Sezgi a’zolarining morfofunksional xususiyatlari - Psixologiya - Slaydlar

Sezgi a’zolarining morfofunksional xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4261.203125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: SEZGI A’ZOLARINING MORFOFUNKSIONAL XUSUSIYATLARI

 Kirish - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  1 Bob. ANALIZATORLARGA XARAKTERISTIKA- - - - - - - - - - - - - - - - - - -  1.1.Sensor sistemalarning tuzilish tamoyillari va funktsiyasi - - - - - - - - - - - - -  1.2. Analizatorlarning o’zaro ta’siri. Adaptatsiya - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  2 Bob. KO’RISH ORGANLARINING MORFOFUNKSIONAL XUSUSIYATLARI  2.1.Ko’zning taraqqiyoti va tuzilishi - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  2.2.To’r pardaning tuzilishi va fotoretsepsiya mexanizmlari - - - - - - - - - - - - -  2.3.Akkomodatsiya va refraksiya anomaliyalari - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  3 Bob. ESHITISH ORGANLARINING MORFOFUNKSIONAL XUSUSIYATLARI- - - -  3.1.Quloqning taraqqiyoti va tuzilishi - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  3.2.Eshituv analizatorining o’tkazuvchi yo’llari va markazlari - - - - - - - - - - - -  3.3.Vestibulyar analizator uning ahamiyati - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -  3.4. Nosiseptiv sezuvchanlik va uning mohiyati - - -- - - - - - - - - - - - - - - - - - -  X u l o s a - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

 Kirish  Mavzuning dolzarbligi:  Hozirgi kunda fan va texnikaning rivojlanib borishi jismoniy mehnatning kamayishiga sabab bo’lmoqda. Jismoniy mehnatning kamayishi jam harakatlikka olib keladigan sabab bo’lib hisoblanadi. Natijada yurak qon-tomir, harakat apparati va oshqozon –ichak bilan bog’liq bo’lgan ko’plab kasalliklar kelib chiqyapti. Komputer tizimidagi ko’plab axborotlar va turmush tarzimizdagi stress omillar esa asab tizimi va sezgi a’zolari bilan bog’liq kasalliklarni yuzaga kelishiga sabab bo’lmoqda. Yuqoridagilardan xulosa qiladigan bo’lsak, har bir insonning sog’ligi o’z qo’lida deb bejiz aytilmagan, chunki insonning salomatligini saqlash nafaqat tibbiyot xodimlari va biologlarni ishi balki, keng xalq ommasining, ya’ni har bir insonning burchidir. Sezgi a’zolari va ularning morfofunksional xususiyatlari, sezgi a’zolarining tashqi muhit bilan aloqadorligini o’rganish borasida olib borilayotgan ishlarning yetarli emasligi mavzuning dolzarbligini ko’rsatadi.

 Ishning maqsadi va vazifalari: Ishni tadqiq qilishda quyidagi maqsad va vazifalar belgilandi:  -sensor sistemalarning asosiy tuzilish tamoyillari  -Ko’zning tuzilishi va yordamchi apparati  - Quloqning taraqqiyoti va tuzilishi  - Vestibulyar analizator, uning ahamiyati  - Visseral analizator va uning mohiyatini tadqiq qilish.

 Tadqiqot obyekti va predmeti:  Insonning tashqi muhit bilan aloqasida sezgi a’zolarining ahamiyati katta. Shuning uchun sezgi organlari- ko’z, quloq, analizatorlar, ishning obyekti sifatida belgilandi.  Ishning ilmiy yangiligi:  Ishni bajarish jarayonida sezgi a’zolarining morfofunksional xususiyatlarini o’rganish orqali turli sezgi a’zolari bilan bog’liq bo’lgan ko’plab kasalliklarning kelib chiqish sabablarini aniqlash. Shuningdek, komputer tizimidagi ko’plab axborotlar va turmush tarzimizdagi stress omillarning sezgi a’zolarimizga ta’sirini o’rganish.

RETSEPTO R O’TKAZUVCHI NERV YO’LLARI BOSH MIYA ANALIZATOR02

SENSOR TIZIMINING TEKSHIRISH USULLARI  Sensor tizimining elektrofiziologik, neyrokimyoviy, morfologik hamda asosan sog’lom insonlarda qabul qilishning psixofiziologik analizi o’tkaziladi. Bundan tashqari, sensor tizimni o’rganishda modellashtirish va protezlash usullari ham qo’llaniladi.  Modellashtirish sensor tizimning biofizik va kompyuter modellarida hozircha eksprimental usullar bilan o’rganib bo’lmaydigan vazifalarni va xossalarini modellashtirish orqali o’rganiladi.  Protezlash sensor tizim faoliyatini qanday darajada bilishimizni tekshiradi. Elektrofosfen ko’ruv protezlari bunga misol bo’la oladi.

SENSOR SISTEMALARNING ASOSIY TUZILISH TAMOYILLARIKO’P QAVATLILI K KO’P KANALLIK YONMA-YON QAVATLARDA UNSURLAR SONINING TENG EMASLIGI . ANALIZATOR UNSURLARINING VERTIKAL VA GORIZONTAL BO’YICHA FARQLANISHI080910 080B 02 15

 ANALIZATORLAR FAOLIYATINING UMUMIY TAMOYILLARI  Analizatorlar signallarni qayta ishlash jarayonida ko’p operatsiyalarni bajaradi. Bu operatsiyalardaн asosiylari:  1). signallarni topish (aniqlash);  2) signallarni birini- biridan ajratish,  3) signallarni o’tkazish va o’zgartirish;  4) 1 ma`lumotlarni kodga solish;  5) signallarning u yoki bu xossalariii detektorlash;  6) obrazni tanish.

Sensor adaptatsiya - bu sensor tizimning umumiy xossasi bo’lib, uzoq vaqt mobaynida berilgan ta'sirotlarga moslashishi tushuniladi. Adaptatsiya- sensor tizimni absolyut sezuvchanligining kamayishi va differensial sezuvchanligining ortishi bilan namoyon bo'ladi. Sub'ektiv olib qaralganda, doimiy berilayotgan ta'sirotga moslashishi yotadi (masalan, odatiy kiyimlarni teriga berayotgan doimiy bosimini sezmaymiz).

 Sensor tizimlarning o'zaro aloqasi. Sensor tizimlaring o'zaro aloqasi spinal, retikulyar, talamik va po'stloq darajasida yuzaga chiqadi. Ayniqsa signallar integratsiyasi retikulyar formatsiyada ro'y beradi. Bosh- miya po'stlog'ida oliy tartibli signallar integratsiyasi amalga oshiriladi Po'stloq neyronlarini ko'plab nospesifik va sensor tizimlar bilan bo'lgan aloqasi har xil kombinatsiyalangan signallarga javob bera olish imkonini  tug'diradi.

KO’RISH ORGANLARINING MORFOFUNKSIONAL XUSUSIYATLARI

Ko’zning tuzulishi va uning yordamchi aparati 1.Sklera 2.Shox parda 3.To’r parda 4.Rangdor parda 5.Oldingi kamera 6.Orqa kamera 7.Gavhar 8.Sinn boylami 9.Shishasimon parda 10.Tomirli parda 11.Ko’ruv nerv i

 Ko’zning yordamchi apparati  1.Qoshlar  2.ustki qovoq  3.Ko’z qorachig’I  4.pastki qovoq  5.ko’z eti  6.Konyunktiva  7.Shox parda

Ko’z pardaning tuzilishi 1.ko’z nervi tolalari 2.Gangyios hujayralar 3.Ichki sinaptik qavat 4.Bipolyar hujayralar 5.Tashqi sinaptik qavat 6.Retseptor hujayralar 8.Tayoqchalar 9.Kolbachalar 7 8 9

Fotoretsepsiya mexanizmi Rodopsin Opsin II-Sis -Retinal II-Sis Retinol Lyumirodopsin Metarodopsin Trans-Retinal+opsin Trans-RetinolYorug’li k izomeraz a Alkogoldegidrogenaza+N AD37 35 2F2F2B 2F2F2B 36 33 1E 1E

Qorachiq va qorachiq refleksi. Ko'z ichiga tushadigan hamma yorug'lik nurlarini rangdor parda markazidagi teshik o'tkazadi Rangdor pardada qorachiq kattaligini o'zgartiradigan muskullili bor, bulardan biri halqasimon muskallar ko'zni harakatlantiruvchi nervning parasimpatik tolalarini idora qiladi. ikkinchisi esa radial muskullar simpatik nerv tolalarini idora qiladi. Halqasimon muskullar qisqarganda qorachiq torayadi, radial muskullar qisqarganda esa, qorachiq kengayadi.

ESHITISH ORGANLARINING MORFOFUNKSIONAL XUSUSIYATLARI

TASHQI QULOQ

Eshituv a’zosi suyaklari 1.Bolg’cha boshi 2.Bolg’acha 3.Old o’sig’I 4.Orqa dastasi 5.Orqa oyoq 6.Asosi 7.Old oyoq 8.Uzangi 9.Sandon 10.Sandon tanasi

 ICHKI QULOQ

ESHITUV ANALIZATORINING O’TKAZUVCHI YO’LLARI VA MARKAZLARI Eshituv nervining birlamchi afferent tolalari ikki qismga bo’linadi, Tolaning bir qismi ventral koxlear yadroga ikkinchisi dorsal koxlear yadroga yo’l oladi. Ventral yadrodan boshlanadigan tolalar o’sha va qarama-qarshi tomondagi olivar tizimiga o’tadi. Demak, olivalar tizimi ikkala quloqdan afferent tolalar oladi. Bu tizimdagi neyronlar ikkala quloqdan kelgan impulslarni solishtirib ko’rib, tovush manbaining qayerdaligini aniqlaydi. Dorsal koxlear yo’l (dorsal koxlear yadrodan boshlanuvchi tolalar) qarama- qarshi tomonga o’tib, lateral sirtmoq yadrosida to’rt tepalikning keyingi dumboqlariga bog’langan neyronlar bilan sinapslar hosil qiladi. Bu markazlardan eshituv yo’li medial tizza tana orqali bosh miyaning chakka pushtasida joylashgan birlamchi eshituv po’stloqqa yetib boradi. Birlamchi eshituv soha yonida eshituv tizimining ikkilamchi po’stloq soxasi joylashgan. Bu sohalarni shikastlanishi nutqni tushunish, tovush kelgan tomonni aniqlashni, tovush signallar davomini baholashni qiyinlashtiradi.

 T o v u sh k u ch i qo’zgalgan neyronlar soni va ular impulsatsiyasi chastotasida kodlashtiriladi. Balandroq tovushlar ta`sir etishi bilan qo’zg’algan neyronlar sonining oshishi eshituv analizatori neyronlari qo’zg’aluvchanligining bir-birovidan keskin farq qilishi bilan bog’lik.  T o v u sh s e z g i l a r i . Odam qulog’i chastotasi 16 dan 20000 gts gacha bo’lgan to’lqinlar tebranishlarini qabul qiladi,bu diapazon 10-11 oktavaga mosdir. 16 gts dan pasti infratovushni va 20000gts dan yuqorisi ultratovushni odam eshitmaydi. Bolalar 22000 gts chastotali tovushni xam eshita oladi.

 Vestibulyar analizator va uning mohiyati

NOSISEPTIV SEZUVCHANLIK VA UNING MOHIYATI Og’riq retseptorlari. Og’riq retseptorlarining boshqa retseptorlarda farqi shundaki, ularni adekvat tasirlovchisi yo’h. Og’riq yoki notsiotseptiv sezgini o’ta kuchli ta'sirotlarining hammasi paydo qilishi mumkin. Haddan tashqari kuchli ta’surotlar to’qimalarni shikastlaydi, ular paydo qilgan ogriq xavf-xatardan darak. berib himoya reflekslarini vujudga keltiradi, organizmni shikalstlovchi ta`sirotdan saqlaydi. Og’riq ko’pgina kasalliklarning dastlabki belgisi bo’lib,kasallikni aniqlashdaa va davolashda shifokorga katta yordam beradi.

 VISSERAL ANALIZATOR VA UNING MOHIYATI  Ichki a`zolar faoliyatida va ichki muhitda haar qanday turli o’zgarishlar sodir bo’ladi. Bu o’zgarishlar reflektor yo’l bilan javob reaktsiyalaryni paydo qiladi. Ichki a`zolar faoliyatini reflektor bilan boshqarishda va ichki muhit barqarorligini saqlashda ichki a`zolar retseptorlarining (vistseroretseptorlarning) ahamiyati juda katta. '  Vistseroretseptorlar organizmda keng tarqalgan. UlarnI tekshirish uchun bir a`zoning retseptorlariga ta`sir qilib, boshqa a`zolar faoliyatidagi o’zgarishlar kuzatiladi, bu retseptorlarga aloqador afferent tolalardagi impulslar va MNT elektr faolligi qayd qilinadi.

 X U L O S A  Tashqi muhit holati va o’zgarishlari haqida muntazam axborot qabul qilish, bu axborotni qayta ishlash va uning asosida bo’lajak faoliyatning reja va dastur-larini tuzish odam uchun zarurdir.Organizmga tashqi va ichki muhit to’g’risidagi axborot hayot uchun zarur bo’lgan gomeostazni ta`minlab turish uchun ham kerak. Sezgilar ob`ektiv, chunki borliqni aks etdiradi,bir vaqtning o’zida ular sub`ektiv - inson ularni his qiladi.Sezgilar fikrlash jarayoni asosidir. Sezgilar tashqi dunyo va o’z tanamiz haqidagi bilimlarimizning asosiy manbai bo’lib hisoblanadi.  1 .Sezgi a’zolari uzoq vaqt davom etgan tarixiy rivojlanish jarayonida shakllanib, ta’sirotning alohida turlariga moslashib brogan. Evolutsiya davomida odam va hayvonlar organizmida sezuvchi hujayralar- retseptorlarning maxsuslashgan to’plamlari hosil bo’lgan.

 2 .Barcha anaizatorlarning tuzilishida quyidagi umumiy tamoyillarni ko’rish mumkin ekan.  1) Ko’p qavatlilik  2) Ko’p kanallik  3) Yonma-yon qavatlarda elementlar sonining teng emasligi.  4)Analizator elementlarining gorizontal va vertikal bo’yicha farqlanishi 3 .Analizatorlar signallarni qayta ishlash jarayonida ko’p operatsiyalarni bajaradi.  Bu operatsiyalarni asosiylari:  1) signallarni topish.  2) Signallarni bir-biridan ajratish  3) Signallarni o’tkazish va o’zgartirish.  4) ma’lumotlarni kodga solish.  5) Signallarni u yoki bu xossalarini detektorlash  6) Obrazni tanish.

4 . Retseptorlarga ta’sirlovchilar muntazam ta’sir etib hamma vaqt ularning qo’zg’aluvchanligini bir darajada saqlab tura oladi. Ko’proq retseptorlar uzoq muddat ta’sirlanganda ularda qo’zg’aluv u yoki bu darajada susayadi. Bu hodisa retseptorlar adaptatsiyasi deyiladi. 5 . Ko’z uch manbadan taraqqiy etadi. U oraliq miya deorining bo’rtmasi; ektodermaning teriga oid varag’i va mezenximadan hosil bo’ladi. Ko’z kurtaklari odam embrional rivojlanishining 3-haftasiga to’g’ri keladi. 6 . Ko’rish odamning mehnat faoliyatida muhim o’rin tutadi. Ko’rish orqali inson o’qishni, yozishni, va mehnatning boshqa turlarini o’rganadi, bilim oladi, hunar egallaydi. Ko’z yordamida odam tevarak atrofdagi buyumlarning rangi, tuzilishi, hajmi, bir- biridan farqini ajratadi.

7. Ko’zning ichki pardasi- to’r parda deb aytiladi. Ko’zning to’r pardasi muhim ahamiyatga ega. Chunki uning orqa qismida yorug’likni, ranglarni qabul qiluvchi retseptorlar joylashgan. Ular maxsus nerv hujayralari bo’lib, tayoqcha va kolbacha shaklidadir.  8. Inson hayoti uchun uzoq va yaqin masofadan ko’ra bilishning ahamiyati katta. Bu vazifani ko’zdagi fiziologik mexanizm-akkomodatsiya bajaradi. Akkomodatsiya ko’zning uzoq va yaqinda turgan narsalarni aniq ko’ra bilish uchun moslashuvidir.  9. Refraksiya deb nur sindirishga aytiladi. Ko’z optik sistemasi bo’lib, o’ziga tushgan nurlarni sindiradi.

 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.  1.Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi-Toshkent: Sharq, 1999.  2.Karimov I.A. Ozod va obod vatan, erkin va farovon hayot pirovard maqsadimiz.- Toshkent, O’zbekiston, 2000.  3.Alaviya O.T.,va boshq. Normal fiziologiya T.”Yangi asr avlodi” 2006. 401-433  4.Ahmedov N.K., Odam anatomiyasi atlas IItom Toshkent.”Abu Ali ibn Sino”1998.233-259 b.  5.Qodirov E., Odam anatomiyasi T. “Chinor ENk” 2003.285-293 b  6.Zufarov K.A., Gistologiya Toshkent. “O’zbekiston milliy ensiklopediyai.2005. 288- 320 b  7.Almatov K.T., Allamuratov Sh.I. Odam va hayvonlar fiziologiyasi T. “Universitet” 2004. 437-489b  8. Nuritdinov E.N., Odam fiziologiyasi T.”Aloqachi’ 2005.452-496b  9.Yuldasheva.F.S; Yusupova.M.S; Aripova.S.M Ko’z kasalliklari T. “Cho’lpon” 2007. 36-58b  10. Qodirov.U.Z Odam fiziologiyasi. T. “Ibn Sino” 1996. 311-331b  11.www.nornophus.chat.ru/metodich.html  12.http:// www.referat.  13. http:www.ziyonet.  14.www.google.uz  15. www.mail.ru

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

O'xshashlar

Sezgi psixologiyasi

Shaxsning individual psixologik xususiyatlari

Go’daklik davrining psixologik xususiyatlari

Oliy nerv faoliyatining yosh xususiyatlari

Psixika va aks ettirish xususiyatlari