O’spirinlarda ijodiy faollikning o’sishi, dunyoqarashning shakllanishi - Psixologiya - Slaydlar

O’spirinlarda ijodiy faollikning o’sishi, dunyoqarashning shakllanishi

Yuklangan vaqt:

04.12.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7337.2392578125 KB

Ko'chirib olish

“ O’spirinlarda ijodiy faollikning o’sishi, dunyoqarashning shakllanishi” mavzusida

Reja: 1. o’spirinlik davri psixologiyasi. 2. O’spirinlarda ijodiy faollikning o’sishi. 3. O’spirinlarda dunyoqarashning shakllanishi. 4. O’SPIRINLARDA Kasb tanlash MUAMMOSI.

O`smirlikdan kеyingi navbatdagi bosqichni o`spirinlik davri dеb bir bosqich hisoblashimiz ham mumkin, lеkin hozirgi ko`pchilik psixologlar klassifikatsiyasi bo`yicha ikki bosqichga ajratishimiz ham mumkin. Avval o`smirlikdan kеyingi bosqichni o`smirlik, kеyingisi ilk o`spirinlik yoki yigitlik davri dеb aytilardi–da 14 yoshdan 21 yoshgacha bo`lgan davrlarni kamrab olar edi. Hozir ko`pchilik psixologlar 15–18 yoshni qamrab oladigan davrni ilk o`spirinlik dеb atashni ma'qul ko`rmoqdalar, bu umumta'lim maktabining 8–9 sinfidan boshlab, kasb–hunar kollеji va litsеylarining 1–2–kurslari, ya'ni 8–10 sinf yoshiga to`g`ri kеladi. Bu davrda o`quvchi jismonan baquvvat, o`qishni tugatgach mustaqil mеhnat qila oladigan, oliy ta `limda o`zini sinab ko`radigan imkoniyatga ega bo`ladi.

Ilko‘spirinlarshaxsiningtaraqqiyotidaijtimoiyfoydalimehnatningrolikatta. Ilko‘spirinlarmehnatifaqato‘ziningmoddiynatijaberishitomonibilanginamuhimem as. BuYoshdagilarningmehnatinito‘g‘ritashkiletishshaxsningkollektivizm,umumfoyd asiuchunqilinadiganmehnatgamuhabbat,tashabbuskorlik, maqsadgaintiluvchan lik,intizomlilik,qat’iyatliliksingarisifatlarinitarkibtoptirishgayordamberadi.O‘quvc hilarumumiymehnatdaqatnasharekanlar,mehnatnivamehnatkishilarinihurmatla shtuyg‘usinihosilqiladilar,ulardamehnatqilishehtiyojivaistagipaydobo‘ladi. Mehnatjarayonidao‘quvchilardayangituyg‘ular– o‘z mehnatidanquvonish,yaratilgannarsabilanfaxrlanishtuyg‘usi,ko‘pkuch- g‘ayratsarflagandankeyinerishilgang‘alabadanqanoathosilqilishtuyg‘usivujudga keladi. Anashuyangiquvonchliemotsiyao‘quvchiniyanabirmartabutuyg‘ularniboshdank echirishuchuntag‘inmehnatvaziyatigajalbqiladi.Mehnatningijtimoiyahamiyativa uningnatijalarigaijtimoiybahoberish– o‘quvchinimehnatgapsixologikjihatdantayyorlashningzarurtomonlaridanbiridir.

• Ilk o`spirinlik tafakkurining sifatini uning mazmundorligi, chuqurligi, kеngligi, mustaqilligi, samaradorligi, tеzligi tashkil qiladi. Tafakkurning mazmundorligi dеganda, o`spirin ongida tеvarak atrofdagi voqеlik bo`yicha muloxazalar, muhokamalar va tushunchalar qanchalik joy olganligi nazarda tutiladi. Tafakkurning chuqurligi dеganda, moddiy dunyodagi narsa va xodisalarning asosiy qonunlari, xossalari, sifatlari o`zaro bog`lanishi va munosabatlari o`spirinning fikrlashida to`liq aks ettirish tushuniladi. Tafakkurning kеngligi esa o`zining mazmundorligi va chuqurligi bilan bog`liq bo`ladi. Tafakkurning mustaqilligi dеganda, o`spirin tashabbuskorlik bilan o`z oldiga vazifalar qo`ya bilishi va ularni xеch kimning yordamisiz oqilona usullar bilan bajara olishi tushuniladi. Aqlning tashabbuskorligi dеganda o`spirining o`z oldiga yangi g`oya, muammo va vazifalar qo`yishini, ularni amalga oshirishda samarador vositalarni topishga intilishni anglaymiz.

V. A. Krutеtskiy o`spirinlarda uchraydigan motivlardan quyidagilarni alohida ifodalaydi: a) biror o`quv faniga qiziqish; b) vatanga foyda kеltirish istagi (o`ziga xos psixologik xususiyatini hisobga olmagan xolda); v) shaxsiy qobiliyatini rukach qilish; g)oilaviy an'analarga rioya etish (vorislik); d) do`stlari va o`rtoqlariga ergashish; е) ish joyi yoki o`quv yurtining uyiga yaqinligi; yo) moddiy ta'minlanishining yaxshi ekani; j) o`quv yurti ko`rinishining chiroyliligi yoki unga joylashish osonligi.

O’spirinlik yoshida ahloqiy e’tiqodning, ahloqiy ongning roli kuchayib borishi bilan ajralib turadi. Pedagoglar va tarbiyachilar yigit va qizlardagi ahloqiy e’tiqodning mazmuniga befarq qaramasliklari, demokratik ruhdagi to’g’ri ahloqiy e’tiqodning tarkib topishiga alohida e’tibor berishlari zarur. O’spirinlarning Vatanga, xalqqa, kasbiga, fanlarga, ahloqiy me’yorlarga bo’lgan e’tiqodi ularning mustaqil jamiyatdagi hayoti va faoliyati ta’siri ostida, jamoa ijtimoiy hayotida faol ishtirok etishi ta’siri ostida rivojlanadi, ahloqiy e’tiqodning mazmuni va mohiyatini ancha chuqur tushuna boshlaydilar

O’spirinlar ko’pgina ahloqiy tushunchalarning ijtimoiy jihatdan ko’p ma’noli ekanligi bilan bog’liq eng nozik tomonlarini ham sezishga qodirdirlar. Burch, vijdon, shaxsiy g’ururlik va o’zining qadar –qimmatini bilish tuyg’ulari haqidagi eng murakkab tushunchalar o’spirinlarni chuqur va har tomonlama tushunib olish uchun etarlidir, ular o’spirinlardan shu jihatdan ham farq qiladilar.

• Dunyoqarash –shaxsning shaxsligini (individ emas), uning ma’naviyatini, ijtimoiylashuvi darajasini ko’rsatuvchi kuchli motivlardandir. Shuning uchun ham uning shakllanish va o’zgarish masalasi muhim masalalardan bo’lib, hamma vaqt va davrlarda ham o’ta dolzarb bo’lib kelgan. O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgach jamiyatda tub islohatlar boshlandi. Ana shu islohatlarning asosiy yo’nalishlaridan biri –ma’naviy-ma’rifiy islohatlar bo’lib, uning asosiy maqsadi jamiyat a’zolari dunyoqarashini istiqlol ruhida shakllantirishni maqsad qilib qo’ydi. Davlatimizning yoshlar borasidagi siyosatining asosini ham ularda yangicha xurfikrlilik bilan yangicha dunyoqarashni shakllantirish tashkil etadi.

O'spirin o'quvchilarda tabiat, san'at, adabiyot, madaniyat, ijtimoiy hayot go'zalliklarini payqash, idrok qilish, sevish, ulardan ta'sirlanish, ma'naviy ozuqa olish xislatlari paydo bo'ladi. Ularning psixologiyasida mayin sado, yoqimli nido, qalbni to'lqinlantiradigan musika, nozik xis-tuyg'u, ezgulik xislari, mayllari kuchayadi. Ayniqsa, estetik xislar ularning ma'naviyatidagi ko'pol, noxush, xunuk va yoqimsiz qiliqlarning yo'qolishiga yordam beradi. Shunga qaramay o'spirin yigit va qizlar orasida estetik tuyg'usi to'la shakllanmagan, noto'g'ri tasavvurga ega bo'lgan shaxslar ham uchraydi.

• Ijtimoiy axloq tajribalarini asta-sekin egallab borish, ma’naviy ongning o’sishi, fan asoslarini o’rganish, nazariy tafakkurning shakllanishi oqibatida o’spirinlar dunyoqarashi qaror topa boshlaydi. Faqat o’spirin yoshlarga nisbatangina chinakam dunyoqarashni shakllantirish to’g’risida jiddiy gapirish mumkin, buning uchun ma’naviy, aqliy, psixik etuklikning muayyan darajasiga erishilgan bo’lishi zarur. Bizning sharoitmizda to’g’ri dunyoqarash avtomatik tarzda o’z-o’zidan tarkib topadi, deb o’ylash kerak emas. Yot ideologik ta’sirlarning imkoniyati ham mavjudligini hayot tajribalari ko’rsatib turibdi. Shuning uchun o’quv yurtlarining rahbarlari, o’qituvchilar, tarbiyachilar o’quvchilarda chinakam ilmiy dunyoqarashni tarkib toptirishda o’z ma’suliyatlarini his etmog’i lozim. Mustaqillik davrida shakllanayotgan yangicha dunyoqarash yoshlarda Vatanga sadoqatni, milliy qadriyatlar, an’analarni e’zozlashni, o’z yaqinlariga mehribon va tanlagan yo’liga – kasbi, maslagi va e’tiqodiga sodiqlikni nazarda tutadi. “Yangicha fikrlash” va yangicha tafakkur aynan mastaqillik mafkurasi ruhida tarbiya topib, sayqal topgan milliy ong, dunyoqarrash va e’tiqoddir.

O'spirin har bir ishda etakchi, birinchi bo'lish istagi bilan yashaydi. Lekin har doim ham uddasidan chiqa olmaydi. L.A.Umanskiy fikricha buning uchun o'spirin quyidagi xislatlarga ega bo'lishi kerak. a)ahloqiy xislatlar-jamoatchilik, samimiylik, tashabbuskorlik, faollik, mehnatsevarlik; b)irodaviy xislatlar-matonat, qat'iyat, mustaqillik, tashabbus-korlik, batartiblik, intizomlilik; v) emotsional xislatlar-xushchakchaklik, tetiklik, xazilkashlik va yangilikni xis etish, o'z kuchiga ishonch, optimizm va boshqalar. O'spirinlarda mavjud bo'lgan yana bir muhim xislat ularda yuksak darajadagi do'stlik, o'rtoqlik, ulfatchilik, muxabbatning vujudga kelishidir. Shu sifatlarning kay darajada shakllanganligi tarbiyaviy ta'sir o'tkazish mezoni hisoblanadi.

• Qishloq maktablarida kasb tanlash bo`yicha imkoniyatlar ham mavjud. Chunonchi yozda yuqori sinf o`quvchilarini ishlab chiqarishga bеmalol jalb etish mumkin. Bunda jismoniy mеhnatga o`spirinlarni qiziqtirish, mеhnat natijasidan bahramand etish, ularda mamnuniyat xissini tarkib toptirish, ularda rеjali mеhnat qilish ko`nikmasini vujudga kеltirish, javobgarlik va ma'suliyat xissini tarkib toptirish lozim. Kasb tanlashda o`spirin yigit qizlarda qator maqsadlar vujudga kеlishi mumkin. Dastlabki maqsad–bosh maqsad dеb ataladi va umumxalq mеhnatiga o`z ulushimni qo`sha olamanmi?, Qanday inson bo`lib еtishaman? Hayot va faoliyat idеallari nimalar bo`lishi lozim? dеgan fikrlardan iborat bo`ladi. Bundan tashqari yaqin va yaqqol maqsadlar ham mavjud.

Ming-minglab kasblar bor , lekin muayyan mehnat turiga individual moyillik bilan unga bo‘lgan qobiliyat va uning ijtimoiy ahamiyatiga yuqori baho berish birga qo‘shilib ketgan vaqtdagina chin yurakdan tanlangan kasbgina kishiga ma’naviy qoniqish va jamiyatga foyda keltiradi. Ilk o‘spirinlar uchun xarakterli xususiyat – kasblarga keskin tanlab munosabatda bo‘lishdir.Ular ayrim kasblarni yuksak baholaydilar, o‘quvchilarning ko‘z o‘ngida bu kasblarning ijtimoiy mavqei ulug‘dir. Boshqa kasblarning ijtimoiy mavqei juda past. Kasbiy niyatlarning barqarorligini o‘rganish yuzasidan N.I.Krilov o‘tkazgan tekshirish shuni ko‘rsatdiki, hatto o‘z niyatlarini amalga oshirib, oliy o‘quv yurtiga kirgan talabalar orasida ham ko‘plari o‘zlarining kim bo‘lishlarini oxirigacha hal qilmaganlar. Bunga sabab Yoshlarni mazkur oliy o‘quv yurtiga olib kelgan kasb haqidagi tasavvur bilan bu kasbning haqiqiy , amaliy mazmuni o‘rtasidagi nomuvofiqlikdir. O‘zining kasb tanlash bo‘yicha taqdirini tasodifan hal etish murakkab kechinmalarga, tanlagan kasbi sohasida ikkilanishlarga, og‘ir ichki nizolarga olib kelishi mumkin. Bu esa yigit va qizlar uchun ham, jamiyat uchun ham katta zarar keltiradi.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

O’spirinlarda ijtimoiy va axloqiy me’yorlarning shakllanishi

Ijodiy tafakkurni rivojlantirish treningi

O’spirinlik davrida o'quv faoliyati. O’spirinlarda kasb tanlash muammolari va yechimlar

Ilmiy-ijodiy faoliyatda olimning shaxsiy fazilatlar

Ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va rivojlanishi. Ijtimoiy psixologik g’oyalarning shakllanish tarixi