Yetuklik davrining psixologik xususiyatlari - Psixologiya - Slaydlar

Yetuklik davrining psixologik xususiyatlari

Yuklangan vaqt:

07.06.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1297.484375 KB

Ko'chirib olish

 Mavzu: Yetuklik davrining psixologik xususiyatlari  Reja: 1.Yoshlik davri va uning o‘ziga xos xususiyatlari. 2.Yetuklik davrining birinchida bosqichida shaxsning psixologik xususiyatlari. 3.Yetuklik davrining ikkinchi bosqichida shaxsning psixologik xususiyatlari.

Yoshlik davri 23-28 yoshlardan iborat bo‘lib, bu davr o‘ziga xos bo‘lib, o‘ziga xos xusuiyatlaridan biri ijtimoiy hayotning barcha jabxalarida kamolga erishgan shaxs sifatida faol ishtirok qilish va ishlab chiqarishda mehnat faoliyatini amalga oshirishdan iboratdir.Yunon falsafasida “Akme”deb nomlanadi.

Yunon falsafasiga ko‘ra “Akme” U so`zma-so`z tarjima qilinganda inson hayotining eng yuqori qismi degan ma’noni bildiradi. Etuklik insonning ma’naviy, intelektual va jismoniy qobilyatlarining eng yuqori darajasiga ko`tarilgan paytga to`g`ri keladi.

YETUKLIK Bu ontogenezning eng uzoq davom etuvchi davri bo`lib, 25 yoshdan 55-60 yoshgacha davrni qamrab oladi.

Yoshlarning mehnat faoliyati quyidagi uchta muhim belgisi bilan boshqa yosh davrlardan farqlanadi: • 1. Mutaxassislikning mohiyatiga, ishlab chiqarish shart- sharoitiga, mehnat jamoasi a’zolarining xususiyatiga moslashish (ko‘nikma) - mehnat faoliyatining dastlabki yillari (ta’hminan 1 yildan 3 yilgacha) jamoada o‘z o‘rnini topish va qadr qimmatga erishish; • 2. Mutaxassis sifatida o‘zini takomilashtirish uchun ijodiy izlanishni amalga oshirish yoki kasb-korlik mahoratini egallash; • 3. Mahorat sirlaridan foydalanish, tashabbus ko‘rsatish, ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda ijtimoiy yetuklikni namoyish qilish yoki ijod faoliyatidagi barqaror ijod bosqichida bir tekis 10 yillab ishlab sifatli maxsulot yaratish namunasini ko‘rsatish.

Hozirgi mutaxassislarning ko‘pchiligi o‘quv yurtlaridagi nazariy bilimlar bilan amaliy ko‘nikmalar o‘rtasida uzilish mavjudligi sababli mustaqil faoliyatning dastlabki kunlaridan boshalab qator qiyinchiliklarga duch keladilar. Bu qiyinchiliklar o‘z moxiyatiga ko‘ra 3 xildir: a) ijtimoiy qiyinchiliklar: notanish muhitni shart-sharoitlari, shaxslararo munosabatlarlar, mehnat jamoasining saviyasi, undagi kishilarning xarakter xislatlari, ishlab chiqarish jamoasining qadriyatlari, ma’naviyati, an’analari va xakazo; b) bilim va bilimga oid qiyinchiliklar: maxsus o‘quv yurtida olgan bilimlaridagi uzilishlar, saviyaning cheklanganligi, ijodiy izlanish faoliyatining zaifligi, tashabbuskorlikning etishmasligi va boshqalar; v) mutaxassislik bilan bog‘liq o‘ziga xos qiyinchiliklar, ishlab chiqarishning moxiyati, xususiyati, texnologiya, qurilmalar, asboblar, amaliy ko‘nikmaning bo‘shligi yoki ular bilan etarli darajada tanishmaganlik, kasbning iqtisodiy negizini to‘la anglab etmaslik, xavfsizlik texnikasi muammolari oldida lol qolish.

Psixofiziolog P.P.Lazarevning fikricha, eshitish, ko‘rish, periferik va kinesttetik sezgirlikning o‘zgarishi 20 yoshdan boshlanadi. Bu ma’lumotni chet el psixologlari Ful’ds, Raven, Pako kabilar yanada rivojlantirib aqliy va mantiqiy qobiliyatning mezoni 20 yosh deb hisobladilar.

Yoshlik davrida yigit-qizlar kamolotiga 3 ta muhim psixologik mexanizm; 1.mehnat jamoasi, 2.oila mikro muhiti 3.norasmiy ulfatlar ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, mehnat jamoasidagi psixologik iqlim, ma’naviyat olami, berqarorlik, ijtimoiy ong, ijtimoiy qadriyatlar, muayyan an’analar va odatlar yangi a’zoning xarakterida ijobiy yoki salbiy o‘zgarishni vujudga keltirish mumkin.

Mazkur ta’sir natijasida asta-sekin umuminsoniy fazilatlar tarkib topishi yoki muayyan shaxsiy nuqtai-nazar yo‘qolishi mumkin. Mehnat jamoasiga yangi qo‘yilgan a’zo unda o‘z o‘rni va qadr-qimmatini qaror toptirish uchun bir qator yon berishga, o‘z maslagidan sal bo‘lsa-da chetlashishga majbur bo‘ladi.

O`rta hayot davridan mamnun bo`lish uchun odam quydagi vazifalarni bajarish, kerak deb hisoblanadi 1.Fuqarolik va ijtimoiy ma’sulyatda etuklikga erishish 2.Oqilona turmush darajasiga erishish va uni saqlash 3.Dam olishning maqbul turlarini tanlash 4.Bolalarga balog`ot yoshidagi ma’sulyatlarini anglashga yordam berish 5. Oilaviy munosabatlarning shaxsiy tomonlarini rivojlantirish 6.O`rta hayot davridagi fizologik o`zgarishlarni qabul qilish va ularga ko`nikish 7.Qarilikga “Kirgan” ota-onalar bilan o`zaro munosabatlarga moslashish

Yetuklik, kattalik, donishmandlik, rahnamolik, g‘amxo‘rlik, xomiylik davridir. Boshqa yosh davrlaridagi kabi mazkur davrda ham muayyan darajada inqiroz bo‘ladi. Bu davrda inson qanday ishlarni amalga oshirishga, qaysi imkoniyatlardan foydalanmagani, ayrim xatolar, tushunmovchiliklar sababli , ko‘ngilsizliklar vujudga kelganini anglay boshlaydi. O‘ziga o‘zi hisob berish shu davrning muhim psixolgik xususiyatidir.

Yyetuklikni davrlashtirish muammosi Sh.Byuler-o`z-o`zini anglashni asos qilib, yetuklikning beshta boshqichini ajratgan. 1.16-20 yosh shaxsiy o`z-o`zini belgilashdan oldin keladi 2.16-20 yoshdan 25-30 yoshgacha urinib ko`rinish 3. 25-30 yoshdan 45-50 yoshgacha –yetuklik davri inson hayotda o`z o`rnini topadi, oila quradi 4.45-50yoshdan 65-70 yoshgacha qaytayotgan inson, kasbiy faoliyatning tugashi, maqsadlar qo`yish va faol o`z-o`zini belgilashi yo`qolishi. 5. 70 yoshdan keyin qari inson-o`tmishni eslash va tinchlikni xohlash

Yetuklik davri 36-55 (60) yoshlardagi erkak va ayollarni o‘z ichiga oladi. Mazkur davrda ijodiy faoliyatni qaytadan baholashda o‘z ifodasini topuvchi yangi xislat namayon bo‘ladi. Ular shu kungacha mehnat faoliyatida miqdor ketidan quvib yurgan bo‘lsalar, endi mehnat mahsulining sifati ustida bosh qotira boshlaydilar

• ЧАП ВА ЎНГ ЯРИМ ШАРЛАР ҚАЙСИ БИРИ ФАОЛ? • Мия ярим шарлари доминантлиги назариясига кўра чап ва ўнг мия ярим шарлари турли хил фикрлаш усулларини бошқаради. • ❗️ Чап ярим шар: Миянинг чап ярим шари оғзаки маълумотларни қайта ишлашга мослашган. У тил хусусиятларига жавоб бериб, гапириш, ёзиш ва ўқиш қобилиятларини бошқаради. Айнан мия чап ярим шари ёрдамида инсон фактлар, саналар, исмларни ёдда сақлайди. Шундай экан миянинг ушбу қисми барча далилларни таҳлил қилади ва мантиқий фикрлаш хусусиятини номоён қилади. Математик белгилар ва рақамлар ҳам айнан миянинг шу қисмида аниқланади. • ❗️ Ўнг ярим шар: Миянинг ўнг ярим шари оғзаки бўлмаган, яъни тасаввур ва тафаккур ёрдамида олинадиган маълумотларни қайта ишлашга мослашган. Миянинг ушбу қисмини ишлатиб инсон тасаввур қилиши, ҳаёл оғушига чўмиши ва тўқима воқеликлар яратиши мумкин. Шунингдек миянинг ўнг ярим шари ижодий яратувчанлик ва мусиқа қобилятларига ҳам жавобгардир. Мия ўнг ярим шари бир вақтнинг ўзида кўплаб ма'лумотларни қайта ишлашга қодир. Ва бу қобилият ҳамма нарсани бир бутун ҳолда кўра олиш имконини беради. Қуйида оддий саволларга жавоб бериб сизда қайси мия ярим шарлари устун эканлигини аниқланг.

• &#55357;&#56393; 1.Мен …..дан кўра…….ни афзал кўраман. • А.Бошқотирмалар ва математик мисолларни ечиш • Б.Расм чизиш ва мусиқа тинглаш • &#55357;&#56393; 2.Мен одамларни уларнинг …… сига кўра осон эслаб қоламан. • А.Исмлари • Б.Юз кўриниши • &#55357;&#56393; 3.Иккала кафтингиз бармоқларини бир бирига бирлаштиринг. Қайси бош бармоч уст тарафда. • А.Ўнг • Б.Чап • &#55357;&#56393; 4.Сизга қандай теслар ишлаш қулай? • А.Обектив(тўғри/нотўғри ёки жавоблардан биринитанлаш) • Б.Субектив(Мунозарали) • &#55357;&#56393; 5.Ўтирган ҳолатда оёқларингизни чалкаштиринг.Қ айси оёқ уст тарафда? • А.Ўнг • Б.Чап • &#55357;&#56393; 6.Мусиқа эшитаётганингизда унинг……муҳим. • А.Матни • Б.Куй ва ритми

• &#55357;&#56393; 7.Ўзингизни тасаввури кенг инсон деб ҳисоблайсизми? • А.Йўқ • Б.Ҳа • &#55357;&#56393; 8.Одатда мен ……га асосланиб қарор қабул қиламан. • А.Мантиқий фикрларим • Б.Туйғулар ва ҳаёт тажрибам • Натижа: • ✅ Агар сизда А жавоблар сони кўп бўлса сизда чап мия ярим шарлари устунл.Сиз ҳар бир ишни мантиқан ўйлаб бажарувчи ҳамда доим режа билан иш қилувчи инсонсиз. • ✅ Агар сизда Б жавоблар сони кўп бўлса ўнг мия ярим шарлари устун.Сиз интуитсиянгизга кўра иш қилувчи,эмотсионал ва ижодкор инсонсиз.Эркинлик сизга кўп муваффақиятлар олиб келади.

Oilaviy turmushga ijtimoiy hayotga , yashashning maqsadiga, inson qadr-qimmatiga, tevarak- atrofga, o‘zlariga va boshqa odamlarga yangi mezon bilan qaray boshlaydilar. Turmushning ikir-chikirlari, ijtimoiy-xodisalarga vazmin, sabr- toqat bilan hayot tajribasiga suyangan holda munosabatda bo‘ladilar, har bir narsaning nozik tomoni yoki yomon oqibati xaqida o‘z fikrlarini bildiradilar. Hayotda qo‘ldan boy bergan imkoniyatlari, xato va kamchiliklari ularda yetti o‘lchab, bir kes qabilida ish tutish tuyg‘usini vujudga keltiradi.

Yetuklik davridagi erkak va ayollarning o‘zligini anglashdagi «Men» uch xil ko‘rinishdan ifodalanadi: «Men» ko‘pincha «Men-obraz» shaklida o‘zi tomonidan talqin qilinadi. Shaxsning «Men-obrazi» 1.Retrospektiv «Men» dan iborat bo‘lib, o‘tmishdagi o‘zligini aks ettiradi; 2.Aktual «Men» sifatida tasavvur etilib, o‘zining hozirgi davrini ifodalaydi; 3.Ideal «Men» obrazi esa yaqin kelajakda o‘zini qanday tasavvur qilish bilan bog‘liq holda yaratiladi.

• Gumanistik psixologiyada (A.Masloun,G.Olport, K.Rodjers v.b) yetuk shaxsning o`z-o`zini namoyon qilishi jarayoniga katta ahamiyat berilgan. Maslounning fikricha, o`z-o`zini namoyon qiladigan shaxslar elementar ehtiyojlarini qondirish bilan chegaralanib qolmaydi, haqiqat, go`zallik,yaxshilik kabi oliy qadryatlarga intiladi. Ular o`z faoliyatlarida yuksak cho`qqilarga intiladilar.

Insonning o‘tmishdan xozirgi kunda, xozirgi kundan kelajakka intilishi o‘zini anglashning bosh mezoni hisoblanadi. O‘zligini anglashning boshqa mezonlari ham mavjud bo‘lib, o‘zini o‘zi baholash, nazorat qilish , tekshirish, qo‘lga olish, o‘ziga buyruq berish kabilarda aks etadi. • O‘zini anglash ko‘pincha, o‘ziga boshqa kishilar: • A) yoshi ulug‘ odamlar; • B) tengdoshlar; • V) o‘zidan kichik odamlar nuqtai-nazaridan qarashda ko‘rinadi.

• Hozirgi zamon psixologiyasining ilmiy tadqiqot metodlari. • Xatti-harakatlarni va aqliy jarayonlarni tasvirlash, oldindan aytib berish, izohlash uchun psixologlar uchta metoddan foydalanishadi: 1.Alohida faktlarni va kuzatishlarni tabiiy sharoitlarda o‘rganish yordamida tasvirlash; 2.Xatti-harakatlarni o‘zaro bog‘langan aloqalar asosida oldindan aytib berish; 3.Nazorat ostida bo‘lgan bir yoki undan ortiq omillar bilan manipulyatsiya qiladigan tajribalar yordamida sabab-oqibat, aloqalar natijalarini izlashdan iborat.

Umuman yetuklik davrining ikkinchi bosqichiga mansub kishilar bir tomondan, butun imkoniyatini mehnat va ijtimoiy faoloyatlariga bag‘ishlanadi, ikkinchi tomondan, ijtimoiy faolliklari susayib boradi. CHunki, insonning keksayishi ham quvonchli, ham o‘tinchli damlarga, kechinmalarga, his-tuyg‘ularga serobligi bilan boshqa yosh davrdagi odamlardan ajralib turadi.

Xotirjam dam olish istagi bilan ijtimoiy faoliyatdan uzoqlashish tuyg‘usi o‘rtasida inqiroz vujudga keladi.Hozirgi zamon kishilarining o‘rtacha umr ko‘rishi XX asr boshlaridagiga nisbatan qariyib 1,5, 2 marta uzayganligini, yetuklik davridagi erkak va ayollarning ijtimoiy baquvvatligi, ma’naviyati va ruhiyati tekisligi ijtimoiy faollikni susaytirish xaqida so‘z bo‘lishi mumkin emasligini ko‘rsatmoqda. Demak, ularning ishchanligi, aqliy qobiliyati, kasbiy maxorati, turmush tajribasi, ongining yuksakligi, ma’naviyatining boyligi, ruhiyatining sofligi yangi zafar, mehnat quvonchlari sari dadil qadam tashlashga to‘la kafolat beradi.

Muhandislik psixologiyasi • Odamning turli texnik uskunalar bilan ishlashi davomida yuzaga keluvchi psixik hodisalarni o`rganadi

Sport psixologiyasi • Sport faoliyatida psixik xodisalarning yuzaga kelishi va namoyon bo`lishi xususiyatlarini o`rganadi

Zoopsixologiya va qiyosiy psixologiya • Hayvon va adam psixik faoliyatidagi o`xshashlik hamda tafovutlarni o`rganadi

Yuridik psixologiya • Inson va qonun o`rtasidagi munosabatning psixologik jihatlarini o`rganadi

Maxsus psixologiya • Anomal fiziologik rivojlanish sharoitida psixik faoliyat xususiyatlarini o`rganadi

Tibbiy psixologiya • Psixologik omillarning kasalliklar yuzaga kelishi, rivojlaninshi, tuzalishidagi rolini hamda jismoniy holatdagi o`zgarishlarning psixologik oqibatlarini o`rganadi

Ijtimoiy psixologiya • Odamning muayyan ijtimoiy guruhga a`zoligi tufayli yuzaga keluvchi va namoyon bo`luvchi psixolgik xodisalarni o`rganadi

Pedagogik psixologiya • Ta`lim-tarbiya jarayonlari va pedagogik faoliyatning psixologik asoslarini o`rganadi

Psixologiya fanining asosiy metodlari – kuzatish va eksperimentdir • Kuzatish – psixik xodisalarni bevosita idrok qilish va qayt etish asosida o`rganish usuli

Eksperiment Psixik xodisalarni sun`iy yuzaga keltirilgan vaziyatda, maxsus yushtirilgan chora- tadbirlar ta`sirida o`rganish usuli

Psixologiya fanining yordamchi metodlari – test, so`rov, suhbat, faoliyat mahsulini o`rganish Test – psixik xodisalarni odam muayyan standartlashtirilgan topshiriqni qanday bajarganini aniqlash asosida o`rganish usuli

So`rov Psixik xodisalarni tirli vaziyat va holatlarga odamning munosabatini maxsus tayorlangan so`rovnomalar orqali aniqlash asosida o`rganish usuli 1.Mashinani yaqinda avtohalokatga uchragan tanishingiz haydab ketadigan bo`lsa uzoq sayohatga chiqarmidingiz? (ha, ha shekilli, bilmadim, yo`q shekilli, yo`q) 2. 6 kishiga mo`ljallangan liftga 7 kishi bilan kirgan bo`larmidingiz? (ha, ha shekilli, bilmadim, yo`q shekilli, yo`q).

Faoliyat mahsulini o`rganish usuli – psixik xodisalarni muayyan sharoitda bajarilgan faoliyat natijasi sifatida yuzaga kelgan narsalarning xususiyatlarini aniqlash asosida o`rganish usuli Suhbat – psixik xodisalarni tirli vaziyat va holatlarga odamning munosabatini muloqot vaqtida aniqlash asosida o`rganish usuli

O`z-o`zini baholashga test № 1, 3, 6, 7 – to`siqlarni engib o`tishga yo`nalganlik, tayyorlik № 2, 11, 12, 18, 19 — muloqot va do`stona qo`llab quvvatlashga yo`nalganlik № 4 — barqarorlikni istashga, ortiqcha harakatsiz muvaffaqiyat qozonish istagiga yo`nalganlik № 5 — toliquvchanlik, umumiy holsizlik, tortinchoqlik. № 9 — ko`ngilochar tadbirlarga yo`nalganlik. № 13, 21 — chekkalashganlik, ichki biqiqqlik, havotirlanuvchanlik. № 8 – yolg`izlanish, o`z ichki dunyosiga kirib ketish. № 10, 15 – bamaylixotirlik, yaxshi moslashganlik. № 14 – inqirozli holatdalik, “jarga qulash. № 20 – bu pozitsiyani ko`pincha o`ziga yuqori baho beruvchi, etakchilikka davogar bolalar tanlaydi.

O'xshashlar

Chaqaloqlik va ilk bolalik davrining psixologik xususiyatlari. Maaktabgcha yosh davrda psixik rivojlanish xususiyatlari

Ilk bolalik davri psixologik xususiyatlari

Shaxsning psixologik xususiyatlari. Temperament.Xarakter. Qobiliyat

Oilaviy munosabatlarda o’smirlar emotsional zo’riqishlarini bartaraf etishning psixologik xususiyatlari

O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari. O‘smirlik davridagi psixologik muammolar