtirish bilan shug'ullanadigan soha. Bu yo'nalish qishloq aholisiga yangi va quritilgan meva, rezavorlar, yong'oqlar, va hatto dorivor o'simliklar yetkazib berish uchun muhim ahamiyatga ega.

Bog'dorchilikning asosiy maqsadi – yuqori sifatli va katta hosil beradigan meva ekinlarini yetishtirish. Ushbu sohada samarali meva yetishtirish uchun quyidagi omillar muhim: 1. Hudud va iqlim sharoitlari: Ma'lum bir hududga moslashgan meva turlari va navlarini tanlash katta ahamiyatga ega. Harorat, namlik, tuproq turi, va sug'orish imkoniyatlari ekinlarning o'sishiga ta'sir qiladi. 2. Tuproq sifati: Mevali daraxtlar uchun tuproqning unumdorligi va minerallar miqdori katta ahamiyatga ega. Zarur hollarda tuproqni boyitish uchun o'g'itlar qo'llaniladi. 3. Sug'orish tizimlari: Suv bog'dorchilikda asosiy resurslardan biri hisoblanadi. Tomchilatib sug'orish va boshqa zamonaviy usullar orqali suvni tejash va unumdorlikni oshirish mumkin. 4. Kasallik va zararkunandalarga qarshi kurash: Bog'larni turli kasalliklar va zararkunandalardan himoya qilish uchun biologik va kimyoviy vositalardan foydalaniladi. 5. Genetika va seleksiya: Zamonaviy bog'dorchilikda yuqori hosil va yaxshi ta'mga ega navlarni yaratish uchun seleksiya ishlari olib boriladi.

Qishloq xo'jaligida bog'dorchilikning rivojlanishi orqali mahalliy aholini sog'lom oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta'minlash, eksport hajmini oshirish va mamlakat iqtisodiyotiga foyda keltirish mumkin.

Bog'dorchilik — bu bog' yoki mevali daraxtlar, butalar va boshqa o'simliklarni o'stirish bilan shug'ullanish san'ati va ilmidir. Bog'dorchilik faoliyati orqali insonlar oziq-ovqat mahsulotlari, go'zallik, shuningdek, tabiatga yaqinlik hisini olishadi. Bu sohada asosiy e'tibor o'simliklarni parvarishlash, sug'orish, o'g'itlash, zararkunandalarga qarshi kurashish va hosil olishga qaratilgan. Bog'dorchilik quyidagi yo'nalishlarga bo'linadi: 1. Mevachilik — mevali daraxt va butalarni o'stirish. 2. Gullarchilik — turli xil gul va bezak o'simliklarini parvarishlash. 3. Sabzavotchilik — sabzavotlar va ko'katlarni yetishtirish.

Bog'dorchilik nafaqat hosil olishni, balki bog'ni chiroyli qilish, dam olish hududi yaratishni ham o'z ichiga oladi. Shu bilan birga, bu tabiatni o'rganish va unga g'amxo'rlik qilish imkoniyatidir. O‘zbekistonda bog‘dorchilik qishloq xo‘jaligi va iqtisodiyotning muhim tarmoqlaridan biri bo‘lib, mamlakatning tabiiy va iqlim sharoitlari tufayli keng rivojlangan. O‘zbekiston mintaqasida uzum, olma, gilos, o‘rik, anor, shaftoli, anjir kabi ko‘plab mevalar yetishtiriladi, va ularning ko‘pi eksport qilinadi.

Bog‘dorchilikning o‘ziga xos xususiyatlari O‘zbekistonning iqlimi qurg‘oqchil kontinental bo‘lib, issiq yoz va sovuq qish mavsumlari bilan ajralib turadi. Bu holat o‘simliklarning ba’zi turlarini ko‘paytirishda ma’lum afzalliklar beradi. Issiq havo va quyosh nurlari miqdorining ko‘pligi sabzavot va mevalarning tez pishishiga imkon beradi. Bog‘dorchilik sohasida innovatsiyalar So‘nggi yillarda O‘zbekistonda yangi texnologiyalarni joriy qilish va intensiv bog‘lar yaratish ishlari boshlangan. Intеnsiv bog‘dorchilikning asosiy maqsadi – kichik maydonda maksimal hosil olishdir. Shuningdek, tomchilatib sug‘orish tizimlari qo‘llanilmoqda, bu esa suvdan tejamkor foydalanish imkonini beradi.

Bog‘dorchilik mahsulotlari eksporti O‘zbekiston iqtisodiyotiga sezilarli daromad keltiradi. Ayniqsa, anor, gilos, uzum, o‘rik kabi mevalar Rossiya, Xitoy, Qozog‘iston, va bir qator Yevropa davlatlariga eksport qilinadi. Eksport hajmini oshirish uchun meva-sabzavotlarni qayta ishlash va saqlash uchun sovutish omborlari, qadoqlash texnologiyalari kabi infratuzilma rivojlantirilmoqda. Bog‘dorchilikning ijtimoiy ahamiyati Bog‘dorchilik O‘zbekistonda minglab odamlarni ish bilan ta’minlaydi va qishloq aholisining daromadini oshirishga yordam beradi. Ko‘plab kichik fermerlar uchun bu asosiy daromad manbai hisoblanadi. Yaqin kelajakda bog‘dorchilikni rivojlantirish va mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish maqsadida qator yangi loyihalar amalga oshirilishi kutilmoqda. Bu esa nafaqat ichki bozorni ta’minlash, balki O‘zbekistonni meva yetishtiruvchi mamlakat sifatida xalqaro maydonda tanitishga ham xizmat qiladi.

Bogʻdorchilik, mevachilik — 1) qishloq xoʻjaligi ning meva, uzum va rezavor mevalarni yetishtiradigan muhim sohasi. Aholining meva va meva mahsulotlariga, sanoatning meva xom ashyosiga boʻlgan ehtiyojlarini qondirishga xizmat qiladi. Sof B. (olma, nok, oʻrik, gilos va boshqa yetishtirish) va koʻchatchilik (koʻchatzorlarda mevali daraxtlar koʻchatlari yetishtirish) tarmoqlariga boʻlinadi. Jahon bogʻdorchiligida 200 dan ortiq meva, rezavor meva, yongʻoq meva turlari ekiladi, ulardan 100 meva turi sanoat ahamiyatiga ega. Olma, zaytun, finikiya palʼmasi, banan, mango, tok eng koʻp ekiladigan meva turlariga kiradi. B. Xitoy, AQSH, Hindiston, Argentina, Braziliya, Yaponiya, Ispaniya, Fransiya, Italiyada rivojlangan. Oʻrta Osiyodagi B. haqida dastlabki maʼlumotlar miloddan avvalgi 1-ming yillikning oʻrtalariga oid yunon, xitoy, rim manbalarida uchraydi. Oʻrta Osiyo koʻpgina meva turlarining vatani hisoblanadi. Asrlar davomida xalq seleksiyasi asosida oʻrik, olma, nok, yongʻoq, bodom, anor, tok va boshqalarning juda serhosil navlari yaratilgan. Ularning koʻplari sifat jihatidan dunyo kolleksiyasida oʻzining takrorlanmas oʻrniga ega. 20- asr boshlarida hozirgi Oʻzbekiston hududida taxminan 50 ming ga bogʻ, jumladan 22 ming ga mevazor, 37 ming ga tokzor boʻlgan

Bogʻlarning asosiy maydonlari Fargona vodiysi (24%), Toshkent vohasi (36%) va Zarafshon vodiysi (tokzorlarning 50%) ga toʻgʻri kelar edi. Bogʻlarda danakli mevalar 70% ni (asosan oʻrik), urugʻli mevalar (olma, nok, behi) 25% maydonni egallagan edi. Shahar va qishloqlar atroflarida alohida mevazorlarda aholining bogʻlari va chorbogʻlari (mevazor, tokzor, poliz va sayilbogʻ)da mevalar, tok, turli gullarning mahalliy navlari ekib kelingan. Yetishtirilgan mevalar yangiligida isteʼmol etilgan, lekin qoqi va mayiz solish asosiy oʻrinda turgan. 20 yillarning 2-yarmidan ixtisoslashtirilgan mevachilik va tokchilik xoʻjaliklari barpo etila boshladi, togʻ va togʻ etaklari zonalarida joylashgan jamoa xoʻjaliklarida ham bu tarmoqqa katta eʼtibor berildi. Mevalarning nav tarkibini yaxshilash maqsadlarida olma, nok, uzum va boshqa ning Yevropa mamlakatlarida yetishtirilgan navlari keltirib ekildi. 50- yillar oxiri — 60- yillarda 2500—3000 ga bogʻ va tokzorlarga ega boʻlgan agrokombinatlar tashkil etildi.

Respublikada meva va rezavor mevaning 20 turi ekiladi. Urugʻli meva daraxtlari (olma, nok, behi va boshqalar), danakli meva daraxtlari (oʻrik, shaftoli, olxoʻri, gilos, olcha, oluvoli va boshqalar), subtropik oʻsimliklar (anor, anjir), yongʻoq mevalilar (yongʻoq, pista, bodom), rezavor mevalilar (qulupnay, malina, smorodina, chakanda) asosiy oʻrinni egallaydi. Olma, nok va tokning yozgi, kuzgi va kishki navlari muhim xoʻjalik ahamiyatiga ega. Tokchilik qadimdan Toshkent, Samarqand viloyatlari, Fargʻona vodiysida taraqqiy etgan, xoʻraki, mayizbop va konserva mahsulotlari (shinni, murabbo, sharbatlar) hamda vinochilik yoʻnalishlariga ega. Oʻzbekistonda meva qoqilari va mayizning noyob xillari tayyorlanadi. Respublikaga tropik va subtropik mintaqalardan olib kelingan limon, apelsin, mandarin, unobi, sharq xurmosi, pekan kabi mevalar tobora koʻproq maydonlarda ekilmoqda. Andijon, Namangan, Surxondaryo, Toshkent viloyatlarida koʻpgina xoʻjaliklarda issiqxona limonzorlari barpo qilingan. Respublika boʻyicha bunday issiqxonalar maydoni 427 ga dan koʻproq (2001). 90- yillardan boshlab paxta maydonlari qisqartirilishi munosabati bilan Qoraqalpogʻiston Respublikasi; Xorazm, Buxoro, Sirdaryo va Jizzax viloyatlarida koʻplab bogʻ va tokzorlar tashkil etildi. Respublikada 100 dan ortiq ixtisoslashtirilgan B. xoʻjaliklari bor.

Respublikada bogʻlarning umumiy maydoni 320 ming ga ga yetdi (meva bogʻlari 199 ming ga, tokzorlar 120 ming ga), yalpi meva va uzum hosili 833 ming t dan oshdi (1999). Mevaning har bir viloyat, tumanning tuproq va iklim sharoitiga moslashtirilgan, rayonlashtirilgan navlari ekiladi. 2) B. fan sifatida mevali daraxtlarning tuzilishi, oʻsishi, rivojlanishi, koʻpayishi hamda hosil berish qonuniyatlarini, shuningdek ularning tashqi muhit bilan aloqadorligini oʻrganadi, turli tabiiy muhitda oʻsib, yaxshi hosil berishini taʼminlash uchun ilgʻor agrotexnika usullarini ishlab chiqadi. B. biol., tuproqning fizik va kimyoviy xususiyatlari, oʻsimliklar fiziologiyasi, agrokimyo hamda umumiy dehqonchilik bilan bevosita aloqador boʻlib, B. agrotexnikasining barcha usullari shu fanlarga asoslanadi. Oʻzbekistonda B.ni rivojlantirishda akademik R. R. Shreder nomidagi Bogʻdorchilik, uzumchilik va vinochilik instituti va Oʻzbekiston Oʻsimlikshunoslik institutitsht xizmati katta. Keyingi yillarda meva, rezavorlar va tokning 200 dan ortiq serhosil navlari yaratildi, boshqa mamlakatlardan keltirib ik,limlashtirildi va ekishga tavsiya etildi.

Respublikadakoʻchatchilik ishl a r i ham ilmiy asosga qoʻyilgan va markazlashtirilgan. R. R. Shreder nomidagi "Mevasharbat" korporatsiya va uning viloyatlardagi filial va xoʻjaliklarida xoʻjaliklar va bogʻbon, sohibkorlarga sotish uchun har yili 10—12 mln. dona turli meva daraxtlari va tok koʻchatlari yetishtiriladi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Qishloq xo’jaligida sug’orishning fiziologik ahamiyati

Qishloq xo’jaligida naslchilik ishlarini olib borish

Bog’dorchilik va sabzavotchilik mashinalari

Tomchilab sug’orishning afzalliklari

Qishloq xo’jaligi hayvonlari haqida