Донли экинлар аҳамияти. Кузги дон экинларининг биологик хусусияти ва қишда нобуд бўлиш сабаблари - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Slaydlar

Донли экинлар аҳамияти. Кузги дон экинларининг биологик хусусияти ва қишда нобуд бўлиш сабаблари

Yuklangan vaqt:

25.01.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

231.5 KB

Ko'chirib olish

Донли экинлар аҳамияти. Кузги дон экинларининг биологик хусусияти ва қишда нобуд бўлиш сабаблари Режа: 1.Донли экинлар аҳамияти, б иологик хусусиятларини шаклланиш шароити. 2.Кузги донли экинлар биологияси . 3.Кузги экинларнинг нобуд бўлиш сабаблари ва кураш чоралари .

1. ДОНЛИ ЭКИНЛАР АҲАМИЯТИ, Б ИОЛОГИК ХУСУСИЯТЛАРИНИ ШАКЛЛАНИШ ШАРОИТИ. Донли экинлар инсон учун энг зарур бўлган асосий озиқ овқат-ун ва нон маҳсулотларини беради. Нон инсон тарафидан уйлаб топилган энг буюк неъматдир. Нон-халқимиз мехнати, аждодларимиз меҳнати маҳсулидир. Дунёда нондан азиз, нондан бебаҳо нарсанинг ўзи йўқ. Нон ўтганни бугун билан, бугунни эрта билан боғловчи буюк бир неъматдир. Нонни ўрнини хеч нарса босолмайди, у хар куни инсон учун зарур. Буюк рус олими Иван Петрович Павлов ёзганидек “Инсон хаётидаги ҳамма кўринишларда бекорга нон тўғрисида қайғурмайди”.(Барўкин К.,1982) Олимнинг бу гапи Ўзбекистон Республикаси Президентининг дон етиштиришни ривожлантириб аҳолини нон маҳсулоти билан таъминлаш тўғрисидаги қарорлар ва уларнинг амалиётда бажарилиши билан исботлаб берилди. Бизнинг давлатимиз худудида буғдой ва бошқа донли экинлар яхши ривожланиши ва юқори ҳосил беришга шубхаланмаса ҳам бўлади, чунки деҳқончилик тарихидан маълум бўлишича буғдой етиштириш билан бундан 11 минг йил б.э. олдин шуғулланган. Шунингдек 20ц гача сиғадиган бир нечта дон элеваторлари( омборлари), буғдой дони ва арпа, дон кирғичи ва бронзадан тайёрланган ўроқлар топилган.Бизнинг эрамизгача бўлган 1 минг йил олдин темир аср даврида-йирик ирригация иншоатлари қурилган ва буғдой экин майдонлари кенгайтирилган. Берилган маълумотларга қараганда аҳолини озиқ- овқатга бўлган талабини қондириш учун дон экинларини етиштиришни кенгайтириш зарур. Бу эса ўз ўрнида дон экинларининг ҳосилдорлиги ортиши билан боғлик муаммони ечиши билан чамбарчас боғлиқ. Дон ишлаб чиқаришни ортиши ҳосилдорликни ортишига ёки бўлмасам экин майдонини кенгайишига

2. БИОЛОГИК АСОСЛАРНИ ШАКЛЛАНИШ ШАРОИТИ. Ўсимлик кўриниши ва унинг генотипи экологик минтақалар шароитида унинг шаклланиши акс этади. Эволюция даврида табиий танлаш, биологик талаблар кўрсаткичлари бўйича минтақалар ўртасида унинг яшаш шароити асосий омиллар бўлиб ҳисобланади.Демак, ўсимлик биологиясини шаклланиш шароитини билиш муҳимдир. Маданий экинларнинг келиб чиқиш марказларини билиш бу экинларнинг биологик хусусиятларини билишга олиб келади ва шу асосда экинларни парваришлашнинг замонавий технологияларини яратиш мумкин. Дон экинлари иккита биологик гуруҳга бўлинади. Кузги ва баҳорги гуруҳларга. Ўзбекисгон шароитида булардан ташқари, икки хил - ҳам кузги, ҳам баҳорги экиладиган шакллари бор, буларга ярим кузги навлар дейилади. Кузги дон экинлари (кузги буғдой, кузги арпа, кузги жавдар) кузда экилади ва кейин йилнинг ёзида ҳосил етилади. Баҳорги дон экинлари (буғдой, арпа, сули, жавдар, маккажўхори, жўхори, шоли, тариқ) баҳорда экилади ва шу йилнинг ёзида, кузида ҳосил етилади. Бу гуруҳ биологик хусусияти бўйича фарқ қилади.

ДОН ЭКИНЛАРИ БИОЛОГИК ГУРУҲГА БЎЛИНИШИ .  Дон экинлари иккита биологик гуруҳга бўлинади. Кузги ва баҳорги гуруҳларга. Ўзбекистон шароитида булардан ташқари, икки хил - ҳам кузги, ҳам баҳорги экиладиган шакллари бор, буларга ярим кузги навлар дейилади.  Кузги дон экинлари (кузги буғдой, кузги арпа, кузги жавдар) кузда экилади ва кейин йилнинг ёзида ҳосил етилади. Баҳорги дон экинлари (буғдой, арпа, сули, жавдар, маккажўхори, жўхори, шоли, тариқ) баҳорда экилади ва шу йилнинг ёзида, кузида ҳосил етилади. Бу гуруҳ биологик хусусияти бўйича фарқ қилади.

3. КУЗГИ ДОНЛИ ЭКИНЛАР БИОЛОГИЯСИ .  Кузги дон экинлари яровизация даврини -1-10° да 20-50 кун мобайнида ўтказади. Бу экинлар баҳорда экилса, ҳосил бермайди.  Баҳорги дон экинлари яровизация даврини +5+20° да 7-20 кунда ўтказади, шунинг учун бу усимликлар баҳорда экилади.  Икки хил - ҳам кузда, ҳам баҳорда экиладиган дуварак ўсимиклар яровизация даврини +3 +15° да ўтказади, бу ўсимликлар баҳорда ва кузда экилади. Ишлаб чиқаришда дон экинларининг бу биологик гуруҳларидан фойдаланиш анча афзал.  Кузги дон экинлари кузги ва эрта баҳорги ёғингарчилик сувларидан ва тупроқнинг унумдорлигидан тўла фойдаланади, ҳосил анча юқори бўлади (10-15 %).  Кузги дон экинларининг ҳосили баҳоргига нисбатан олдин етилади (7-15 кун) ва ҳосил йиғиш ишларини ташкил қилишга анча қулайлик яратади.

3. КУЗГИ ДОН ЭКИНЛАРИНИ НОБУД Б Ў ЛИШ САБАБЛАРИ: 1. СОВУҚ УРУШИ  Ўзбекистон шароигида суғориладиган ерлардаги куз ги дон : экинлари яхши ривожланади. Шунинг учун ҳам яхши қишлаб чиқади. Лалмикор ерларнинг тоғолди ва тогли зоналарида - ҳамда пастлик зоналарга ўтадиган туманларда кузги экинлар совуқ уриши таъсирида нобуд бўлади.  C овуқ уриб кетишининг сабаби шундаки, паст ҳарорат таъсирида ўсимликнинг хужайра ва хужайра оралиқларида муз ҳосил бўлади. Натижада, протоплазмадаги сув кўтарилиб чиқади, протоплазмада эса хужайра ширасининг концентрацияси ошиб кетади ва сувсизланиш xo ди ca си юз беради. Шу туфайли баргнинг хужайра ва тўқималари нобуд бўлади.  Совуқ yp иб кетишининг олдини олиш учун совуққи чидамли навларни экиш, тупроқни сифатли қилиб ишлаш, ерга калийли, фосфорли ўғитларни c олиш, уругни энг қулай муддатларда экиш, ихота дарахтзорларни барпо этиш, қорни тўсиш каби тадбирлар катта аҳамиятга эга.

2. УРУҒЛАРНИНГ МОҒОРЛАБ ҚОЛИШИ .  Лалмикор ерларда ёғингарчилик кам бўлган йиллари уруғлар моғорлаб қолиши мумкнн. Моғор зам-буруғлари тупроқ ҳавосинннг нисбий намлиги юкори бўлган ша-роитда, уруғлар учун намлик етарли даражада бўлмаганда уруғ мур-тагининг танасида ривожланади, намликнинг етишмаслиги туфайли уруғларнинг тўла ва кўкариб чиқишига тўсқинлик қилади. Замбуруғ танасининг муртaк танасига кириб олиши: донлар янчилганда, уруғлик дон тозаланганда уларнинг зарарланишига сабаб бўлади Кузда ҳарорат юқ, op и бўлса моғор билан зарарланишга шароит қулай бўла-ди. Mo ғо p замбуруғлари кўпинча ҳимоя туқималари бўлмаган илдизчаларни зарарлайди. Уруғ жуда чуқурга экилганда (10 см) майса-лар жуда кўп нобуд бўлади.  Кузги экинлар тупроқнинг хайдалма қатламида нам доим 7,5-8 % миқдорда сақланиб турганда майсалар пайдо бўлгунча сийракланиш холларц жуда кан буладн. Уруглар моғорлаб қолишининг олдини олиш учун агротехник тадбирларини тўғри ўтказиш лозим.

3. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ ДИМИҚИБ ҚОЛИШИ.  Бу ҳодиса нотекис ерларда сув тупланиб қоладиган, ер ости сувлари яқин жойлашган ерларда экинлар димиқиб қолади, чунки ҳаво етишмайди, анаэроб шароит вужудга келади, ўсимлик 8-10 кунда сарғаяди ва 12-15 кундан кейин нобуд бўлади.  Экинларни димиқиб қолишига қарши чоралар: сувни оқизиб юбориш чораларини кўриш, қудуқлар қазиш, эгатлар ва зовур тармоқлари қазиш кабилардир. Экишдан олдин ерни текислаш чоралари аниқланади ва мумкин қадар бажарилади.

4. ЎСИМЛИКЛАРНИНГ КЎТАРИЛИБ ҚОЛИШИ  тупланиш бўғими ер устига чиқарилади, илдизи узилади, ўсимлик нобуд бўлади. Бу ходиса ғовак тупроқларда рўй беради, чунки қишда тупроқдаги сув музга айлана-ди, бу ўз навбатида илдизнинг уэилишига олиб келади.  Ўсимликнинг кўтарилиб қолишига қарши чоралар : ғовак тупроққларда зкишдан олдин мола босиш, чуқурроқ экиш лозим. Умуман агротехника тадбирлари тўғри ўтказилса, кузги дон экинлари қишда кам нобуд бўлади.

Э ЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАҲМАТ!

O'xshashlar

Кузги дон экинлари биологияси. Қишга, совуқга чидамлилиги

Дуккакли дон экинларининг аҳамияти. Нўхатнинг биологияси ва етиштириш технологияси

Донли экинларнинг умумий тавсифи, ривожланиш шароити

Дон - дуккакли экинларнинг умумий тавсифи. Нўхат биологияси ва етиштириш технологияси 2

Тамаки аҳамияти, биологик хусусияти. Кўчат тайёрлаш ва далада етиштириш технологияси