O’smirlar o’rtasida bulling muammolari - Psixologiya - Slaydlar

O’smirlar o’rtasida bulling muammolari

Yuklangan vaqt:

28.03.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

328.2841796875 KB

Ko'chirib olish

O’SMIRLAR O’RTASIDA BULLING MUAMMOLARI

REJA: Bulling haqida tushuncha  Bulling nimasi bilan xafli  Bullingdan himoyalanish

BULLING HAQIDA TUSHUNCHA Bulling muntazam ravishda takrorlanib turadigan boshqa bolaga qasddan zarar yetkazishdir. Bulling jabrlanuvchiga o'ziga nisbatan zo'ravonlikni to'xtatishiga imkon bermaydigan kuch tengsizligini nazarda tutuvchi harakat. Bulling hamma joyda va har qanday vaqtda bo'lishi mumkin: kundalik hayotda, yozishmalarda yoki ijtimoiy tarmoqlarda. Bu nafaqat bolaning o'qishga diqqatini qaratishga to'sqinlik qiladi, balki uzoq davom etadigan ruhiy jarohatlarga ham olib kelishi mumkin. Bullingni to’xtatish zarur.

Gap o‘zbek jamiyati uchun yangi so‘z, lekin eski tushuncha bo‘lmish bulling (bullying) haqida ketayapti. «Bulling»ga ko‘p ta’rif berilgan. Qisqasi, bulling “ta’qib va zo‘ravonlik” ma’nosini bildirib, kollektivdagi zaiflarni (qurbonlar yosh yoki katta bo‘lishi mumkin!) qasddan va muntazam ta’qib qilishdir. Bullingning psixologik, jismoniy, ochiq yoki ko‘rinmas shakllari mavjud. Ta’qib deganda, odatda, tahqirlash, ustidan kulish, ataylab e’tibor bermaslik, kamsitish va kaltaklash tushuniladi. Ko‘p hollarda bulling bir martalik hodisa emas. Faqatgina «g‘alati» yoki «zaif» bo‘lganlargina emas, har qanday bola bulling qurboni bo‘lishi mumkin. Odatda, ta’qibning sababi – sinfdoshlar orasida hukmronlik qilishga intilish.

BULLING NIMASI BILAN XAFLI? Bulling nimasi bilan xavfli? Har qanday zo‘ravonlik va ta’qib qurbonning ruhiyatiga zarar yetkazadi. Tadqiqotga ko‘ra, ta’qibga uchragan bolalarning sog‘lig‘i, xususan ruhiy sog‘lig‘i ham yomonlashadi. Yoshlar yolg‘izlanib, ularda tushkunlik va ojizlik, vahima hissi shakllanadi. Ba’zilari o‘z joniga qasd qiladi. Lekin zo‘ravonlar ham xavf ostida ekan: ular o‘z tengdoshlariga qaraganda alkogol va narkotik qaramligiga mubtalo bo‘lar ekan. Zo‘ravonlar ham tushkunlik va suitsid vasvasasiga tushishga moyilroqdir.

Zo‘ravonlik bulling bolalar uchun zararli va uzoq davom etadigan oqibatlarga olib kelishi mumkin. Zo‘ravonlik bullingni jismoniy ta’siridan tashqari, bolalarda hissiy va ruhiy salomatlik bilan bog‘liq muammolar, shu jumladan depressiya va xavotirlanishga olib kelishi va buning oqibatida bolalarda giyohvandlikka moyiillik va maktabdagi mashg‘ulotlarning past o‘zlashtirilishiga olib kelishi mumkin. Shaxsiy zo‘ravonlik bullingdan farqli o‘laroq, kiberzo‘ravonlik jabrlanuvchiga har qanday joyda, har qanday vaqtda taziyq o‘tkazishi mumkin. Bu juda katta zarar etkazishi mumkin, chunki u tezda keng auditoriyaga etib borishi va barcha ishtirokchilar uchun Internetda doimiy iz qoldirishi mumkin.

BULLINGDAN HIMOYALANISH Bullingdan qanday himoyalanish mumkin? Bullingni to‘liq yo‘q qilish imkonsiz, bu jamiyatda doimo u yoki bu shaklda davom etaveradigan hodisa. Bullingdan to‘liq himoyalanish imkonsiz bo‘lsa-da, quyidagi maslahatlar undan saboq chiqarib, kuchliroq inson sifatida shakllanishga yordam berishi mumkin: Ijobiy psixologiyani o‘zingiz o‘rganing va farzandingizga o‘rgating. Ijobiy psixologiya insondagi patologiya va muammolarni emas, ko‘proq insonlarning nekbinligi va bardoshliligini qanday saqlab qolishini o‘rganadigan fandir. Bolaga u yoki bu hodisaga o‘z munosabatini shakllantirishga ko‘maklashing. Har qanday insonni yoshlikdan uch narsa shakllantiradi: genotipi, atrof-muhit va insonning hodisaga ichki munosabati. Mana shu ichki yondashuv hayotda eng muhim va hal etuvchidir. Agar bolada o‘zining ichki munosabati shakllanmagan bo‘lsa, uning bulling qurboni yoki agressorga aylanib ketishi yengil kechadi.

Meditatsiya (yoki namoz), sport, yaxshi uyqu, yaqinlar bilan ko‘proq muloqot bolaning bullingga bardoshliligini oshiradi. Makro va mikro nutriyentlarga boy taomlarni yeyishning ham ta’siri katta. Bolaga shukur va sabr qilishni o‘rgating. Bolaga o‘z qadr-qimmatini atrofdagilarning o‘lchami bilan emas, o‘zining ichki o‘lchami bilan o‘lchashni o‘rgating. O‘qituvchisi yoki ota-onasi uchungina «besh»ga o‘qiydigan bola odatda faqatgina yodlash bilan kun kechiradi. Maqsadlarni to‘g‘ri qo‘yishni va ularga erishish texnologiyalarini o‘rgating. Yaxshi va muntazam qaytariladigan odatlar ham bola farovonligi uchun muhim. Bullingni konstruktiv tarzda boshdan kechirish uchun uni iloji boricha yozma ravishda tahlil qilish ham yordam beradi. Ota-onalar doimo bullingga qarshi chora ko‘rishi kerak, ayniqsa bulling og‘ir yoki doimiy tus olayotgan bo‘lsa. Bulling o‘zidan o‘zi o‘tib ketmaydi. Maktab direktori yoki bolaning o‘qituvchisi bilan gaplashing.

Bullingni oldini olish bilan boshlang!!! Farzandingizni shaxsan yoki Internet orqali zo‘ravonlik/bullingdan himoya qilishning dastlabki qadami uni ushbu muammo haqida xabardor qilishdan iborat. 1. Farzandlaringizga bulling to'g'risida gapirib bering. Bolalar zo‘ravonlik/bulling nima ekanligini bilganlaridan so‘ng, ular o‘zlariga yoki boshqa birovga nisbatan bunday holat sodir bo‘lishi bilanoq, ushbu holatni osonroq aniqlashga qodir bo‘ladi. 2. Ochiq va tez-tez bolalaringiz bilan suhbatlashing. Farzandlaringizga zo‘ravonlik/bulling haqida qanchalik ko‘p gapirsangiz, ular buni ko‘rganlarida yoki boshdan kechirganlarida sizga aytib berishlari osonroq bo‘ladi. Har kuni farzandlaringiz bilan muloqotda bo‘ling va ulardan nafaqat darslari va mashg‘ulotlari, balki his-tuyg‘ulari haqida so‘rang, maktabdagi vaqtlari va ularning Internetdagi faoliyati to‘g‘risida ham so‘rang. 3. Farzandingizga bullingga qarshi kurashda o'rnak bo'lishga yordam bering. Zo‘ravonlik/bullingni uchta ishtirokchi tomoni mavjud: jabrlanuvchi, tartibbuzar va guvoh. Bolalar zo‘ravonlik/bulling qurboni bo‘lishmasa ham, ular o‘z tengdoshlariga nisbatan beozor, hurmatli va mehribon bo‘lish orqali zo‘ravonlik/bulling holatini oldini olishlari mumkin.

Agar ular zo‘ravonlik/bullingni guvohi bo‘lsa, ular jabrlanuvchini qo‘llab- quvvatlashlari, unga yordam berishlari va / yoki zo‘ravonlik/bullingni amalga oshiruvchilarini so‘roqqa tutishlari mumkin. 4. Farzandingizga o'ziga ishonchni oshirishda yordam bering. Farzandingizni darslarga qatnashishga yoki o‘z jamoangizda yaxshi ko‘rgan tadbirlariga qo‘shilishga undang. Bu bolada o‘ziga nisbatan ishonchni mustahkamlashga va umumiy qiziqishlarga ega do‘stlar orttirishga yordam beradi. 5. Ular uchun o'rnak bo'ling. Atrofingizdagi odamlarga mehr va hurmat ko‘rsatish orqali, farzandingizga boshqa bolalar va kattalarga qanday qilib mehribonlik va hurmat bilan muomala qilishni ko‘rsatasiz, shu qatorda boshqalarga nisbatan yomon munosabatda bo‘lishganida ham befarq bo‘lmaslikni o‘rgatasiz. Bolalar o‘zlarining ota-onalaridan o‘zini qanday tutish kerakligini, shuningdek, Internetda qanday ma’lumotni joylashtirish kerakligini o‘rganishadi. 6. Bolalaringizning onlayn hayoti haqida xabardor bo’ling. Farzandingiz foydalanadigan platformalar bilan tanishing, bolangizga onlayn va oflayn dunyo qanday o‘zaro bog‘likligini tushuntiring va ularni Internetda duch keladigan turli xatarlar haqida ogohlantiring.

Bullingga reaksiya bildiring Agar farzandim zo‘ravonlik bullingdan jabr cheksa, men nima qilishim kerak? Agar farzandingiz zo‘ravonlik/bullingdan a’ziyat chekayotgan bo‘lsa, unga yordam berish uchun quyida keltirilgan bir necha qadamlarni amalga oshirishingiz mumkin: 1. Farzandingizni ochiq va xotirjam tinglang. Zo‘ravonlik/bulling sababini topishga yoki muammoni hal qilishga urinishning o‘rniga, ularni tinglayotganingizni va qo‘llab-quvvatlashingizni namoyish qiling. Bu ularning aybi emasligini bilishlariga ishonch hosil qiling. 2. Farzandingizga unga ishonishingizni ayting; u sizga aytganlaridan xursand bo‘lganingizni; bu uning aybi emasligini; yordam izlashda qo‘lingizdan kelgan hamma narsani qilishingiz haqida ayting.

3. O‘qituvchi yoki maktab rahbariyati bilan suhbatlashing. Siz va farzandingiz zo‘ravonlik/bulling masalasiga yolg‘iz yondashishi shart emas. Farzandingiz o‘qiydigan maktabda zo‘ravonlik/bullingga qarshi siyosat yoki axloq kodeksi mavjudligi haqida so‘rang. Bu shaxsan yoki Internet orqali zo‘ravonlik/bullingga ham tegishli bulishi mumkin. 4. Qo‘llab-quvvatlash tizimiga aylaning. Farzandingiz uchun, zo‘ravonlik/bullingga qarshi kurashishda o‘z ota-onasining qo‘llab- quvvatlashi juda muhimdir. Farzandingizga u har qanday vaqtda siz bilan gaplashishi mumkinligini bildiring va unda hammasi yaxshilanishiga ishonch hosil qilishga harakat kiling.

E`TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT  Tayorladi: Sarimsoqova Durdona

O'xshashlar

O’smirlar va kattalar o’rtasida yuzaga keladigan nizolarning asosiy sabablari

O`smirlarda kiberbulling muammolari

Oilaviy munosabatlarda o’smirlar emotsional zo’riqishlarini bartaraf etishning psixologik xususiyatlari

Pedagogik-psixologiya fani muammolari

O’spirinlik davrida o'quv faoliyati. O’spirinlarda kasb tanlash muammolari va yechimlar