O’qitish metodlari va ularning tasnifi - Pedagogika - Slaydlar

O’qitish metodlari va ularning tasnifi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

544.5 KB

Ko'chirib olish

1O’qitish metodlari va O’qitish metodlari va ularning tasnifiularning tasnifi Reja:Reja: 1) O’qitish metodi tushunchasi va uning turlicha 1) O’qitish metodi tushunchasi va uning turlicha talqin etilishi.talqin etilishi. 2) O’qitish metodi – metodik sistemaning bir 2) O’qitish metodi – metodik sistemaning bir komponenti sifatida.komponenti sifatida. 3) O’qitish metodlari tasnifi.3) O’qitish metodlari tasnifi. 4) Boshlang’ich sinf matematika darslarida 4) Boshlang’ich sinf matematika darslarida qo’llaniladigan o’qitish metodlari va ularning qo’llaniladigan o’qitish metodlari va ularning tadbig’i.tadbig’i.

2Foydalanilgan adabiyotlar:Foydalanilgan adabiyotlar: 1) 1) ““ Методика начального обучения математикМетодика начального обучения математик ии ” под ” под редак. Л.Н.Скаткина, Мредак. Л.Н.Скаткина, М осква, “осква, “ ПросвещениеПросвещение ”” , 1972. , 1972. 22-27-бетлар.22-27-бетлар. 2) М.А.Бантова, Г.В.Бельтюкова, А.М.Полевшикова 2) М.А.Бантова, Г.В.Бельтюкова, А.М.Полевшикова “Бошланғич синфларда математика ўқитиш “Бошланғич синфларда математика ўқитиш методикаси”. Тошкент, Ўқитувчи, 1983. 8-15-бетлар.методикаси”. Тошкент, Ўқитувчи, 1983. 8-15-бетлар. 3) М.И.М3) М.И.М оо ро, А.М.Пишкало “Методика обучения ро, А.М.Пишкало “Методика обучения математики в математики в II -- III III классахклассах ”” . . Москва,Москва, Просвещение, Просвещение, 1978. 5-10-бетлар.1978. 5-10-бетлар. 4) L.Sh.Levenberg, M.G’.Ahmedjanov, A.Nurmatov 4) L.Sh.Levenberg, M.G’.Ahmedjanov, A.Nurmatov “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” Toshkent “O’qituvchi”, 1985. 23-43-betlar.Toshkent “O’qituvchi”, 1985. 23-43-betlar. 5) N.U.Bikbayeva, F.I.Sidelnikova, G.A.Adambekova 5) N.U.Bikbayeva, F.I.Sidelnikova, G.A.Adambekova “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” Toshkent. O’qituvchi 1996 yil. 45-54 betlar.Toshkent. O’qituvchi 1996 yil. 45-54 betlar. 6) O’.Q.Tolipov, M.Usmonbayeva “Pedagogik 6) O’.Q.Tolipov, M.Usmonbayeva “Pedagogik texnologiyalarning tatexnologiyalarning ta tt biqiy asoslari” Toshkent “Fan” 2006 biqiy asoslari” Toshkent “Fan” 2006 yil, 3-bob, 149-183-betlar.yil, 3-bob, 149-183-betlar.

37) Sh.R.Rayxonov “Boshlang’ich sinflarda matematika 7) Sh.R.Rayxonov “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish usuliyoti (ma’rurazalar matni) 1-qism. Buxoro o’qitish usuliyoti (ma’rurazalar matni) 1-qism. Buxoro 2004. 54-70-betlar.2004. 54-70-betlar. 8) M.Jumayev, Z.Tojiyeva “Boshlang’ich sinflarda 8) M.Jumayev, Z.Tojiyeva “Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi” Toshkent, “Fan va matematika o’qitish metodikasi” Toshkent, “Fan va texnologiya” 2005 y. 30-47-betlar.texnologiya” 2005 y. 30-47-betlar. 9) Boshlang’ich sinf matematika darsliklari (I, II, III, IV 9) Boshlang’ich sinf matematika darsliklari (I, II, III, IV sinflar uchun).sinflar uchun). 10) Boshlang’ich ta’lim jurnali maqolalari10) Boshlang’ich ta’lim jurnali maqolalari 2008 y. 2-son, 30-31-betlar (Gulchehra Xo’jayeva 2008 y. 2-son, 30-31-betlar (Gulchehra Xo’jayeva maqolasi)maqolasi) 2008 y. 2-son, 22-23-betlar (M.Zayniddinova maqolasi)2008 y. 2-son, 22-23-betlar (M.Zayniddinova maqolasi) 2008 y. 4-son, 30-31-betlar (Zebo Qutliyeva maqolasi)2008 y. 4-son, 30-31-betlar (Zebo Qutliyeva maqolasi) 2008 y. 6-son, 30-31-betlar (Iroda Xolmirzayeva 2008 y. 6-son, 30-31-betlar (Iroda Xolmirzayeva maqolasi)maqolasi) 2008 y. 11-son, 26-27-betlar (Xolida Yo’ldosheva 2008 y. 11-son, 26-27-betlar (Xolida Yo’ldosheva maqolasi)maqolasi) 11) O.Roziqov, M.Maxmudov, B.Adizov, A.Hamroyev 11) O.Roziqov, M.Maxmudov, B.Adizov, A.Hamroyev “Ona tili didaktikasi” Toshkent, Yangi asr avlodi. 2005. “Ona tili didaktikasi” Toshkent, Yangi asr avlodi. 2005. V bob. 100-126-betlar.V bob. 100-126-betlar.

4MetodMetod (grekcha “ (grekcha “ metodosmetodos ” so’zidan ” so’zidan olingan bo’lib, aynan, u yoki bu narsaga, olingan bo’lib, aynan, u yoki bu narsaga, haqiqatga yo’l demakdir) maqsadga haqiqatga yo’l demakdir) maqsadga erishish usuli, tartibga solingan faoliyat erishish usuli, tartibga solingan faoliyat ma’nolarini anglatadi.ma’nolarini anglatadi. MetodMetod tushunchasi pedagogika, tushunchasi pedagogika, psixologiya va xususiy metodikalarning psixologiya va xususiy metodikalarning asosiy tushunchalaridan biri bo’lib, turli asosiy tushunchalaridan biri bo’lib, turli pedagog va metodist olimlar tomonidan pedagog va metodist olimlar tomonidan turlicha talqin etib kelinmoqda. turlicha talqin etib kelinmoqda.

5Pedagogik ensiklopediyada Pedagogik ensiklopediyada izohlanishicha, izohlanishicha, ta’lim metodita’lim metodi – – o’qituvchi va o’quvchining ta’lim o’qituvchi va o’quvchining ta’lim mazmunini o’zlashtirishga mazmunini o’zlashtirishga qaratilgan o’zaro aloqador, qaratilgan o’zaro aloqador, ma’lum ketma-ketlikdagi faoliyat ma’lum ketma-ketlikdagi faoliyat tizimidir.tizimidir.

6G.L.ShukinaG.L.Shukina ning ning “Pedagogika” kitobida o’qitish “Pedagogika” kitobida o’qitish metodiga quyidagicha ta’rif metodiga quyidagicha ta’rif beriladi. “beriladi. “ O’qitish metodlariO’qitish metodlari bu bu darsda darsda o’quv-tarbiyao’quv-tarbiya maqsadlariga qaratilgan maqsadlariga qaratilgan o’qituvchi va o’quvchilarning o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi ishbirgalikdagi ish faoliyatidir”. faoliyatidir”.

7O.Roziqov, M.Maxmudov, B.Adizov, O.Roziqov, M.Maxmudov, B.Adizov, A.Hamroyevlarning “Ona tili A.Hamroyevlarning “Ona tili didaktikasi” darsligida ta’lim metodiga didaktikasi” darsligida ta’lim metodiga quyidagicha ta’rif keltirilgan: quyidagicha ta’rif keltirilgan: ““ Ta’lim metodiTa’lim metodi – o’qituvchi va – o’qituvchi va o’quvchilarning ma’lumot mazmuniga o’quvchilarning ma’lumot mazmuniga yo’nalgan faoliyatini tartibga solish yo’nalgan faoliyatini tartibga solish yo’lidir”.yo’lidir”.

8L.N.Skatkin o’zining kitobida o’qitish L.N.Skatkin o’zining kitobida o’qitish metodiga quyidagicha ta’rif berdi:metodiga quyidagicha ta’rif berdi: O’qitish metodlariO’qitish metodlari – bu darsda – bu darsda o’quvchilar bilish faoliyatlarini tashkil o’quvchilar bilish faoliyatlarini tashkil etish usulidir.etish usulidir.

9Bu ta’rifga buyuk psixolog I.Ya.Lerner Bu ta’rifga buyuk psixolog I.Ya.Lerner ham qo’shiladi. Lekin, uslubshunos ham qo’shiladi. Lekin, uslubshunos olim Nikandirov o’zining doktorlik olim Nikandirov o’zining doktorlik dissertasiyasida o’qitish metodlariga dissertasiyasida o’qitish metodlariga ta’rif berar ekan “ta’rif berar ekan “ O’qitish O’qitish metodlarimetodlari bu darsda o’quvchilarning bu darsda o’quvchilarning bilish faoliyatlarini bilish faoliyatlarini boshqarish boshqarish usullaridirusullaridir ” deb ta’kidlaydi.” deb ta’kidlaydi.

10Moskva shahridagi “O’qitish mazmuni va metodlari ilmiy tadqiqot ishlari” institutining biologiya sektorida o’qitish metodlariga quyidagicha ta’rif berildi: “ O’qitish metodlari – bu darsda o’qituvchi va o’quvchilarning ish faoliyati bo’lib, uning evaziga o’quv tarbiya ishlari hal etiladi”.

11Yoki shu institutning “Boshlang’ich ta’lim” sektorida A.M.Pishkalo rahbarligida quyidagicha ta’rif keltirildi: O’qitish metodlari – bu darsda o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi faoliyati bo’lib, uning evaziga bilim beriladi, malaka va ko’nikmalar hosil qilinadi, o’quvchilarda dunyoqarash va mustaqil ishlash elementlari shakllanadi, ular hayotga va mehnatga tayyorlanadi.

12O’qitish metodlari o’qituvchi va O’qitish metodlari o’qituvchi va o’quvchilarning birgalikdagi o’quvchilarning birgalikdagi faoliyatlari usuli bo’lib, bu faoliyat faoliyatlari usuli bo’lib, bu faoliyat yordamida yangi bilimlar, malakalar yordamida yangi bilimlar, malakalar va ko’nikmalarga erishiladi, va ko’nikmalarga erishiladi, o’quvchilarning dunyoqarashi o’quvchilarning dunyoqarashi shakllanadi, ularning qobiliyatlari shakllanadi, ularning qobiliyatlari rivojlanadi.rivojlanadi.

13O’qitish maqsadi O’qitishn i tashkil etish shakllariO’qitish mazmu ni O’qitish metodla ri O’qitish vositala ri

14S.I.Perovskiy, Ye.V.GolantS.I.Perovskiy, Ye.V.Golant o’qitish o’qitish metodlarini tasnif etishda ta’lim metodlarini tasnif etishda ta’lim manbalarini hisobga olishgan. Ular manbalarini hisobga olishgan. Ular o’qituvchi nutqi, ko’rgazma qurol, darslik o’qituvchi nutqi, ko’rgazma qurol, darslik hamda qo’shimcha adabiyotlarni ta’lim hamda qo’shimcha adabiyotlarni ta’lim manbalari sifatida qarab, manbalari sifatida qarab, ta’lim ta’lim metodlarimetodlari ni 3 guruhga ajratishgan:ni 3 guruhga ajratishgan: 1) Bilimlarni og’zaki bayon etish1) Bilimlarni og’zaki bayon etish 2) Ko’rgazmali2) Ko’rgazmali 3) Amaliy metodlar3) Amaliy metodlar

15M.A.Danilov, B.R.YesipovM.A.Danilov, B.R.Yesipov o’zlarining o’zlarining qator ishlarida ta’lim jarayonining turli qator ishlarida ta’lim jarayonining turli zvenolarida bajariladigan ishlar mazmunidan zvenolarida bajariladigan ishlar mazmunidan kelib chiqib, kelib chiqib, ta’lim metodlarita’lim metodlari ni quyidagi ni quyidagi guruhlarga ajratishgan.guruhlarga ajratishgan. 1) bilimlarni o’rganishga oid metodlar1) bilimlarni o’rganishga oid metodlar 2) malaka va ko’nikmalarni shakllantirishga oid 2) malaka va ko’nikmalarni shakllantirishga oid metodlarmetodlar 3) bilim va malakalarni tadbiq etish metodlari3) bilim va malakalarni tadbiq etish metodlari 4) ijodiy ishlash metodlari4) ijodiy ishlash metodlari 5) bilim va malakani mustahkamlash va 5) bilim va malakani mustahkamlash va tekshirish metodlaritekshirish metodlari

16M.N.Skatkin, I.Ya.LernerM.N.Skatkin, I.Ya.Lerner ta’lim ta’lim metodlarimetodlari ni tasnif etishda o’quvchilar ni tasnif etishda o’quvchilar faoliyati xususiyatlarini e’tiborga olishgan faoliyati xususiyatlarini e’tiborga olishgan va quyidagi guruhlarga ajratishgan:va quyidagi guruhlarga ajratishgan: 1) izohli-ko’rgazmali metodlar1) izohli-ko’rgazmali metodlar 2) qayta eslashga oid standart metodlar2) qayta eslashga oid standart metodlar 3) muammoli bayon metodi3) muammoli bayon metodi 4) evristik metodlar4) evristik metodlar 5) ilmiy ishlash metodlari5) ilmiy ishlash metodlari

17M.I.Maxmutov ta’lim metodlariM.I.Maxmutov ta’lim metodlari ni tasnif ni tasnif etishda o’qitish usullari bilan o’qish etishda o’qitish usullari bilan o’qish usullarini o’zaro qo’shilishini taklif etadi va usullarini o’zaro qo’shilishini taklif etadi va quyidagi guruhlarga ajratilgan metodlarni quyidagi guruhlarga ajratilgan metodlarni keltiradi:keltiradi: 1) xabar-umumlashtirish metodlari1) xabar-umumlashtirish metodlari 2) izohli va eslashga oid metodlar2) izohli va eslashga oid metodlar 3) ko’rsatmali-amaliy metodlar3) ko’rsatmali-amaliy metodlar 4) izohli-rag’batlantiruvchi metodlar4) izohli-rag’batlantiruvchi metodlar 5) qisman izlanishga oid metodlar5) qisman izlanishga oid metodlar 6) izlanish metodlari6) izlanish metodlari

18O.R.Roziqov O.R.Roziqov o’qitish va o’qish faoliyatlari o’qitish va o’qish faoliyatlari o’zaro ta’sir mohiyatidan kelib chiqib, o’zaro ta’sir mohiyatidan kelib chiqib, ta’lim metodlarini ikki guruhga ajratadilar: ta’lim metodlarini ikki guruhga ajratadilar: 1) o’zaro ta’sirni tashkil etish va boshqarish 1) o’zaro ta’sirni tashkil etish va boshqarish metodlari;metodlari; 2) o’zaro ta’sir natijasini nazorat etish 2) o’zaro ta’sir natijasini nazorat etish metodlari.metodlari. L.N.SkatkinL.N.Skatkin (metodist olim) o’z kitobida (metodist olim) o’z kitobida barcha o’qitish metodlarini 2 guruhga barcha o’qitish metodlarini 2 guruhga ajratib ko’rsatadi:ajratib ko’rsatadi: 1) Reproduktiv metodlar1) Reproduktiv metodlar 2) Produktiv metodlar2) Produktiv metodlar

19A.M.Pishkalo A.M.Pishkalo ““ МетодикаМетодика преподаванияпреподавания математикиматематики вв I-III I-III классахклассах ” deb nomlangan ” deb nomlangan kitobida o’qitish metodlarini 2 guruhga kitobida o’qitish metodlarini 2 guruhga ajratib bayon etadi:ajratib bayon etadi: 1) Bu guruhga o’qituvchi va o’quvchilarning 1) Bu guruhga o’qituvchi va o’quvchilarning darsdagi faoliyatlarini tashkil etishga darsdagi faoliyatlarini tashkil etishga qaratilgan metodlar: tushuntirish, bayon qaratilgan metodlar: tushuntirish, bayon etish, suhbat, o’quvchilarning mustaqil etish, suhbat, o’quvchilarning mustaqil ishlarini kiritadi.ishlarini kiritadi. 2) Bu guruhga bilim olish manbalaridan kelib 2) Bu guruhga bilim olish manbalaridan kelib chiqadigan metodlarni kiritadi: o’qituvchining chiqadigan metodlarni kiritadi: o’qituvchining og’zaki nutqi, kitob ustida ishlash, og’zaki nutqi, kitob ustida ishlash, ko’rgazmali qurollardan foydalanish, ko’rgazmali qurollardan foydalanish, o’quvchilarning amaliy ishlarini kiritadi.o’quvchilarning amaliy ishlarini kiritadi.

20O’quv-bilish faoliyatini tashkil qilish O’quv-bilish faoliyatini tashkil qilish metodlarimetodlari bir necha guruhlarga bo’linadi: bir necha guruhlarga bo’linadi: I. O’quvchilar bilim oladigan manbalar bo’yicha I. O’quvchilar bilim oladigan manbalar bo’yicha og’zaki, ko’rsatmali va amaliy metodlar.og’zaki, ko’rsatmali va amaliy metodlar. II. O’quvchi fikrining yo’nalishi bo’yicha: II. O’quvchi fikrining yo’nalishi bo’yicha: induksiya, deduksiya va analogiya.induksiya, deduksiya va analogiya. III. Pedagogik ta’sir, boshqarishning darajasi, III. Pedagogik ta’sir, boshqarishning darajasi, o’quvchilarning o’qishda mustaqilliklari darajasi o’quvchilarning o’qishda mustaqilliklari darajasi bo’yicha: o’qituvchi boshchiligida bajariladigan bo’yicha: o’qituvchi boshchiligida bajariladigan o’quv ishlari metodi, o’quvchilarning mustaqil o’quv ishlari metodi, o’quvchilarning mustaqil ishlari metodi.ishlari metodi. IV. O’quvchilarning mustaqil aktivliklari darajasi IV. O’quvchilarning mustaqil aktivliklari darajasi bo’yicha: izohli-illyustrativ metod; reproduktiv bo’yicha: izohli-illyustrativ metod; reproduktiv metod; bilimlarni muammoli bayon etish metod; bilimlarni muammoli bayon etish metodi; qisman izlanish va tadqiq qilish metodi.metodi; qisman izlanish va tadqiq qilish metodi.

21I. O’quvchilar bilim oladigan manbalar bo’yicha I. O’quvchilar bilim oladigan manbalar bo’yicha og’zaki, ko’rsatmali va amaliy metodlarog’zaki, ko’rsatmali va amaliy metodlar 1. 1. Og’zaki metodlarOg’zaki metodlar a) Tushuntirisha) Tushuntirish b) Suhbatb) Suhbat d) Hikoyad) Hikoya e) O’quvchilarning kitob bilan ishlashlarie) O’quvchilarning kitob bilan ishlashlari 2. 2. Ko’rsatmali metodlar:Ko’rsatmali metodlar: O’qitishning ko’rsatmali O’qitishning ko’rsatmali metodlari – o’quvchilarga kuzatishlar asosida bilimlar metodlari – o’quvchilarga kuzatishlar asosida bilimlar olish imkonini beradi.olish imkonini beradi. 3. 3. Amaliy metodlar.Amaliy metodlar. Malaka va ko’nikmalarni Malaka va ko’nikmalarni shakllantirish va mukammallashtirish jarayoni bilan shakllantirish va mukammallashtirish jarayoni bilan bog’liq bo’lgan metodlar o’qitishning amaliy metodlari bog’liq bo’lgan metodlar o’qitishning amaliy metodlari hisoblanadi. Xususan, bunday metodlar jumlasiga hisoblanadi. Xususan, bunday metodlar jumlasiga yozma va og’zaki mashqlar, amaliy va laboratoriya yozma va og’zaki mashqlar, amaliy va laboratoriya ishlari, mustaqil ishlarning ba’zi turlari kiradi.ishlari, mustaqil ishlarning ba’zi turlari kiradi.

22II. O’quvchi fikrining yo’nalishi II. O’quvchi fikrining yo’nalishi bo’yicha: induksiya, deduksiya va bo’yicha: induksiya, deduksiya va analogiyaanalogiya Induksiya metodiInduksiya metodi bilishning shunday yo’liki, bilishning shunday yo’liki, bunda o’quvchining fikri birlikdan umumiylikka, bunda o’quvchining fikri birlikdan umumiylikka, xususiy xulosalardan umumiy xulosaga boradi. xususiy xulosalardan umumiy xulosaga boradi. Induktiv xulosaInduktiv xulosa – xususiydan umumiyga – xususiydan umumiyga qarab boradigan xulosadir. Boshlang’ich qarab boradigan xulosadir. Boshlang’ich sinflarda juda ko’p tushunchalar yoki qoidalar sinflarda juda ko’p tushunchalar yoki qoidalar induktiv tarzda o’rganiladi.induktiv tarzda o’rganiladi.

23Deduksiya metodiDeduksiya metodi bilishning bilishning shunday yo’liki, bu yo’l shunday yo’liki, bu yo’l umumiyroq bilimlar asosida yangi umumiyroq bilimlar asosida yangi xususiy bilimlarni olishdan xususiy bilimlarni olishdan iboratdir. iboratdir. DeduksiyaDeduksiya bu umumiy bu umumiy qoidalardan xususiy misollarga va qoidalardan xususiy misollarga va qoidalarga o’tishdir.qoidalarga o’tishdir.

24Analogiya metodiAnalogiya metodi – shunday – shunday xulosaki, bunda predmetlar ba’zi xulosaki, bunda predmetlar ba’zi belgilarining o’xshashligi bo’yicha belgilarining o’xshashligi bo’yicha bu predmetlar boshqa belgilari bu predmetlar boshqa belgilari bo’yicha ham o’xshash, degan bo’yicha ham o’xshash, degan taxminiy xulosa chiqariladi. taxminiy xulosa chiqariladi. AnalogiyaAnalogiya “Xususiydan “Xususiydan xususiyga boradigan”, bir konkret xususiyga boradigan”, bir konkret dalildan boshqa aniq dalilga dalildan boshqa aniq dalilga boradigan xulosadir.boradigan xulosadir.

25 Butunni uning tashkil etuvchi Butunni uning tashkil etuvchi qismlarga ajratishga yo’naltirilgan qismlarga ajratishga yo’naltirilgan fikrlash (tafakkur) usuli fikrlash (tafakkur) usuli analizanaliz deb deb ataladi.ataladi.  Predmetlar yoki hodisalar orasida Predmetlar yoki hodisalar orasida bog’lanishlar o’rnatishga bog’lanishlar o’rnatishga yo’naltirilgan tafakkur usuli yo’naltirilgan tafakkur usuli sintezsintez deb ataladi.deb ataladi.

26 Taqqoslash usuliTaqqoslash usuli qaralayotgan qaralayotgan sonlar, arifmetik misollar, sonlar, arifmetik misollar, masalalarning o’xshash va farqli masalalarning o’xshash va farqli alomatlarini ajratishdan iborat.alomatlarini ajratishdan iborat.  UmumlashtirishUmumlashtirish – bu o’rganilayotgan – bu o’rganilayotgan ob’yektlardan umumiy muhim ob’yektlardan umumiy muhim tomonlarini ajratish va ularni muhim tomonlarini ajratish va ularni muhim bo’lmaganlaridan ajratishdan iborat.bo’lmaganlaridan ajratishdan iborat.

27Didaktik adabiyotlarda Didaktik adabiyotlarda mustaqil ish mustaqil ish tushunchasitushunchasi har xil ta’riflanadi. Mustaqil har xil ta’riflanadi. Mustaqil ishning ishning B.P.YesipovB.P.Yesipov bergan ta’rifini eng bergan ta’rifini eng to’g’ri ta’rif deb tan olish kerak: to’g’ri ta’rif deb tan olish kerak: ““ O’quvchlarning o’qitish jarayoniga O’quvchlarning o’qitish jarayoniga qo’llaniladigan mustaqil ishlari bu qo’llaniladigan mustaqil ishlari bu o’qituvchining bevosita qatnashuvisiz, o’qituvchining bevosita qatnashuvisiz, maxsus ajratilgan vaqt davomida uning maxsus ajratilgan vaqt davomida uning topshiriqlari bo’yicha bajariladigan ishdir; topshiriqlari bo’yicha bajariladigan ishdir; bunda o’quvchilar topshiriqda qo’yilgan bunda o’quvchilar topshiriqda qo’yilgan maqsadga erishishga o’z kuchlarini maqsadga erishishga o’z kuchlarini sarflaydilar, aqliy yoki jismoniy harakatlar sarflaydilar, aqliy yoki jismoniy harakatlar natijasini biror shaklda ifodalab ongli natijasini biror shaklda ifodalab ongli ravishda intiladilar”.ravishda intiladilar”.

28Mustaqil isihlarMustaqil isihlar quyidagilarga quyidagilarga ko’ra o’zaro farq qiladi:ko’ra o’zaro farq qiladi: 1) didaktik maqsadlari bo’yicha;1) didaktik maqsadlari bo’yicha; 2) o’quvchilar mustaqil ishlayotgan 2) o’quvchilar mustaqil ishlayotgan material bo’yichamaterial bo’yicha 3) o’quvchilardan talab qilinadigan 3) o’quvchilardan talab qilinadigan faoliyat xarakteri bo’yicha;faoliyat xarakteri bo’yicha; 4) tashkil qilinish usuliga ko’ra.4) tashkil qilinish usuliga ko’ra.

29O’quvchilarning mustaqil aktivliklari O’quvchilarning mustaqil aktivliklari darajasiga ko’ra tasniflovchi metodlardarajasiga ko’ra tasniflovchi metodlar 1) 1) Izohli-illyustrativ metod.Izohli-illyustrativ metod. Bu metodning mohiyati shundaki, bunda o’qituvchi tayyor informasiyani har xil vositalar yordamida beradi. O’quvchilar bu Bu metodning mohiyati shundaki, bunda o’qituvchi tayyor informasiyani har xil vositalar yordamida beradi. O’quvchilar bu informasiyani qabul qilishadi, tushunib oladilar va eslab qoladilar.informasiyani qabul qilishadi, tushunib oladilar va eslab qoladilar. 2) 2) Reproduktiv metodReproduktiv metod ning asosiy belgisi faoliyat usulini tanlash va o’qituvchining topshiriqlari bo’yicha takrorlashdan iborat. Bu metod yordamida ning asosiy belgisi faoliyat usulini tanlash va o’qituvchining topshiriqlari bo’yicha takrorlashdan iborat. Bu metod yordamida o’quvchlarda malaka va ko’nikmalar tarkib topadi.o’quvchlarda malaka va ko’nikmalar tarkib topadi. 3) 3) Bilimlarni muammoli bayon qilish. Bilimlarni muammoli bayon qilish. Bunday bayon qilishda o’qituvchi u yoki bu qoidani aytibgina qolmay balki “ovoz chiqarib mulohaza yuritib” Bunday bayon qilishda o’qituvchi u yoki bu qoidani aytibgina qolmay balki “ovoz chiqarib mulohaza yuritib” muammo qo’yadi va uni hal qilish jarayonini ko’rsatadi. O’qituvchining bunday tushuntirishi ancha ishonchliroq bo’ladi, bolalarni fikrlashga o’rgatadi, muammo qo’yadi va uni hal qilish jarayonini ko’rsatadi. O’qituvchining bunday tushuntirishi ancha ishonchliroq bo’ladi, bolalarni fikrlashga o’rgatadi, bilish xarakteridagi izlanishlarni olib borishga o’rgatadi.bilish xarakteridagi izlanishlarni olib borishga o’rgatadi.

304) 4) Qisman izlanish yoki evristik metodQisman izlanish yoki evristik metod . Bu holda . Bu holda o’qituvchi o’quvchilar oldiga muammo qo’yadi, o’zi o’qituvchi o’quvchilar oldiga muammo qo’yadi, o’zi esa o’quv materialini bayon qiladi, ammo bu bayon esa o’quv materialini bayon qiladi, ammo bu bayon davomida o’quvchilar oldiga savollar qo’ya boradi, bu davomida o’quvchilar oldiga savollar qo’ya boradi, bu qo’yilgan savollar ulardan izlash jarayoniga qo’yilgan savollar ulardan izlash jarayoniga qo’shilishni va bilish xarakterdagi biror masalani qo’shilishni va bilish xarakterdagi biror masalani yechishni talab qiladi.yechishni talab qiladi. 5) 5) O’qitishning tadqiqot metodi.O’qitishning tadqiqot metodi. Bu metod bilan Bu metod bilan ishlashda o’quvchilar qo’yilgan muammoni tushunib ishlashda o’quvchilar qo’yilgan muammoni tushunib olganlaridan keyin o’zlari ishlash rejasini belgilashadi, olganlaridan keyin o’zlari ishlash rejasini belgilashadi, faraz (gipoteza) tuzishadi, tekshirish usulini o’ylab faraz (gipoteza) tuzishadi, tekshirish usulini o’ylab ko’rishadi, kuzatishlar olib borishadi, tajribalar ko’rishadi, kuzatishlar olib borishadi, tajribalar o’tkazishadi.o’tkazishadi.

31O’quv-bilish faoliyatini rag’bat-O’quv-bilish faoliyatini rag’bat- lantirish metodlari. lantirish metodlari. Bu metodlar Bu metodlar jumlasiga bilish xarakteridagi o’yinlar, jumlasiga bilish xarakteridagi o’yinlar, o’qishda muvaffaqiyatli vaziyatlar o’qishda muvaffaqiyatli vaziyatlar yaratish, mukofotlash metodi va boshqa yaratish, mukofotlash metodi va boshqa metodlarni kiritish mumkin. O’quv-bilish metodlarni kiritish mumkin. O’quv-bilish faoliyatini rag’batlantirish va o’quv faoliyatini rag’batlantirish va o’quv predmetiga qiziqish uyg’otishning predmetiga qiziqish uyg’otishning samarali metodla-ridan biri samarali metodla-ridan biri o’yino’yin metodidir.metodidir.

32Metodlarning III gruppasi – bu Metodlarning III gruppasi – bu o’quv-bilish ishlari o’quv-bilish ishlari samaradorligini nazorat qilishsamaradorligini nazorat qilish dir. dir. Nazorat va o’z o’zini nazorat qilish Nazorat va o’z o’zini nazorat qilish metodlari guruhga og’zaki, yozma, metodlari guruhga og’zaki, yozma, laboratoriya, individual va frontal-laboratoriya, individual va frontal- tematik nazariy metodlari va tematik nazariy metodlari va boshqalar.boshqalar.

33Interfaol metodlar va ulardan boshlang’ich Interfaol metodlar va ulardan boshlang’ich sinf matematika darslarida foydalanishsinf matematika darslarida foydalanish ““ Fikriy hujum” metodiFikriy hujum” metodi – o’quvchilarning – o’quvchilarning mashg’ulotlar jarayonidagi faolliklarini mashg’ulotlar jarayonidagi faolliklarini ta’minlash, ularni erkin fikr yuritishga ta’minlash, ularni erkin fikr yuritishga rag’batlantirish hamda bir xil fikrlash rag’batlantirish hamda bir xil fikrlash inersiyasidan ozod etish, muayyan mavzu inersiyasidan ozod etish, muayyan mavzu yuzasidan rang-barang g’oyalarni to’plash, yuzasidan rang-barang g’oyalarni to’plash, shuningdek ijodiy vazifalarni hal etish shuningdek ijodiy vazifalarni hal etish jarayonining dastlabki bosqichida paydo jarayonining dastlabki bosqichida paydo bo’lgan fikrlarni yengishga o’rgatish uchun bo’lgan fikrlarni yengishga o’rgatish uchun xizmat qiladi.xizmat qiladi.

34““ 6x6x6” metodi.6x6x6” metodi. Ushbu metod yordamida bir Ushbu metod yordamida bir vaqtning o’zida 36 nafar o’quvchini muayyan vaqtning o’zida 36 nafar o’quvchini muayyan faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki faoliyatga jalb etish orqali ma’lum topshiriq yoki masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir masalani hal etish, shuningdek, guruhlarning har bir a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini a’zosi imkoniyatlarini aniqlash, ularning qarashlarini bilib olish mumkin. “6x6x6” metodi asosida tashkil bilib olish mumkin. “6x6x6” metodi asosida tashkil etilayotgan mashg’ulotda har birida 6 nafardan etilayotgan mashg’ulotda har birida 6 nafardan ishtirokchi bo’lgan 6 ta guruh o’qituvchi tomonidan ishtirokchi bo’lgan 6 ta guruh o’qituvchi tomonidan o’rtaga tashlangan muammo (masala)ni muhokama o’rtaga tashlangan muammo (masala)ni muhokama qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach, qiladi. Belgilangan vaqt nihoyasiga yetgach, o’qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan o’qituvchi 6 ta guruhni qayta tuzadi. Qaytadan shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta shakllangan guruhlarning har birida avvalgi 6 ta guruhdan bittadan vakil bo’ladi. Yangi shakllangan guruhdan bittadan vakil bo’ladi. Yangi shakllangan guruh a’zolari o’z jamoadoshlariga avvalgi guruhi guruh a’zolari o’z jamoadoshlariga avvalgi guruhi tomonidan muammo (masala) yechimi sifatida tomonidan muammo (masala) yechimi sifatida taqdim etilgan xulosani bayon etib boradilar va taqdim etilgan xulosani bayon etib boradilar va mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar. mazkur yechimlarni birgalikda muhokama qiladilar.

35Aqliy hujum metodiAqliy hujum metodi muayyan mavzu muayyan mavzu yuzasidan berilgan muammolarni hal yuzasidan berilgan muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod etishda keng qo’llaniladigan metod sanaladi. sanaladi. U mashg’ulot ishtirokchilarini muammo U mashg’ulot ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr xususida keng va har tomonlama fikr yuritish hamda o’z tasavvurlari va yuritish hamda o’z tasavvurlari va g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma’lum ko’nikma va malakalarni hosil ma’lum ko’nikma va malakalarni hosil qilishga rag’batlantiriladi.qilishga rag’batlantiriladi.

36““ Klaster” metodi.Klaster” metodi. Klaster (g’uncha, bog’lam) Klaster (g’uncha, bog’lam) metodi o’quvchilarga ixtiyoriy muammo metodi o’quvchilarga ixtiyoriy muammo (mavzu)lar xususida erkin, ochiq o’ylash va (mavzu)lar xususida erkin, ochiq o’ylash va shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun shaxsiy fikrlarni bemalol bayon etish uchun sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod sharoit yaratishga yordam beradi. Mazkur metod turli xil g’oyalar o’rtasidagi aloqalar to’g’risida turli xil g’oyalar o’rtasidagi aloqalar to’g’risida fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani fikrlash imkoniyatini beruvchi tuzilmani aniqlashni talab etadi. “Klaster” metodi aniq aniqlashni talab etadi. “Klaster” metodi aniq ob’yektga yo’naltirmagan fikrlash shakli ob’yektga yo’naltirmagan fikrlash shakli sanaladi. Undan foydalanish inson miya sanaladi. Undan foydalanish inson miya faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog’liq faoliyatining ishlash tamoyili bilan bog’liq ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan ravishda amalga oshadi. Ushbu metod muayyan mavzuning o’quvchilar tomonidan chuqur hamda mavzuning o’quvchilar tomonidan chuqur hamda puxta o’zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatinig puxta o’zlashtirilguniga qadar fikrlash faoliyatinig bir maromda bo’lishini ta’minlashga xizmat bir maromda bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Bu metoddan o’quvchilar bilan yakka qiladi. Bu metoddan o’quvchilar bilan yakka tartibda yoki guruh asosida tashkil etilgan tartibda yoki guruh asosida tashkil etilgan mashg’ulotlar jarayonida foydalanish mumkin.mashg’ulotlar jarayonida foydalanish mumkin.

37Misol tariqasida 4-sinf o’quvchilariga “to’g’ri Misol tariqasida 4-sinf o’quvchilariga “to’g’ri to’rtburchak” shakli tasvirlangan varaqalar to’rtburchak” shakli tasvirlangan varaqalar tarqatilib, “Shu tushunchaga oid nimani bilsangiz tarqatilib, “Shu tushunchaga oid nimani bilsangiz yozing!” deb o’qituvchi topshiriq beradi. yozing!” deb o’qituvchi topshiriq beradi. O’quvchilar bilganlarini qog’ozga tushirishadi va O’quvchilar bilganlarini qog’ozga tushirishadi va o’qituvchi bu varaqlarni terib, kim to’g’ri o’qituvchi bu varaqlarni terib, kim to’g’ri to’rtburchakka oid tushunchalarga oid qay to’rtburchakka oid tushunchalarga oid qay darajada bilim va malakaga ega ekanliklarini bilib darajada bilim va malakaga ega ekanliklarini bilib oladi.oladi. Bunday metodlar turkumi anchagina: “Qarorlar Bunday metodlar turkumi anchagina: “Qarorlar shajarasi”, “Tajriba vositasida o’qitish sikli” shajarasi”, “Tajriba vositasida o’qitish sikli” (D.Kolb g’oyasi), “Beshinchi (oltinchi, yettinchi,…) (D.Kolb g’oyasi), “Beshinchi (oltinchi, yettinchi,…) ortiqcha”, “3/3 (“4/4”, “5/5”,…)” metodi, ortiqcha”, “3/3 (“4/4”, “5/5”,…)” metodi, “rasmlarni to’g’ri joylashtir”, “Qizil va yashil rangli “rasmlarni to’g’ri joylashtir”, “Qizil va yashil rangli kartochkalar bilan ishlash”, “videotopishmoq”, kartochkalar bilan ishlash”, “videotopishmoq”, “Zakovatli zukko”, “Qarama-qarshi munosabat”, “Zakovatli zukko”, “Qarama-qarshi munosabat”, “Bilaman, bilishni xohlayman, bilib oldim”, “Venn “Bilaman, bilishni xohlayman, bilib oldim”, “Venn diagrammasi” va boshqalar.diagrammasi” va boshqalar.

38““ Zakovatli zukko” metodi.Zakovatli zukko” metodi. Mavjud bilimlarni puxta Mavjud bilimlarni puxta o’zlashtirishda o’quvchilarning fikrlash, tafakkur o’zlashtirishda o’quvchilarning fikrlash, tafakkur yuritish layoqatlariga qarab egaliklari muhim yuritish layoqatlariga qarab egaliklari muhim ahamiyatga ega. Bu metod o’quvchilarda tezkor ahamiyatga ega. Bu metod o’quvchilarda tezkor fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish, shuningdek, fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish, shuningdek, ularning tafakkur tezliklarini aniqlashga yordam ularning tafakkur tezliklarini aniqlashga yordam beradi. Metod o’z xohishlariga ko’ra shaxsiy beradi. Metod o’z xohishlariga ko’ra shaxsiy imkoniyatlarini sinab ko’rish istagida bo’lgan imkoniyatlarini sinab ko’rish istagida bo’lgan o’quvchilar uchun qulay imkoniyat yaratadi. Ular o’quvchilar uchun qulay imkoniyat yaratadi. Ular o’qituvchi tomonidan berilgan savollarga qisqa o’qituvchi tomonidan berilgan savollarga qisqa muddatlarda to’g’ri va aniq javob qaytara olishlari muddatlarda to’g’ri va aniq javob qaytara olishlari zarur. Savollarning murakkablik darajasiga ko’ra har zarur. Savollarning murakkablik darajasiga ko’ra har bir savolga qaytarilgan to’g’ri javob uchun ballar bir savolga qaytarilgan to’g’ri javob uchun ballar belgilanadi. Yakuniy ballarning o’rtacha arifmetik belgilanadi. Yakuniy ballarning o’rtacha arifmetik qimatini topish asosida o’quvchilarning tafakkur tezligi qimatini topish asosida o’quvchilarning tafakkur tezligi aniqlanadi. Ballarning belgilanishi o’quvchilarning aniqlanadi. Ballarning belgilanishi o’quvchilarning shaxsiy imkoniyatlari to’g’risida aniq tasavvurga ega shaxsiy imkoniyatlari to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishlarini ta’minlaydi. Masalan: Qatorlarda bir bo’lishlarini ta’minlaydi. Masalan: Qatorlarda bir kishidan vakil chaqirilib, ularga belgilangan savollar kishidan vakil chaqirilib, ularga belgilangan savollar beriladi. 1 daqiqadan vaqt ajratilib, ballar aniqlanadi.beriladi. 1 daqiqadan vaqt ajratilib, ballar aniqlanadi.

O'xshashlar

Nazariy o’qitish metodlari

Interfaol metodlar va ularning tasnifi

Ta`lim metodlari va ularning klassifikatsiyasi

Ta’lim metodlari, tamoyillari va ularning mazmuni

Ta’lim metodlari va vositalari