O’g’itlarni tashish saqlash va ishlatish, ekinlarni o’g’itlash - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

O’g’itlarni tashish saqlash va ishlatish, ekinlarni o’g’itlash

Yuklangan vaqt:

17.06.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3630.904296875 KB

Ko'chirib olish

O’g’itlarni tashish saqlash va ishlatish,ekinlarni o’g’itlash Reja: 1. Kirish. 2. O’g’itlar, ularning turlari. 3. O’simliklarning oziqlanishi. 4. O‘simliklarning kimyoviy tarkibi. 5. Adabiyotlar.

Qishloq xо‘jaligini imkon qadar mexanizatsiyalash,elektrlashtirish,kimyolashtirish va melioratsiyalash asosida jadal rivojlantirish Respublikamiz agrar siyosatining asosi hisoblanadi. Mustaqillikning birinchi kunlaridan boshlab о‘g‘it ishlab chiqarishni kо‘paytirish, ular assortementini yaxshilash, «... Qishloq xо‘jaligini zarur mineral о‘g‘itlar,о‘simliklarni himoya qilish vositalari bilan ta’minlashni nafaqat tubdan о‘zgartirshi, balki agrokimyo qoidalariga qat’iy amal qilishda talabchanlikni oshirshi, ularni qо‘llash madaniyatini yuksaltirish lozim» ligiga jiddiy e’tibor berildi.О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 17 iyundagi “Qishloq xо‘jaligida yer va suv resurslaridan samarali foydalanish choratadbirlari tо‘g‘risida”giPF-5742-sonli Farmoni,2020 yil 28 yanvardagi “О‘zbekiston Respublikasi qishloq xо‘jaligini rivojlantirishning 2020-2030 yillarga mо‘ljallangan strategiyasida belgilangan vazifalarni yilda amalga oshirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida”giPQ-4575-sonli 2020 Qarori xamda О‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 4 martdagi 121-sonli “Mavjud yer maydonlaridan samarali foydalanish va 2021 yil hosili uchun qishloq xо‘jalik ekinlarini oqilona joylashtirish tо‘g‘risida”gi Qarori va boshqa meyoriy huquqiy hujjatlarda “qishloq xо‘jaligi mahsulotlari ishlab chiqarishini rivojlantirish, oziq-ovqat mahsulotlarining xavfsizligini ta’minlash va sifatini oshirish, tuproq iqlim sharoitlaridan kelib chiqqan holda о‘g‘itdan foydalanishning samarali amaliyotini joriyetib, tuproq unumdorligini saqlash va oshirish” muhim vazifalar sifatida belgilab berilgan.

Kimyoviy tarkibiga ko‘ra barcha o‘g‘itlar organik va mineral guruhlarga bo‘linadi. Kelib chiqishiga ko‘ra sanoat va mahalliy o‘g‘itlarga ajratiladi. Sanoat o‘g‘itlariga azotli, fosforli, kaliyli, kompleks va mikroo‘g‘itlar, mahalliy o‘g‘itlarga go‘ng, torf, kul va boshqa turdagi o‘g‘itlar misol bo‘ladi. Mineral o‘g‘itlarning turli mineral tuzlar shaklidagi oziqa moddalari saqlaydi. Tarkibidagi oziqa moddasi turi va miqdoriga ko‘ra o‘g‘itlar ikki guruhga bo‘linadi: Oddiy va murakkab o‘g‘itlar: Oddiy o‘g‘it deb tarkibida o‘simlik o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan bitta oziqa moddasi saqlaydigan o‘g‘itlarga aytiladi. Oddiy o‘g‘itlarga azotli, fosforli, kaliyli va ayrim mikro o‘g‘itlar misol bo‘ladi. Kompleks yoki ko‘p tomonlama ta’siretuvchi o‘g‘itlarga o‘simlik ehtiyoji uchun kerakli bo‘lgan ikki va undan ortiq oziqa moddasi saqlovchi o‘g‘itlar misol bo‘ladi.

O‘simlik tarkibida 0,1 foizdan to foizlar darajasida uchraydigan, muhim hayotiy jarayonlarda qatnashadigan elementlar makro elementlar deb, shular asosida olinadigan o‘g‘itlar makro o‘g‘itlar deb ataladi. O‘simlikda foizning 0,0001-0,000001 miqdorida uchrab muhim hayotiy jarayonlarda ishtirok etuvchi elementlar mikroelementlar deb, shu asosda olingan o‘g‘itlar mikro o‘g‘itlar deb ataladi. Mineral o‘g‘itlardagi ta’sir etuvchi modda miqdori massa foizida: azotli o‘g‘itlar N hisobida, fosforli o‘g‘itlar P2O5hisobida, kaliyli o‘g‘itlar K2O hisobida ifodalanadi.Ta’sir etuvchi moddalarni o‘g‘itlarni fizik to’liq hisobida 1 gektar maydonga belgilangan normada va dozada belgilaydilar. Kompleks o‘g‘itlar, tarkibida o‘simlik o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan ikki va undan ortiq oziqa moddasi saqlovchi o‘‘itlardir.

Kompleks o‘g‘itlar olinish usuliga ko‘ra 3 guruhga bo‘linadi:Murakkab o‘g‘itlar - Murakkab-aralash o‘g‘itlar Aralash o‘g‘itlar murakkab o‘g‘itlar bitta kimyoviy formula bilan ifoda qilinadigan,tarkibiy qismi anion va kationdan iborat bo‘lgan, qo‘shilmalardan holi o‘g‘itlardir. Murakkab aralash o‘g‘itlar deb bitta texnologik jarayonda,ammiak fosfor,azot va sul’fat kislotalari,ammoniy nitrat,fosforit yoki appatit,kaliy tuzlarini o‘zaro ta’sir ettirib olinadigan tarkibida 2 va undan ko‘p oziqa moddasi saqlaydigan o‘g‘itlarga aytiladi.Aralash o‘g‘itlar bu 2 va undan ortiq oddiy o‘g‘itlarni quruq aralashtirish yo‘li bilan olingan tarkibida 2-3 oziqa moddasi saqlaydigan o‘g‘itlarga aytiladi.Organik yoki mahalliy o‘g‘itlarga go‘ng,go‘ng sharbati,torf,najas,qush ahlati (guana),kompostlar, sapropel,xo‘jalik chiqindilari,va yashil o‘g‘itlar misol bo‘ladi.Har bir o‘g‘itning olinishi,xossa va xususiyatlari to‘g‘risida tegishli boblar va mavzularda so‘z yuritishimiz tufayli bu to‘g‘rida batafsil to‘xtab o‘tirmaymiz.

Saqlash davomida o‘g‘itlar sifatini bo‘zilmasligi uchun ularni uyumda saqlash balandligi,tabiiy nishablik borchagi,qatlam va fraksiyalarga ajralish darajasi,qovushqoqligi kabi xususiyatlarini ham bilishimiz zarur. O‘g‘itlarni saqlash davomida uning olovga va portlash xavfliligi,erkin kislotaligi,ammiak ajratishi,oson eruvchan shakldan qiyin eriydigan shaklga o‘tishi retrogradatsiya xossalarini ham bilish talab etiladi.Namligi -o‘g‘it namligi davlat standarti va texnik sharoitlari ko‘rsatkichlaridan yuqori bo‘lmasligi kerak masalan,ammoniyli azotli o‘g‘itlarni namligi 0,2-0,6% dan ammoniyli nitratli va amidli azotli o‘g‘itlarda 0,2-0,3%, nitratli o‘g‘itlarda 1,0-2,0%, kalsiyli selitrada esa 14,0% dan oshmasligi lozim. Suvda eruvchan fosforli o‘g‘itlar uchun namlikni maksimal miqdori 3-5% ni tashkil etadi,apatitdan olingan oddiy kukunsimon superfosfat bundan mustasno,undagi namlik miqdori 12% dan oshmasligi lozim,suvda erimaydigan fosforli o‘g‘itlar uchun namlik miqdori 1,5-2% dan 8% gacha (pretsipitat);kaliyli o‘g‘itlarni namligi 1-4 foizdan 5-6 foizgacha(kalimagneziya,kaliy-magniyli konsentrat)bo‘lishi lozim. Ohak uni namligi miqdori 1,5- 4 foizini tashkil etsa, po‘lat eritish sanoati shlaklari (tomasshlak Martenshlak fosfatshlak) namligi 2 foizni tashkil etadi.

O‘simliklarning oziqlanishi uchun nitrat kislota va ammoniy tuzlari azotning asosiy manbai hisoblanadi.O‘simliklar tuproq eritmasida va almashinib singdirilgan holatda bo‘lgan NO3- anioni va NH4+ kationlarni o‘zlashtiradi.O‘simlikka o‘tgan azotning mineral shakllari murakkab o‘zgarishlar sikliga uchraydi va nihoyat organik azotli birikmalar - aminokislotalar, amidlar va oqsillar tarkibiga kiradi.Nitratlar o‘simlikda bosqichma-bosqich bir nechta fermentlar ta’sirida ammiakgacha qaytariladi. HNO3 → HNO2→ (HNO)2→ NH2OH→NH3 Nitrat nitrit giponitrit gidroksilamin ammiak

Tarkibida molibden, mis, temir va marganets mikroelementlari bo‘lgan nitratreduktaza, giponitritreduktaza, gidroksilamin reduktaza fermentlari ishtirokida quyidagi reaksiyalar ro‘y beradi. NHO3 + N2 nitratreduktaza NHO2 + H2 O 2HNO2 + 2N2 nitritreduktaza (HNO)2 + 2H2 O (HNO)2 + 2N2 giponitritreduktaza 2HN2 OH 70 HN2 OH + N2 gidroksilaminoreduktaza NH3 + H2O Nitratlar o‘simliklar uchun zaharsiz va ular to‘qimalarda ko‘p miqdorda to‘planishi mumkin.Bu holat fotosintez jarayoni sust, o‘simlik tarkibida uglevod va fermentlar kamligi tufayli nitratlarni ammiakkacha tiklanishi hamda aminokislotalar va oqsillar oz hosil bo‘lishi natijasida uchraydi.

Qattiq ammoniyli o‘g‘itlar. Ammoniy sulfat - (NN4)2SO4. Oq yoki och kul rangli kristall tuz bo‘lib,tarkibida 20,8-21,0 % azot saqlaydi. Suvda yaxshi eriydi. Gigroskopikligi va qotib qolishi kuchsiz. O‘g‘it namligi 2% dan oshmaganda yaxshi sochiluvchanlikka ega bo‘ladi. Tuproqqa solingach uni kislotaliligini oshiradi. Sintetik ammiakka sulfat kislota ta’sir ettirib olinadi: 2NH3 + H2SO4=(NH4)2SO4 Ammoniy sulfat ishlab chiqarishda sulfat kislota o‘rniga maydalangan gipsni ammiakli suvga qo‘shib chayqatib va ushbu suspenziyadan karbonat angidridni o‘tkazish orqali aralashtiriladi: 2NH3+CO2+H2O = (NH4)2CO3 + (NH4)2CO3 + CaSO4 -- (NH4)2SO4+ CaCO3 Ammoniy sulfat eritmasi kristallanguncha sovitiladi va sentrafugalash yo‘li bilan ajratiladi.

O‘simliklarga oziq elementlarining o‘tishi ko‘pgina omillarni belgilaydi.O‘simliklar barglar orqali 95 foiz va undan ko‘proq CO2 ni, shuningdek ildizdan oziqlantirilganda suvli eritmalardan kul elementlarni,oltingugurt va azotni o‘zlashtirishi mumkin.Lekin azotni, suvni va kul elementlarining asosiy miqdori o‘simliklarga tuproqdan ildiz sistemasi orqali o‘tadi.O‘simlikni biologik xususiyatlariga va yetishtirish sharoitiga qarab,ildiz sistemasi har xil darajada rivojlanadi.Oziqa elementlari kam bo‘lgan tuproqlarda va qurg‘oqchil mintaqalarda oziq elementlari va suv izlab o‘simliklar nisbatan ko‘p ildiz massasi hosil qiladi.Mineral oziqlanish nazariyasi 1858 yilda sun’iy oziqali muhitida (suv kul’turasida) birinchi bo‘lib,o‘simlik to‘liq pishib etilguncha qadar o‘stirilganda o‘z tasdig‘ini topdi va tan olindi.Keyinchalik esa qumli muhitda (qum kul’turasida) to‘liq oziqa aralashmasida o‘simlik o‘stirildi.Tirik hujayraga oziq moddalarining o‘tishi haqidagi Dyutroshe (1837) fikrlari diqqatga sazovordir. U hujayraga suv va unda erigan moddalar diffuziya hodisasi asosida sitoplazmatik membrananing g‘ovaklari orqali kiradi deb hisoblaydi.Saks esa buni jamg‘aruvchi diffuziya hodisasi asosidagi ximiyaviy jarayonlar orqali ro‘y beradi, bunda hujayra ichidagi moddalar konsentratsiyasi tashqi muhit konsentratsiyasini doimo tengsizlantiradi deb hisoblaydi.

Fotosintez jarayonida o‘simliklarda organik moddalar hosil bo‘ladi,lekin o‘simliklar juda ham kam miqdorda tashqi muhitdan aminokis,o‘stiruvchi moddalar,vitaminlar, antibiotiklar, shuningdek CO2 ni qorong‘ulikda o‘zlashtirishi mumkin.Mineral oziqlanish intensivligi nafaqat o‘simlikning biologik xususiyatlariga va tashqi muhit sharoitiga 28 bog‘liq (tuproq erit kerakli miqdorda va o‘simliklar o‘zlashtira oladigan shaklda kimyoviy elementlarning bo‘lishi,yetarli harorat, tuproq aeratsiyasi va boshqa)balki fotosintez jarayonida hosil bo‘lgan energiya hamda organik moddalar miqdoriga ham bog‘liqdir. Ildiz sistemasida bir qator fiziologik aktiv moddalar, aminokislotalar va oqsillar sintezi boradi.

Saxarozadan foydalanib ildiz turli tuman birikmalarni sintezlaydi, sintez mahsulotlaridan esa yangi hujayralar hosil bo‘ladi va shunday qilib ildiz o‘z faoliyatini davom ettiradi. Ildizga o‘tgan saxaroza quyidagi jarayonlarda ishtirok etadi: 1) Ildiz metobolizmida o‘sishda hamda hujayraning fiziologik faol holatda saqlab turishga; 2) Ildiz ajratmalari ishlab chiqishda; 3) Yer ustki qismidan kelgan moddalardan yangi xil moddalar hosil qilishda, ya’ni ildizning sintetik jarayonlarida. O‘simliklarning kimyoviy tarkibi va hosil sifati o‘simlik tarkibida suv hamda organik va mineral birikmalardan tashkil topgan quruq moddalar miqdoriga bog‘liq. Ko‘pchilik qishloq xo‘jalik ekinlarining vegetativ organlaridagi suv miqdori 70-95 foizni tashkil etsa, bu ko‘rsatgich ularning urug‘larida 5 dan to 15 foizgacha bo‘lishi mumkin.

Donli ekinlar donida 85-88 foiz quruq modda va12-15 foiz suv bo‘lsa, pomidor va bodringda 4-8 foiz quruq modda, 92-96 foiz suv, ildizmevalarda esa bu ko‘rsatgichlar mos ravishda 20-25 va 75-80 ni tashkil etadi. Qishloq xo‘jaligida yetishtirilayotgan o‘simliklar quruq moddasining 90-95 foizi organik birikmalar – oqsillar va boshqa azotli moddalar, uglevodlar (qandlar, kraxmal, kletchatka, sellyuloza, pektin moddalar) va yog‘lardan, hamda turli xil mineral birikmalardan iborat (2- jadval). O‘simlikquruqmoddasiningtarkibiquyidagicha: C - 45, O- 42, H-6,5 N-1,5 kulelementlariesa 5 foiznitashkiletadi. Qishloq xo‘jalik ekinlari hosilining sifati uning tarkibidagi organik va mineral birikmalarning qanday miqdorda bo‘lishi bilan belgilanadi. Qand lavlagining sifati uning tarkibidagi qand miqdori bilan dukkakli ekinlarda esa to‘plangan oqsil bilan baholanadi. Sabzavot va poliz mahsulotlari tarkibidagi oziq moddalar miqdori 3- jadvalda keltirilgan. O‘simlik va uning quruq massasi bir biridan tarkibidagi elementlar turlari bo‘yicha keskin farq qiladi. Tirik o‘simlikning asosiy qismini kislorod tashkil qiladi (4-jadval).

1. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги “Қишлоқ хўжалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-5742-сонли Фармони. 2. 2. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 23 октябрдаги “Ўзбекистон ривожлантиришнинг Республикаси 2020-2030 қишлоқ йилларга хўжалигини мўлжалланган стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида”ги ПФ-5853-сонли Фармони. 3. 3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 28 январдаги «Ўзбекистон ривожлантиришнинг Республикаси 2020-2030 қишлоқ йилларга хўжалигини мўлжалланган стратегиясида белгиланган вазифаларни 2020 йилда амалга ошириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги ПҚ-4575-сонли Қарори. 4. 4. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2021 йил 4 мартдаги “Мавжуд ер майдонларидан самарали фойдаланиш ва 2021 йил ҳосили учун қишлоқ хўжалик экинларини оқилона жойлаштириш тўғрисида”ги 121-сонли Қарори. 5. 5. Artikova H.T.,Nafetdinov Sh.Sh., Salimova H.H., Hojiyev S.S., Sidiqov S., Abdushukurova Z.Z., Toshmetova N. O’simliklar oziqlanishi va o’g’itlar fanidan O’quv-uslubiy qo’llanma. Buxoro. “Durdona” nashriyoti, 2021. 6. 6. Nafetdinov Sh.Sh., Hojiyev S.S., Salimova H.H., Sidiqov S.,Abdushukurova Z.Z., Toshmetova N. O’simliklar oziqlanishi va o’g’itlar fanidan laboratoriya ishlari. Uslubiy qo’llanma. Buxoro. “Durdona”, 2020. 7. 7. Widenhoeft, Alex C. Plant nutrition. Juvenile literature. J. Title. II. Green world USA, 2006. ISBN 0-7910- 8564-31. 8. 8. Бекназаров Б. Ўсимликлар физиологияси. Дарслик. Тошкент, 2009. H.T. Artikova, Sh.Sh.Nafetdinov, 9. H.H.Salimova, S.S.Hojiyev, S.Sidiqov, J.Sattorov, S.Maxammadiyev,O.Ergasheva O‘SIMLIKLAR OZIQLANISHI VA O‘G‘ITLAR

O'xshashlar

O’g’itlarni va dorilarni tabaqalashtirib solish usullari o’rganish

O‘g‘it sepish mashinalari

Tuproq unumdorligini saqlash va oshirishda xashaki va dukkakli o'tlar ahamiyati

Bog’dorchilik va sabzavotchilik mashinalari

Agrokimyoviy tekshirish usullari faniga kirish