Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari, ularning psixologik va fiziologik asoslari - Pedagogika - Slaydlar

Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari, ularning psixologik va fiziologik asoslari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

155.23046875 KB

Ko'chirib olish

Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari, ularning psixologik va fiziologik asoslari

1. Prinsip tushunchasi 2. O’qitishning etakchi qoidalari 3. Ilmiylik, tizimlilik va izchillik prinsipi 4. Ta’limning amaliy hayot bilan bog’lanish prinsipi 5. Ta’limda onglilik va faollik qoidasi 6. Ko’rsatmalilik, tushunarlilik, mustahkamlilik prinsipi 7. Ta’limni turmush bilan bog’lanish prinsipi 8. Individual pedagogika prisipi REJA:

PRINSIP TUSHUNCHASI "Prinsip" so'zining ma'nosi xulqning, xatti-harakatning aspsiy qoidasi, yetakchi g'oya demakdir. Ta'lim qonuniyatlari (prin-siplari) bu — o'qitish jarayoniga qo'yiladigan talablar yig'indisidir. Biz, hatto, turmushda ham „bu odam prinsipli" deymiz va bunda o'sha odamning o'ziga xos qoidalariga, o'zining prinsiplariga muvofiq ish ko'rishini nazarda tutamiz. Agar kishining xatti-harakatlarida qat'iy qoidalar bo'lmasa, uni „prinsipi yo'q" deb hisob-laymiz. XV. — XVI asrlardagi mashhur olimlar bilishning asosiy qonuniyatlariga faqat o'qitishning emas, balki axloqiy tarbiyalashning' ham yetakchi asosi sifatida qaraganlar. Forobiy „Namunali ta'lim" haqidagi risolasida o'quvchilar o'zlashtirishi lozim bo'lgan materialni eng yaxshi yo'sinda bayon qilish masalasiga alohida to'xtalib, bu ishning ikkita turini tavsiya etgan: ularning biri bevosita sezishga yaqin narsalami oldingi o'ringa qo'yishdan va ikkinchisi aqlga yaqin narsalarni olg'a surishdan iboratdir. U o'zining fikrini tushuntirib shunday yozgan: „Aql o'z harakatini awal seziladigan narsalarga, keyin esa aqlga muvofiq yo'sinda, ya'ni xossalarni sintez qilishga yo'naltirishi ma'qul".01 07

Ibn Sino asarlarida ham didaktikaning prinsiplariga, xusu-san, ko'rsatmali o'qitishga qiziqish bilan qaralgan. Ibn Sino inson dastlabki o'quv mashg'ulotlarida buyumning tashqi xossasini o'rgansa, o'sha buyumni va uning tasvirini ko'rib chiqsa, o'zi mustaqil holda bilimlarni o'zlashtira oladi, deb hisoblagan. Olim inson haqiqatan mavjud narsalarni yoki ularning tasvirini idrok etishi tufayli unda obyektiv voqelikni to'g'ri aks ettiradigan tasawur shakllanishini uqtirgan. Sharqshunos olim Kindiyning fikricha, insonda ijobiy sifatlarni tarkib toptirishning eng zarur omili uning aql kuchini rivoj-lantirishdir. Aql kuchi rivojlanmasa, inson umr bo'yi Arastuning kitoblarini o'qisa ham, ularda ifodalangan fanlarning birontasini o'zlashtira olmaydi. Bunday odam har qancha urinsa-da, faqat boshqalaming gaplarini takrorlab bera oladigan bo'ladi. U hech narsaning mohiyatini tushunmaydi va o'zlashtira olmaydi. Kindiy ana shu fikrlarini bayon qilar ekan, o'qitishning ilmiyligi va ongliligi qoidasini nazarda tutgan. Pedagog olimlarning yuqoridagi fikr-mulohazalarini umumlashtirib, xulosa sifatida aytishimiz mumkinki, o'qitish prinsiplari yosh avlodga ta'lim va tarbiya berish maqsadlariga muvofiq o'qitishning xarakterini belgilaydigan asosiy yetakchi qoidalardir.

Mana shu prinsiplar qayerdan kelib chiqqan? Ularni kim, qachon va qanday vaziyatlarda ifodalagan? Prinsiplarni ifodalashga olib kelgan asosiy manba, o'qitish amaliyoti, o'qituvchilaming keyinchalik anglangan, umumlashtirilgan va tarqalgan tajribasi hamda topilmalaridir. Biz ijtimoiy rivojlanishga ko'ra o'qitish prinsiplarining o'zga-rishini e'tirof etgan holda an'anaviy ta'riflarni saqlash, ularga faqat zamonaviy maktabning ahvolini aks ettirish zarurligi uchun boshqacha mazmun baxsh etish, xususan, yangi maktabga xosayrim qoidalarni kiritish tarafdorimiz. Masalan, „Umumiy ta'lim maktabi konsepsiyasi" hamda „Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi"ga muvofiq, butun o'qitish va tarbiyalash tadbirlari ta'limni insonparvarlashtirish hamda demokratlashtirish talablariga bo'ysunishi sababli demokratik qonunlarga, shaxsga insoniy munosabatlarga asoslangan tarbiyalovchi va kamol toptiruv-chi ta'iimning birligi yetakchi qoida bo'lib qoldi. O'qitishning prinsiplaridan uning qoidalari kelib chiqadi va ular u yoki bu prinsiplarning xususiy qoidalarini aks ettiradi. Masalan, o'qitishning ko'rsatmalilik prinsipi ta'iimning ko'rsatmali qo'llanmani hozirlash, o'quvchilarni uni idrok etishga tayyorlash, qo'llanmani ko'rsatish va tahlil qilish kabi qoidalarini taqozo etadi.

O'qitishning har xil prinsiplari tavsiya etilgan va etilayotgan bo'lsa ham, lekin barcha tadqiqotchi- didaktlar uchun bir qator umumiy prinsiplariO'qitishning tarbiyalovchi va kamol toptiruvchi prinsipi Ilmiylik, tizimlilik va izchillik. Ta'limning amaliy hayot bilan bog'lanishi Onglilik va faollik . Tushunarlilik. Puxtalik.Ko'rsatmalilik.

ILMIYLIK, TIZIMLILIK VA IZCHILLIK PRINSIPI Maktab ta'limiga qo'yiladigan ilmiylik talabi xalq ta'limi to'g'risidagi barcha qonunlar, „Umumiy ta'lim maktabi konsepsiyasi" hamda „Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar konsepsiyasi"da ifodalangan yetakchi talabdir. Hozirgi kunda, ya'ni fan va texnika rivojlangan, ilmiy bilimlar, mustaqil davlatni qurish va uni rivojlantirishning har xil amaliy masalalarini hal qilish-ning zarur shartiga aylanayotgan davrda mazkur prinsipni amalga oshirish nihoyatda muhimdir. Ilmiylik prinsipi maktab ta'limi mazmuniga fanda aniq rasmiy-lashgan o'quv materiallarini kiritishni (bu talab maktab dastur-lari va darsliklarini taqqoslashda, o'qituvchi har bir dars uchun material tanlashda hisobga olinadi), o'quvchilarni o'z yoshlariga mos ilmiy tushunchalar bilan qurollantirishni talab qiladi. Das-tur va darsliklarda esa ana shunday tushunchalarni o'zlashtirishning tartibi ifodalanadi. Bu tartibga jiddiy rioya etish hamda o'quv jara-yoniga faqat fanlarda qabul qilingan ta'riflarni kiritish maqsadga muvofiqdir.

Ilmiylik prinsipi o'qituvchidan o'quvchilarning og'zaki va yozma nutqiga alohida e'tibor berishni, u yoki bu masalalarni ilmiy asosda tushunishdan hech qanday chekinishga yo'l qo'ymaslikni, ilmiy tushunchalarni va so'zlarni to'g'ri qo'llashni talab qiladi. Tabiat hodisalarini (momaqaldiroq, chaqmoq, shamol, qor, yomg'ir va hokazolarni), shuningdek, jamiyat hayotida eng muhim o'zgarishlarni ilmiy jihatdan aniq bayon qilish katta ahamiyatga molikdir.

Biz o'quvchilarimizni hayotga, jamiyat qurilishida qatnashishga tayyorlaymiz. Shuning uchun ta'lim amaliy hayot bilan bog'lanishi kerak. Hozirgi paytda nazariyani amaliy hayot bilan bog'lash prinsipi alohida ahamiyatga ega. Shunga ko'ra, uni ta'lim-tarbiya ishining hamma yo'nalishlarida amalga oshirish zarur. Forobiy har qanday fanni ikki qismga, amaliy va nazariy qismlarga ajratgan. Mana shu qismlarni qisqacha sharhlashda ular dan hayotda foydalanish imkoniyatlarini hisobga olgan. Uning amaliy va nazariy qismlarga bergan ta'riflaridan ta'limni amaliy yo'nalishda olib borish va hayotga, kishilarning kundalik faoliyatiga bog'lash fikri tug'iladi.TA'LIMNING AMALIY HAYOT BILAN BOG'LANISH PRINSIPI07 12

Nazariyani amaliy hayot bilan bog'lash prinsipini ro'yobga chiqarish uchun quyidagi tadbirlar amalga oshirilishi kerak: A o'rganiladigan materialni o'quvchilarning shaxsiy tajribasi va kuzatishlari bilan, quyi sinflarda esa ularning o'yinlari bilan bog'lash darker, chunki kichik maktab yoshidagi o'quvchilarni o'qitish albatta o'yin faoliyatini talab qiladi; B ta'limni atrofdagi hayot bilan, yangi jamiyatni qurish amaliyoti bilan bog'lash; D nazariyani amaliyot bilan fanning rivojlanishi jamiyatning ehtiyojlariga bog'liqligini yoritadigan qadamjolarga sayohatlar shak-lida bog'lash; E nazariy va amaliy yo'sindagi turli masalalami hal qilish va topshiriqlarni bajarish, laboratoriya ishlari bilan shug'ullanish va ishlab chiqarishga doir mavjud bilimlar asosida amaliyotlar o c tkazish hamda ularning natijalarini albatta tekshirish; F o'quvchilarning unumli mehnati, ya'ni ijtimoiy-foydali ish-larni o'zlariga mos shakllarda yo'lga qo'yish.

1.O'quvchilarning o'quv faoliyatida o'z oldilaridagi maqsad va vazifalaming mohiyati hamda ahamiyatini, ya'ni o'zlari nima uchun o'qishlari kerakligini tushunishlari. 2. Bilimlarni o'zlashtirishga qat'iy intilish, ya'ni o'qishga ishtiyoq. 3. Fanni egallashga olib boradigan yo'llarni, ya'ni hozirgi za- mon kishisi uchun zarar bilimlarni qaysi usullar bilan o'zlashtirish mumkinligini bilish. 4. Fanning faktlari hamda qonuniyatlarini ravshan va chuqur tushunish, o'quv materialiarining bola ongida qayta ishlanishi va uning o'z boyligiga aylanishi, olingan bilimlarni hayotda qo'llay bilish.TA'LIMDA ONGLILIK VA FAOLLIK QOIDASI01 0F

KO'RSATMALILIK PRINSIPI Bihshning birinchi pog'onasi — jonli mushohada, ya'ni te-varak-atrofdagi narsalarva hodisalarni idrok etishdir. Ko'rsatmalilik prinsipi idrok etishni osonlashtirishi va nazariy bilimlarni hayot, amaliyot bilan bog'lash imkonini beradi. Bu prinsip o'rganilayotgan hodisalarga qiziqishni oshiradi, bilimlarni puxtaroq egallashga yor-dam beradi. Ibn Sinoning qayd qilishicha, inson o'zining o'quv mashg'u-lotlari boshlanishida, narsaning tashqi xossalarini o'rganishda, uning aslini va tasvirini ko'rib, o'zicha bevosita bilimlarni hosil qilishi mumkin. Har qanday fanda awalo, narsalarning ta'rifi zarur. Ularning mavjudligini esa pirovard natijada isbotlash vositasida bili- nadi, chunki ular mazkur fan aniqlaydigan hodisalardan iborat bo'ladi 1 . Ibn Sinoning ana shu xulosasi o'qitishdagi ko'rsatma-lilikning faqat bir jihatini yoritadi, xolos. Xulosada awalo inson mavjud narsalarni yoki ularning tasvirlarini idrok etishi tufayli unda obyektiv voqelik to'g'risida tasawur hosil bo'lishi va inson ularni to'g'ri aks ettirishi ta'kidlanadi.

• Ilmiy bilimlar kishiiarning ishiab chiqarish faoliyatiga bo'lgan ehtiyojiari asosida vujudga kelishi, ana shu faoliyatga xizmat qilishi va turmush bilan bog'liqligi sababli bunday bilimlarni o'zlashtirish uchun faqat ularning mazmunini emas, balki amalda qo'llanishini ham o'rganish kerak. Ana shu prinsipni (ta'lim nazariyasi va ama-liyotini o'zaro bog'lashni) amalga oshirishning muhim vositasi o'qitishni o'quvchilarning amaliy faoliyati va rnehnati bilan qo'shib olib borishdir. Respublikamizning xalq ta'limi to'g'risidagi Qonu-nida o'qitishni hayot bilan chambarchas bog'lash talabi qo'yilgani bejiz emas. • Ta'limda o'qitishni amaliyotga bog'lash prinsipini muvaffaqi-yatli amalga oshirish uchun quyidagi ikkita pedagogik talabga rioya qilish zarurdir: • 1. Nazariy materiallarni o'rganishda ularning tizimi va manti-qini saqlash kerak. • 2. Amaliy ko'nikma va malakalarni bilimlarga tayanmay o'zlashtirish o'qituvchining ishidagi kamchilikdir. Puxta egallan-gan va anglangan bilimlargina o'quvchilarga amaliy ko'nikma va malakalarni o'zlashtirish imkonini beradi.TA ' LIMNI TURMUSH BILAN BOG ' LASH PRINSIPI

Individuallik nima? Pedagogikada individuallik hozirgi payt-gacha sof tashqi xarakterga ega bo'lib, u (o'quvchilarning butun jamoasi bilan o'tkaziladigan dars, leksiya kabi umumiy mashg'ulotlar, o'quvchilarning jamoasi emas, ularning ayrimlari bilan o'tkaziladigan, masalan, seminar singari guruh mashg'ulotlar qatorida) har bir o'quvchi bilan alohida shug'ullanishni bildirib keldi. Pedagogika uning mohiyatiga chuqur kirib bormadi. Indivi-duailikning shakllanishi esa, awalo, uning mohiyatini va qanday komponentlardan tarkib topishini bilishni taqozo etadi.O'QITISHDA INDIVIDUAL YONDASIIISH PRINSIPI

INDIVIDUAL PEDAGOGIKA PRINSIPI Iridividuallikka strukturali — tizimli yondashish bilan birga uning vujudga kelishiga bola organizmining yetilishi jarayonlari asosi-da psixofizik o'sishi bilan bog'liq holda qaraladi, uning asosiy belgi-lari ta'riflanadi, individuallashuvning omillari aniqlanadi. Mana shulaming hammasi individuallik shakllanish va rivojlanish jaray-onlarini, uning amalga oshuvini ta'riflashning muhim va zarur jihatlaridir. Lekin, bizningcha, ular „Nima qilish kerak?" degan savolga taalluqli bo'lib, “Qanday qilish kerak?” degan savolga javob topishda bizga refleksologiya yordam beradi. (Refleksologiya peda gogikaning 20- yillar boshida Rossiyada vujudga kelgan yo'nalishidir. Bu yo'nalishning asoschisi V. M. Bexterov bo'lib, uning bosh maqsadi insonni o'rganish va tarbiyalashdan iboratdir. Refleksologiya shaxsni o'rganish va tarbiyalashda yangi imkoniyatlar ochadigan fan bo'lib, u psixikani keltirib chiqaradigan asab-mushak faoliya tining asoslari, qonuniyatlari va mexanizmlarini har tomonlama sinchiklab o'rganishdan boshlanadigan fanni taqozo etdi.

Refleksolog olimlar o'tkazgan tajribalar, ularning nazariy isbotlari asosida XX asr boshlarida keng tarqalgan va amalda qo'llangan erkin tarbiya nazariyasi asosida; hozirgi olimlar, peda-gog va psixologlarning qarashlariga, Toshkent shahar maktab-laridagi o'qituvchilarning ilg'or individual tajribalari va shaxsiy tajribamizga tayanib individual pedagogikaning quyidagilardan iborat prinsiplarini belgiladik: Pedagogika fanida insonning tabiati prinsipi — pedagogika nazariyasi va amaliyotining poydevori sifatida bolani o'rganish nat-ijasida to'plangan bilimlarni o'z ichiga oladi. Bolaning atrofidagi muhitni tashkil qilish. Pedagogikaning eng birinchi vazifasi insondagi biologik va ijtimoiy xususiyatlar-ning o'zaro dialektik ichki bog'lanishiga tayanib bolaning o'sishiga sharoitlar yaratishdir. Pedagogik jarayonni amalga oshirishning faol metodi bilan bir-galikda bolaning shaxsiy tajribasi asosidagi erkin faoliyati va ijodini rivojlantirish. (Asosiy ishtirokchi shaxs — bola.) Shaxsning hayoti bilan jamiyat hayotini uyg'unlashtirish va birlashtirish — tarbiyalanuvchilarni kamol toptirishdagi asosiy maqsad

ADABIYOTLAR 1. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida” gi Qonuni T. 1997 yil 2. R.Mavlonova, O’quv qo’llanma. Toshkent. 1996 yil 3. J.G’. Yo’ldoshev. Ta’lim yangilanish yo’lida T. “O’qituvchi” 2000 yil

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT TAMOM1903011D 3C24253C2707181B251F1B

O'xshashlar

Ta’lim metodlari, tamoyillari va ularning mazmuni

Boshlang’ich ta’lim pedagogikasida ta’lim qonuniyatlari, qoidalari va prinsiplari

Tarbiya jarayonining mazmuni. Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari

Tarbiya jarayonining mohiyati va mazmuni. Tarbiya qonuniyatlari va tamoyillari 2

Inklyuziv ta’lim tamoyillari va unga bo’lgan ehtiyojlar