Agrokimyoviy tekshirish usullari faniga kirish - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Agrokimyoviy tekshirish usullari faniga kirish

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

66.5888671875 KB

Ko'chirib olish

Agrokimyoviy tekshirish usullari faniga kirish

Reja  Fanning maqsadi va vazifalari, predmeti va obyektlari.  Fanning rivojlanish tarixi.  O’zbekistonda rivojlanishi.

 “ Agrokimyoviy tekshirish usullari” fani “Agrokimyo” fanini maqsadiga erishishiga va vazifalarni yechishga yordam beradi.  Ma’lumki agrokimyo qishloq xo’jalik ekinlarining oziqlanish jarayonida o’simlik, tuproq va o’g’it o’rtasidagi o’zaro ta’sirini o’rganadi.  Agrokimyo bu yuqori hosil va sifatli mahsulot olish uchun bioiqlim potensialini hisobga olgan holda o’simliklar oziqlanishini optimallashtirish, o’g’itlarni qo’llash va tuproq unumdorligi to’g’risidagi fandir.  Shunday ekan, agrokimyo bu vazifani bajarish uchun o’simlik, tuproq, o’g’it tarkibini, xossalarini o’rganish usullarini, har xil tajriba qo’yish usullarini bilishi kerak.

 Har bir predmet va fan o’z uslubiga ega bo’ladi. Chunki olinayotgan natijalar, yaratilgan nazariyalar, qilinayotgan xulosalar ma’lum bir uslub yordamida kuzatish, tajriba, tadqiqot olib borish asosida yuzaga keladi. Shuning uchun ham bu natijalar, nazariya va xulosalarning ishonchliligi tanlab olingan uslubning to’g’riligi, mukammalliligi va zamonaviyligiga bog’liqdir. Bu qo’llanilayotgan uslub – metodning naqadar katta ahamiyatga ega ekanligidan dalolat beradi.  METOD (grekcha methodos) – 1) tabiat va jamiyatdagi xodisalarni tekshirish va bilish usuli; 2) qandaydir bir faoliyatdagi usular yoki uslublar tizimi.  METODIKA – 1) biror narsani amalda bajarish uchun kerak bo’ladigan metodlar, usullar majmuasi; 2) bu yoki u fanning o’qitish metodlari to’g’risidagi ta’limot.  METODOLOGIYA (grekcha logos - ta’limot) – 1) bilishning ilmiy metodi to’g’risidagi ta’limot; 2) qandaydir fanda qo’llaniladigan tadqiqot usullari yig’indisi.

 Konkret sharoitni o’rganmasdan, qishloq xo’jalik ishlab chiqarishda bevosita o’g’itlar bilan tajriba qo’ymasdan, ya’ni agrokimyogar izlanish usullarini bilmasdan turib, qishloq xo’jalikni ilmiy asosda to’g’ri yuritish mumkin emas. Agrokimyogar o’zi ishlaydigan xo’jalikda fan yutuqlarini tanlab olish va ularni tajriba yo’li bilan tekshirib ko’rishni bilishi kerak.  Agrokimyo fani nazariy tadqiqotlarni ishlab chiqarish talablari bilan jiddiy bog’laydi va olingan natijalarni qishloq xo’jalik amalyotiga joriy qiladi. Ammo o’g’itlar bilan qo’yilgan tajribalar to’g’ri javoblarni faqat ularni o’tkazish uslubini yaxshi bilgan sharoitdagina beradi.  Bussengoning aytishicha, uslub ilmda eng asosiy muhim narsadir.  D.N.Pryanishnikov: «Uslubni egallash begona xulosalarni eslab qolishdan muhimroqdir” degan edi. Shuning uchun ham oliy kimyoviy ta’lim tizimiga «Agrokimyoviy tekshirish usulari” kursi kiritilgan.

 O’zbekistonda “Agrokimyoviy izlanish usullari” fani uzoq tarixga ega. Bundan tashqari hozirgi paytda O’zbekistonda qabul qilingan standart usullarining absolyut ko’pchiligi o’sha joylarda va vaqtda ishlagan olimlarning nomi bilan bog’liq.  D.I.Mendeleyev, K.A.Timiryazev, D.N.Pryanishnikov, P.S.Kossovich, K.K.Gedroys va boshqa olimlarning ishlari asosida agrokimyoda muntazam tizimiy tadqiqotlar paydo bo’ldi. Vegetasion va dala tajriba uslublarini, o’simlik, va o’g’itni kimyoviy analiz qilishning laboratoriyaviy uslublarini ishlab chiqishda ma’lum bir muvaffaqiyatlarga erishildi. Bir qator qishloq xo’jalik tajriba stansiyalari va agrokimyoviy laboratoriyalar tashkil qilindi.

 D.I.Mendeleyev birinchi bo’lib o’g’itlar bilan jo’g’rofik tarmoqda dala tajribalarni o’tkazishni tashkil qildi.  K.A.Timiryazev o’simlik oziqlanishini o’rganish uchun vegetasion uslubni kiritdi. U o’g’itlar bilan ko’p dala tajribalari qo’yish tarafdori edi. Ilmiy ishda vegetasion va dala tajriba uslublarini birga olib borish kerakligini ko’rsatdi. K.A.Timiryazev tashabbusi bilan Rossiyada vegetasion uychalar qurildi.  P.S.Kossovich vegetasion tajriba uslubi va tuproq hamda o’g’itni kimyoviy analiz qilish uslublarini rivojlantirish va mukammallashtirish bo’yicha ko’p ishlar o’tkazdi.

 K.K.Gedroys tuproq kulturasida vegetasion tajriba qo’yish uslubi bo’yicha ish bajardi. Bunda u tuproq hajmi, ekinlar qalinligi, idishdagi tuproqning zichlanish darajasini o’simlik hosiliga ta’sirini o’rgandi. U tomonidan tuproq singdirish kompleksini o’rganish sohasida fundamental uslubiy tadqiqotlar olib borildi, tuproqni kimyoviy analiz qilish usullari (singdirilgan asoslar, singdirilgan vadorod, tuproqning asoslar bilan to’yinganlik darajasi va singdirish sig’imini aniqlash) va sho’rhoklarni gipslash usubi bo’yicha klassik qo’llanma bir necha marta nashr qilindi.  Tuproqning o’g’itlarga bo’lgan talabini aniqlash usullarini ishlab chiqish bo’yicha A.V.Kirsanov, F.T.Chirikov, A.V.Maslova, B.P.Machigin, P.V.Protasov, I.V.Kononova, O,G.Oniani, B.Ya.Rinkis va boshqa agrokimyogarlar katta ishlar olib bordi.

 1921 yilgacha Markaziy Osiyoda ilmiy - tekshirish tashkilotlari kam bo’lgan. O’sha davrda R.R.Shreder, M.M.Busheuv, V.S.Maligin, N.I.Kurbatov kabi yirik agronom olimlar ishlagan. Turkiston o’lkasida tajriba stansiya va dalalari bo’lgan.  1921-1926 yillar davomida Turkiston seleksiya stansiyasi, keyinchalik seleksiya institutiga aylantirilgan, Markaziy seleksiya stansiyasi, Oqqovoq tajriba sug’orish stansiyasi, o’g’itlash stansiyasi, mashina sinash stansiyasi, Tuproqshunoslik instituti, suv xo’jalik instituti, paxtachilik tajriba zavodi va shu kabilar tashkil etilgan.  1929 yilda paxtachilik ilmiy tekshirish instituti tashkil qilindi. 1930 yilda ilmiy tekshirish tarmog’i quyidagilar hisobiga kengaydi. Tajriba stansiyalari, suv xo’jalik boshqarmasi, Turkmaniston, Tojikiston, Qirg’iziston, Qozog’iston, Kavkazorti respublikalari xalq komiteti (narkomzem) paxtachilik boshqarmasi va yangi paxtachilik rayonlari. Bu davrda institut «Butunittifoq paxtachilik, paxta sanoati va irrigasiya ilmiy-tekshirish instituti» deb atalgan.

 Agrokimyoviy tekshirish usullari fani spesifik, ya’ni maxsus, o’ziga xos va tegishli bo’lgan tadqiqot uslublariga ega (dala, vegetasiya, laboratoriya). Lekin shu bilan birga agrokimyoviy tekshirish usullari fani kimyo, fizika, matematika, o’simliklar fiziologiyasi, tuproqshunoslik, mikrobiologiya kabi fanlarning uslublaridan ham foydalanadi. Bu uslublar o’simlik va tashqi muhit sharoitida olib boriladigan kuzatishlar bilan birgalikda ilmiy agronomiyaning muhim instrumentlarini tashkil qiladi.

 Agrokimyoviy uslublar ikkita guruhga bo’linadi: biologik va iqtisodiy – statistik.  Biologik uslublar o’z navbatida: dala, fiziologik, agrokimyoviy va laboratoriya uslublariga bo’linadi. Dala tajribalariga: qisqa muddatli, uzoq mudatli stasionar, ishlab chiqarish, geografik, kichik paykalli, ko’chib yuruvchi kabi tajribalar kiradi. Fiziologik – agrokimyoviy uslublarga: vegetasion (uychalarda, pavilon), lizimetrik va fitotronda o’tkaziladigan tajribalar kiradi.  Laboratoriya uslublariga: kimyoviy, fizik-kimyoviy uslublar kiradi. Ular ham o’z navbatida: fotometrik, xromatografik, mass- spekrometrik, atom-absorsion spektrofotometriya kabilar kiradi.

 Agrokimyoviy dala tajribasi bu o’g’itlarning qo’llash dozasi, muddati, uslubi, shakli, turi, nisbatini konkret tuproq-iqlim sharoitida qishloq xo’jalik ekinlari hosildoriligiga va mahsulot sifatiga, tuproq unumdorligi va dehqonchilikda moddalarning aylanishiga ta’sirini aniqlash maqsadida dala sharoitida maxsus ajratilgan uchastkada tadqiqot ishlarini amalga oshirishdan iborat. Dala tajribasi har bir ekin turi va tuproq-iqlim sharoiti uchun alohida o’tkaziladi. Bir ekin uchun olingan ma’lumotlar ikkinchi ekin turi uchun, ma’lum bir tuproq-iqlim sharoitida olingan ma’lumotlar boshqa xil sharoit uchun to’g’ri kelmaydi. Dala tajribasi – tajriba sxemasi, variantlar, qaytariqlar, yarus, paykal, paykal maydoni, yo’nalishi va shakli kabi tushunchalarni o’z ichiga oladi. Ularning ko’pchiligi dala tajribasi ma’lumotlarining aniqligiga katta ta’sir ko’rsatadi.

O'xshashlar

Sug'orishning zamonaviy usullari

Sug’oriladigan yerlarni meliorativ holatini yaxshilash chora-tadbirlari

O'simliklarni sug'orishning zamonaviy usullari

Ozuqa sifatini aniqlash usullari

Sug’orishning zamonaviy usullari 2