Boshlang’ich ta’lim pedagogikasida ta’lim qonuniyatlari, qoidalari va prinsiplari - Pedagogika - Slaydlar

Boshlang’ich ta’lim pedagogikasida ta’lim qonuniyatlari, qoidalari va prinsiplari

Yuklangan vaqt:

08.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

200.1708984375 KB

Ko'chirib olish

Reja: Didaktikaning maqsad - vazifalari va asosiy tushunchalari. Hozirgi davrdagi didaktika rivojining asosiy yo‘nalishlari.  Boshlang‘ich ta’lim pedagogikasida ta’lim qonuniyatlari, qoidalari va tamoyillari.  Sharq va G‘arb mutafakkirlarining ta’lim sohasidagi g‘oyalari.  O‘qitishning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarining uyg‘unligi. Boshlang’ich ta’lim pedagogikasida ta’lim qonuniyatlari, qoidalari va prinsiplari `

 Didaktika pedagogika nazariyasining nisbatan mustaqil qismi bo’lib, unda o’qitish jarayonining umumiy qonuniyatlari ochib beriladi.  Didaktikaning so’zma-so’z tarjimasi «ta’lim nazariyasi» ma’nosini anglatadi.  Didaktika «yunoncha» so’zdan olingan bo’lib, «didacticos» – o’rgatish, o’qitish ma’nosini bildiradi.  Didaktika – ta’lim jarayoni, mazmuni, qonuniyat va tamoyillari, shakl, metod va vositalarini ilmiy asoslab beruvchi ta’lim nazariyasi, pedagogikaning alohida sohasi. Didaktikaning maqsad – vazifalari va asosiy tushunchalari.

 ilk bor nemis pedagogi Volfgang Ratkening «Didaktika yoki ta’lim san’ati» (1613-yil) deb nomlangan ma’ruzasida qo’llanilgan.  Bu atamani nemis pedagogi V.Ratke (1571-1635) fanga kiritgan, deb hisoblanadi. Didaktika nomi ostida fanning nazariy va metodologik asoslarini tadqiq qiladigan ilmiy fan tushuniladi. Didaktikaning fundamental ilmiy asoslari ilk bor Ya.A.Komenskiy tomonidan ishlab chiqilgan. 1657-yilda u chex tilida « Buyuk didaktika » asarini yozdi. Didaktikani Komenskiy «hammani hamma narsaga o’rgatish san’ati» deb tushuntirdi.«Didaktika» atamasi

 Didaktika ilmiy bilimlar tizimi sifatida birinchi marta chex pedagogi Yan Amos Komenskiyning «Buyuk didaktika» (1657-yil) asarida ochib berilgan.  Didaktikada ta’limni tashkil etishning umumiy masalalari, o’qitish jarayonining mohiyati, ta’limning mazmuni, o’qitish qonuniyatlari, o’qitish tamoyillari, metodlari, uning tashkiliy shakllari yoritiladi.

 Didaktika “nimaga o‘qitish?”, “nimani o‘qitish?” “qanday o‘qitish?” “qayerda o‘qitish” kabi savollarga javob izlaydi.  Didaktikaning ob’yekti – o’sib kelayotgan avlodga ijtimoiy tajribalarni, milliy va umuminsoniy madaniyatni tarkib toptirishga yo’naltirilgan faoliyatning asosiy turi hisoblangan ta’lim berishdir.  Didaktikaning predmeti sifatida o’rgatish (o’qituvchi faoliyati) va o’rganish (o’quvchilarning bilish faoliyati), ularning o’zaro harakati aks etadi.

 Muayyan fanga xos bo’lgan tushunchalarda insoniyat tomonidan ijtimoiy taraqqiyot jarayonida to’plangan bilimlar aks etadi.  O’rgatish – o’qitish maqsadini amalga oshirish bo’yicha pedagogning tartiblangan faoliyati.  O’rganish – anglash, mashq qilish, va egallangan tajribalar asosida xulq-atvor va faoliyatning yangi shakllarini egallash jarayoni, oldin egallanganlari o’zgaradi.  O’qitish – qo’yilgan maqsadga erishishga yo’naltirilgan pedagog bilan o’quvchilarning tartiblangan o’zaro harakati. Didaktikaning asosiy kategoriyalari.

 Ta’lim – o’qitish jarayonida egallanadigan bilim, ko’nikma, malakalar, kompetensiya va fikrlash usullari tizimi.  Bilim – ma’lum bir fanni nazariy o’zlashtirishni aks ettiradigan inson g’oyalari yig’indisi;  Ko’nikma – egallangan bilimlarning aniq xatti-harakatdagi ifodasi, o’zlashtirilgan bilimlarni amaliyotga qo’llash usullarini egallash.  Malaka – avtomatlashgan, biror bir usul bilan bexato bajarish, ko’nikmaning takomillashgan darajasi.

 Kompetensiya – egallangan bilim, ko’nikma va malakalarni kundalik va kasbiy faoliyatda qo’llay olish layoqati.  Maqsad – o’qitishning nimaga qaratilganligi, uning kuchlari kelgusida qay yo’sinda safarbar etilishi.  Mazmun – o’qitish jarayonida egallanishi lozim bo’lgan ilmiy bilim, amaliy ko’nikma va malakalar, faoliyat, fikrlash usullari tizimi.  Tashkil etish – qo’yilgan maqsadni samarali amalga oshirish uchun unga zaruriy shaklni taqdim etadigan, aniq mezonlar bo’yicha tartiblangan didaktik jarayon. Didaktikaning asosiy kategoriyalari

 Shakl – o’quv jarayonining tashqi ifodasi, uning ichki mohiyati, mantig’i, mazmuni uchun qobiq.  Metod – o’qitishning maqsad va vazifalariga erishish (amalga oshirish) yo’li.  Vosita – o’quv jarayonining predmetli qo’llab- quvvatlanishi, yangi materialni o’zlashtirish jarayonida o’qituvchi va talabalar tomonidan foydalaniladigan ob’yekt.  Natija – o’quv jarayonining so’nggi mahsuli, belgilangan maqsadlarning amalga oshganlik darajasi.

 O’qitish jarayoni mohiyati va uning vazifalari. O’qitish – o’qituvchi va o’quvchilarning maqsadga qaratilgan birgalikdagi faoliyati jarayoni bo’lib, bu jarayonda o’quvchilarni rivojlantirishni amalga oshiradigan bilim, ko’nikma, malaka va kompetensiyalar yuzaga chiqadi.  Ma'lumki, o'quv jarayoni 3 ta bir-biri bilan bog'liq o'qitishning tarkibiy qismlaridan tashkil topgan.  1. Motivlar. (M)  2. O'quvchining o'qish faoliyati. (O'F)  3. O'qituvchining boshqaruvchilik faoliyati. (B)  Shunday qilib, o'quv jarayonini quyidagi formula tarzida ifodalash mumkin. O'J=M+O'F+B

 Mana shu formula asosida maqsad oydinlashtiriladi, texnologiyalar belgilanadi, faoliyat yo'lga qo'yiladi va amalga oshiriladi. Buni oldindan rejalashtirish yoki o'quv jarayonini loyihalashtirish deb ataydilar. Pedagogik texnologiyaning bu qismi amalga qo'llanilganda ta'limning tabiatga uyg'unlik qoidasiga asoslansa, ya'ni o'qituvchining tabiiy xususiyatlari-qiziqishi, istak, xohishi, ehtiyoji, qobiliyati, aqliy kuchlari hisobga olinsa maqsadga muvofiq bo'ladi. O'quv mashg'ulotlarini loyihalashtirishda mazkur holat hisobga olinishi darkor.

 Umuman olganda ta’lim nazariyasi bo’yicha donishmand allomalarimiz va mutaxassis – olimlar ko’plab shug’ullanganlar.  “ Antik pedagogikada tabiatga, atrof – muhitga, o’zaro insoniy munosabatlar majmuasi bo’lgan donishmandlik pedagogikasi shakllangan. Bu vaqtlarda ta’lim – tarbiyaning bosh maqsadi ham yoshlarda donishmandlik sifatlarini shakllantirish bo’lgan. SHarq va G’arb mutafakkirlarining ta’lim sohasidagi g’oyalari.

 Donishmandlik pedagogikasida yoshlarda mehnatsevarlik, ma’naviy – axloqiy sifatlar bilan uyg’un rivojlantirilishi maqsadga muvofiq ekanligi ilgari surilgan. Bu pedagogik qarashlar mashhur “ Avesto ” (er. av. VII asr) asarida va qadimgi Xitoyning Daos maktabi (er. av. III asr) tajribalarida aks etgan edi. Eramizdan avvalgi II asrlarga kelib O’rta Osiyo, qadimgi Hindiston pedagogikasida saxiylik, sofdillik, inson qalbi kabi tushunchalar ilgari surildi.

 610 yillarga kelib, islom dinining muqaddas kitoblari “Qur’oni Karim”, “Hadisi sharif” da inson mohiyati to’la ochib berilib, komil inson tarbiyasi bosh maqsad qilib qo’yilgan edi.  Qur’oni Karimdagi ta’lim – tarbiyaga oid ulug’ xazina Al – Buxoriy hazratlarining hadislarida beriladi. Ta’lim – tarbiya insoniy munosabatlarning falsafiy asoslari tasavvuf ilmida ochib berila boshladi. Antik falsafada ham zohiriy va botiniy ilmlar uyg’un qaralar edi. Demokrit, Pluton, Arastu asarlarida insonparvarlik g’oyalari ilgari surilgan edi.

 Al – Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Ibn Sino asarlarida ong va fan uzviyligi ilgari surildi. Al – Xorazmiy, Umar Xayyom, Ahmad Farg’oniy ta’limda amaliy faoliyat ustivorligi g’oyasini ilgari surishdi. XIII-XIV asrlarda Abdulholiq G’ijduvoniy, Bahouddin Naqshbandiy hazratlarining ulug’ tariqatlarida mehnatsevarlik, insonparvarlik, poklik, soflikning asosi ekanligini nazariy va amaliy isbotlab:  “ Qo’ling mehnatda bo’lsin,  Olloh qalbingda bo’lsin” deganbshiorini ilgari surdilar va unga o’zlari hayotlarida ibratona amal qildilar.

 Mirzo Ulug’bek ta’limda tadqiqot , kuzatish, umumlashtirish g’oyasini ishlab chiqdi, bu g’oyani amalda tadbiq qilib maktablar ochdi, darsliklar yozdi, observatoriya tashkil qilindi.  XV-XVI asrlarda Alisher Navoiy boshchiligidagi mutafakkirlar insonparvarlik g’oyasi nazariyasi va amaliyoti bo’yicha ulug’ ishlar qildilar.

 Ta’lim jarayoni qanday funksiyalarni bajaradi?  Ta’lim jarayoni:  ta’lim berish;  tarbiyalash;  rivojlantirish kabi funksiyalarni bajaradi. O’qitishning ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalarining uyg’unligi.

 Ta’lim jarayonining ta’lim berish funksiyasi o’quvchilarga ilmiy bilimlarni berish, ularni tabiiy va ijtimoiy borliq, shaxslararo munosabatlar, shaxsning rivojlanish qonuniyati mohiyatini anglatuvchi ma’lumotlar bilan tanishtirish orqali ularda mavjud bilimlarni amaliyotga tatbiq etish ko’nikma, malakalarini shakllantirishdan iborat.Ta’lim jarayonining ta’lim berish funksiyasi nimadan iborat?

 Ta’limning tarbiyalash funksiyasi ta’lim jarayonida o’quvchilarning ongini rivojlantirish asosida ularda yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni, faoliyat ko’nikma, malakalarini shakllantirish, ularni ijtimoiy hayotga samarali tayyorlashni bildiradi. Turli ijtimoiy tuzum va sharoitda ham ta’limning tarbiyalash funktsiyasi yaqqol namoyon bo’lib kelgan.Ta’lim jarayonining tarbiyalash funksiyasi qanday ma’noni anglatadi?

 Ta’limning rivojlantirish funksiyasi ta’lim jarayonida o’quvchilar tomonidan ilmiy bilimlarning samarali o’zlashtirilishi, ong va dunyoqarashning shakllanishi uchun zarur pedagogik shart-sharoitlarni yaratish asosida ular shaxsining rivojlanishiga erishishni ifodalaydi. Ta’limning rivojlantirish funksiyasi nimadan iborat?

Ta‘lim qonuniyatlari bu - o’qitish jarayoniga qo’yiladigan talablar yig’indisidir. Ta‘lim printsip (qonuniyat) lari deb, ta‘limning barcha bosqichlari va hamma predmetlarini o’qitish uchun asos bo’ladigan qonuniyatlar, qoidalarga aytamiz. Ta‘lim qonuniyatlari o’quvchi va o’qituvchi orasidagi eng muhim ichki ahamiyatni aks ettiradi. Ta'lim qonuniyatlari va tamoyillari.

 Ta‘lim qoidalari - o’qitishning faoliyatini va o’quvchilar tomonidan ilmiy bilimlarning o’zlashtirilishi, tegishli ko’nikma va malakalar hosil qilishning asosiy qonun va yo’l - yo’riqlarini o’z ichiga oladi. Shu bilan bir vaqtda o’qitish qoidalari har ikkala faoliyatni, ya‘ni o’qituvchi va o’quvchi tomonidan o’z oldiga qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli amalga oshirish imkoniyatini beradigan bir qancha talablarni ham umumlashtirib beradi. O’qitishning yetakchi qoidalari.

 Ta‘lim qoidalari deb umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan o’qish va o’qitish jarayonlarining yo’nalishi, o’quvchilar tomonidan ilmiy bilimlarning o’zlashtirilishi, bilim va malakalar hosil qilishning asosiy qonun va qoidalarining yig’indisiga aytiladi.

 1. Ta‘limning ilmiy bo’lish qoidasi.  2. Ta‘limning tizimli va izchil bo’lishi qoidasi.  3. Ta‘lim va tarbiyaning birligi qoidasi.  4. Ta‘limda nazariyaning amaliyot bilan bog’liq bo’lishi qoidasi.  5. Ta‘limda onglilik, faollik va mustaqillik qoidasi.

 6. Ta‘limda ko’rsatmalilik qoidasi.  7. Ta‘lim jarayonida har qaysi o’quvchiga xos xususiyatlarni hisobga olish  va ta‘limning o’quvchiga mos bo’lishi qoidasi.  8. Puxtalik.  9. Ta‘limning tarbiyalovchilik xarakteri.

 MAVZUNI MUSTAHKAMLASHGA OID AMALIY TOPSHIRIQLAR:  1. Zamonaviy didaktikaga ta’rif bering va uning yo’nalishlarini aniqlang hamda ularni ilmiy – nazariy jihatdan asoslab bering.  2. Uzluksiz ta’lim tizimining har bir tarkibiy qismidagi mos didaktikalarni integratsiyalashni amalga oshirish haqidagi mulohazalaringizni yozib chiqing.  3. Ta’lim rivojlanishida paradigmalarning ahamiyati bor deb o’ylaysizmi? Agar bor bo’lsa, ulardan amaliyotda foydalanishni qanday tasavvur qilasiz.  4. Texnologik paradigmalarning ta’limni texnologiyalashtirishdagi ahamiyati to’g’risidagi fikrlaringiz bo’yicha referat tayyorlang.

 5. Birorta muayyan mavzuni o’rganishga didaktik ma’lumotlar va materiallar tayyorlang.  6.Ta’lim jarayonini yagona dinamik tizim deb atashga asos bo’ladigan jarayonni misol keltiring va uni nima uchun dinamik tizim deb atashimizni asoslang.  7. Nima uchun ta’limni borliqni bilshning asosi deymiz. Bunda sezish va idrokning ahamiyatini qanday baholaysiz.  8. O’qitish jarayonida bilimning o’rnini baholash deganda nimani tushunasiz. Aniq dalillar asosida tushuntirib bering.  9. SHarq va G’arb mutafakkirlarining ta’lim sohasidagi g’oyalarining zamonaviy pedagogika rivojiga ta’sirini qanday baholaysiz? Aniq dalillar asosida asoslab bering.

 10. Ta’lim, ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchini ta’lim jarayonidagi uyg’un faoliyatni qanday tushunasiz?  11. O’qitishga nima uchun ta’limiy, tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalar qo’yiladi?  12. Ta’lim qonuniyatlarining muayyan fanlarni o’qitishdagi ahamiyatini izohlab bering.  13. Ta’lim tamoyillari o’qitish jarayonida qanday vazifalarni bajaradi. Aniq bir mavzuni o’rganish jarayonida izohlab bering.

 Foydalanilgan adabiyotlar:  1. Michael Uljens.School Didactics and Learning: A School Didactik Model Framing an Analysis of Pedagogical Implications of Learning Theory 2008-y.  2. R.A.Mavlonova, N.H.Vohidova, N.H.Raxmonqulova. Pedagogika nazariyasi va tarixi. Darslik T:. Fan va texnologiyalar. 2010-yil  Qo‘shimcha adabiyotlar:  3.Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “O’zbekiston”, 2017.  4.R.A.Mavlonova,D.Abdurahimova. Pedagogik mahorat. O‘quv qo‘llanma T:.Fan vatexnologiya 2012-yil  5.httd://zivonet.uz

Эътиборингиз учун рахмат

O'xshashlar

Boshlang’ich professional ta’lim kasblari

Fransiya ta’lim tizimi. Fransiya boshlang’ich ta’lim tizimining o’ziga xosligi. Fransiyada ta’lim siyosatining olib borilishi

Ta’lim qonuniyatlari va tamoyillari, ularning psixologik va fiziologik asoslari

Ta’lim texnologiyalari

Ta’lim paradigmalari