Oliy nerv faoliyatining yoshga oid xususiyatlari - Psixologiya - Slaydlar

Oliy nerv faoliyatining yoshga oid xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1170.75 KB

Ko'chirib olish

Oliy nerv faoliyatining yoshga oid xususiyatlari

Oliy nerv faoliyatining yoshga oid xususiyatlari O’sib kelayotgan yosh avlodning sog’ligini saklash masalasi keng ma’nodagi tushuncha bo’lib o’quvchilarning charchashi – ya’ni, toliqishi va o’ta charchashining oldini olish vazifasini ham o’z ichiga oladi, bu esa birinchi navbatda o’quvchining o’ta toliqishiga yul qo’ymaslik bilan bog’likdir. Bu masala maktabdagi pedagoglar va mediklar, ota – onalarning diqqat markazida to’rishi lozim. Maktab kasalliklari deb ataluvchi kasalliklarning oldini olish hozirgi vaqtda o’quvchilar tarbiyasi bilan shug’ullanuvchi har bir kishining asosiy vazifasidir.

Oliy nerv faoliyatining turlari. Bu mavzuning boshlanish qismida aytilganidek, odamdek hulq-atvori, aql-idroki, fikirlash, ongi, boshqalar bilan muomilasi va shu kabi barcha ruhiy hususiyatlari uning oily nerv faoliyatini belgilaydi. Oliy nerv faoliyati esa bosh miya yarim sharlari va ularning po’stlog’ida joylashgan nerv hujayralari (nerv markazlari) – ning normal funktsiyasiga yoki ulardagi qo’zg’alish, to’rmizlanish jarayonlarining kuchiga, tarqalish tezligiga hamda ularning bir-biriga munosabatiga bog’iliq.

Odam organizmining barcha to’qima va organlaridagi hayotiy jarayonlar, ularning ishi markaziy nerv sistemasi tomonidan boshqariladi. Odam tug’ilganidan boshlab butun umri davomida aqliy va jismoniy faoliyatining takkomillashuvi, ya’ni tarbiyalanishi, bilim olishi, hunar o’rganishi miya po’stlog’idagi nerv markazlarining funksional holatiga bog’liq.

Miyaning faoliyati ikki hil sababga ko’ra susayishi mumkin. Birinchidan, miya to’qimasidagi tug’ma kamchiliklar, tug’ilgandan keyin har hil kasalliklar paydo bo’lishi.

Aqliy mehnat (o’qish, yozish, fikrlash, mqasala yechish dars tinglash va tayyorlash va hokazolar) asosan ko’rish, eshitish, organlari va ularninmg bosh miya po’stlogidagi markazlarining nerv hujayralarini bajaradigan ishdir.

Shunday ekan, o’quvchilar aqliy mehnat gigiyenasining zarur shartlarini kun tarriblariga rioya qilish. Fizkultura va sport bilan shug’ullanish, o’quv va o’qishdan tashqari mashgulotlar uchun sharoit yaratish, bir faoliyatini ikkinchisi bilan almashtirib turish, spirtli ichimliklar ichmaslik, chekmaslik, zararli odatlarga berilmaslik va hokozalarini ongli ravishda bajarishga harakat qilishlari kerak.

Aqliy faoliyat uzoq vaqt davom etaversa, ularning ish qobilyati asta- sekin pasayib, ish sifati yomonlasha boshlaydi, bajarayoygan ishga nisbatan etibor kamayadi, o’zlashtirish pasayadi, bo’shashadi, mudraydi. Bu holat miyaning ish bajarayotgan markazlaridagi nerv hujayralari qo’zg’alish holatidan tormozlanish holatiga o’tganligini, yani ular charchaganini ko’rsatadi. Charchash bu tashqi muhit bilan miya po’stlog’idagi nerv hujayralari o’rtasidagi aloqaning vaqtincha uzilishidir.

Charchash deganda, miya hujayralarining shu bilan birga butun organizmning ishchanlik qobilyati pasayishi tushuniladi. Bu fiziologik jarayon bo’lib, tormozlanishning oxirgi pog’onasi hisoblanadi. Tormozlanish dastlab bosh miya po’stloq qismiga, so’ngra nerv sistemasining tuban qismlariga tarqalib, organizmni bo’shashtiradi.

Darsda charchashning birinchi bosqichi aktiv tormozlanishbo’shashi bog’liq . Bu harakatlar ozgacha ko’rinishda namoyon bo’ladi. O’quvchilarning o’zlari aktiv yo’ldan to’xtagan bo’ladilar- sinfda ozgina shovqin- suron ko’tariladi. Charchashning bundan keyingi ikkinchi bosqichi qo’ zg’alish prosesslarining bo’shashi, bilan birga davom etadi. Tormozlanish prosesslari qo’zg’alish prosesslaridan ustun turadi.

Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun charchashning eng dastlabki bosqichlari xosdir. Yuqori sinf o’quvchilari esa charchash vaqtida ham ishlash qobilyatlarini yo’qotmaydilar. Biroq ko’p ishlash natijasida ish qobilyati pasayadi. Ota- onalar va o’qituvchilar o’quvchi hulqida va holatida aqliy charchash alomatlarini sezsalar, ko’pincha e’tibor bermaydilar, chunki bu o’zgarishlar vaqtinchalik bo’lib, tez o’tib ketadi. Lekin bular bolada boshlanayotgan surunkali chaqaloqlikning birlamchi belgilari bo’lib, astenik sindromdeb ataladi va bu kasallik markaziy nerv sistemasi faoliyati buzilishining bir turi hisoblanadi.

Uyqu va uyqu gigiyenasi. Uyqu organizm uchun zarur fiziologik jarayonlardan hisoblanadi. U nerv sistemasi va butun organizmning normal faoliyatini ta’minlaydi. I.P.Pavlov ko’rsatishicha uyqu bosh miya yarim sharlar po’stlog’ining hamma yuzasida ichki tormozlanishning irradisiyalanishi natijasida hosil bo’lib, bu tormozlanish irratsiyasi bosh miyaning quyi bo’limlariga, oraliq va o’rta miyaga ham tarqaladi. Uyqu vaqtida uzunchoq miya faoliyati to’xtab qolmaydi. Odam o’rta hisobda bir sutkada 8 soat uxlaydi. Uyqusiz 4-5 sutka yurishi mumkin.

Uzoq uyqusizlik nerv, ruhiy kasalliklarini keltirib chiqaradi. Odam umrining 3:1 qismi uyquga ketadi. Uyquning quyidagi turlari mavjud: tabiiy fiziologik uyqu, gipotik uyqu, narkotik uyqu. Tabiiy fiziologik uyqu har kun tundagi normal uyqudir. Odam organizmining tabiiy fiziologik uyquga ehtiyoji yoshga qarab turlicha bo’ladi. Chaqaloqlarda 21-22 soat, 13-14 yoshda 9.5-10 soat, katta bolalarda 8 soat. Tungi uyqu 3-5 stikldan iborat bo’lib, har qaysi shaklda sekin va tez uyqu davrlarga takrorlanib turadi. Sekin uyqu davrida 1. 1.5 soat, tez uyqu davri 10-30 minut davom etadi tush ko’rish sodir bo’ladi.

Gipotik uyqu boshqa odam yoki gipnozchining har xil so’zlari va harakatlari ta’sirida yuzaga keladi. Bunda gipnozlangan odamning bosh miya sharlarining po’stloq qismdagi nerv markazlarining hammasi, balki ma’lum qismi tarmozlanadi. Shuning uchun gipnoz holatidagi odamda fikrlash, ong kabi oliy nerv faoliyatiga xos xususiyatlar vaqtinchayo’qoladi, lekin harakatlanish, gapirish qobilyati saqlanadi. Shuning uchun u gipnozchining buyruqlaini bajaraveradi.

Uyqu gigiyenasi- bolalar va o’smirlar uyqusini gigiyenik jihatdan to’g’ri uyushtirish ularning ish qobilyatini bo’lishini ta’minlovchi omillardan hisoblanadi. Bola o’rnini qulay bo’lishi, belgilangan vaqtda doimo uxlash uyqu gigiyenasidan muhim ahamiyatga ega. Uyqudan avval xonani shamollashtiris, toza havoda sayr qilish, tishlarini tozalash oyoq-qo’llarini iliq suvda yuvish tavsiya etiladi. Bola uxlashdan 1,5-2 soat oldin ovqatlangan bo’lishi kerak. Xona harorati 20 C atrofida saqlanishi tavsiya etiladi. Bolaning o’rni juda yumshoq yoki juda qattiq bo’masligi kerak. Uyqu gigiyenasiga rioya qilinsa bola tiniq uxlaydi, ish qobilyati va kayfiyati yuqori bo’ladi.

O'xshashlar

Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Nerv sistemasi

Servis faoliyatining psixologik jihatlari

Теmperament

Sezgi a’zolarining morfofunksional xususiyatlari